Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

Фойдаланилган адабиётлар: 
1. Чернышенко Ю.К. Научно-педагогические основания инновационных на-
правлений в системе физического воспитания детей дошкольного возраста:
Краснодар, 1998. - 50 с.
2. Филлипова С. О проблемах физического совершенствования детей в 
дошкольных учреждениях //Дошкольное воспитание 1999. №4.- 34-36 с. 

---

383 
OʻQUVCHILARNING FANGA QIZIQISHLARINI SHAKLLANTIRISH 
 
Yaxina V.K. - Sergeli tibbiyot kolleji 
Oʻquvchilarni turli fan asoslariga qiziqtirish, murakkab didaktik jarayon 
boʻlib, oʻqituvchidan oʻquvchilarni dars va darsdan tashqari faoliyiatlarini tashkil 
qilish masalalari boʻyicha katta pedagogik va psixologik bilim talab etadi. Aniq bir sinf 
oʻquvchilarining ma’lum fan asoslariga qiziqish darajalari har xil boʻlib, turlicha 
xarakterda namayon boʻladi. Oʻquvchilar qiziqishining eng quyi bosqichi, dars 
jarayonida ular oladigan ma’lumotlarga nisbatan vujudga kelgan qiziqishlarda 
namoyon boʻladi. Bunday qiziqish, vaqt oʻtishi bilan rivojlanib, oʻzining yangi 
bosqichiga-predmet va hodisalarning muhim xususiyatlarini oʻrganish jarayonida 
vujudga kelishi mumkin.
Pedagogik va xususiy metodik adabiyotlarda oʻquvchilarni fan asoslariga 
qiziqtirishning turli metod va formalari yoritilgan boʻlib, ular ichida ayniqsa, dars 
jarayonida qiziqarli situatsiyalarni vujudga keltirish, didaktik oʻyinlar asosida dars 
mashgʻulotlarini tashkil qilish, predmetlararo aloqa imkoniyatlaridan keng foydalanish 
kabi formalari eng samarali usullar sifatida tan olingan. Shubhasiz, bunday usullar, 
faqat nazariy bilimlar berish jarayonidagina oʻrinli boʻlmay, amaliy mashgʻulotlar 
uchun qoʻllanilganda ham yaxshi natijalar beradi. Mashgʻulotlar paytida oʻquvchilar 
uchun qiziqarli situatsiyalarni vujudga keltirishning potensial imkoniyatlari yetarlicha 
koʻp boʻlib, oʻquv predmetlari orasidagi aloqalardan keng foydalanish ham bu borada 
sezilarli ijobiy natijalar beradi. Fanlarararo aloqani amalga oshirishda muvoffaqiyat 
ikki shart bilan aniqlanadi: birinchisi-oʻzaro aloqador fanlarda asosiy tushunchalar bir 
xil ma’noda interpretatsiya qilinishi, ikkinchisi-bu tushunchalarning shakllanishida 
yechilishi zarur boʻlgan masalalar boʻyicha, fanlar orasida zaruriy ketma-ketlikni va 
izchillikni ta’minlash, hamda ortiqcha qaytarishlarga oʻrin qoldirmaslik uchun aniq 
koordinatsiyaning boʻlishidir. Odatda ilmiy ijodkorlarning izlanish usullaridan bahra 
olish shartlari turlicha boʻladi: chunonchi, bir xil olimlar uchun bu ishidan qoniqish 
hosil qilish boʻlsa, boshqasida oʻquvchilar va hamyurtlari oldidagi burchi hisoblanadi. 
Tabiiy savol tugʻiladi: Oʻquvchilarning bilim asoslarini oʻzlashtirishlarida, bilish 
qobiliyatini oshirishdagi asosiy kuch nimada? 
Ma’lumki, oʻquvchi qachon bilimga oʻzida qiziqish, talab, majburiyat, burch 
kabi hislatlarni sezsagina, berilayotgan dars mazmunini qabul qiladi va esda saqlaydi. 
Toʻgʻri tashkil qilingan oʻqitish, oʻquvchilarda shu bilimga boʻlgan qiziqishini 
uchqunlantiradi va bu bilim esda qoladi. Koʻpgina tadqiqotchilarning fikriga 
qaraganda, oʻqitilayotgan mavzuga misol keltirib keltirib dars berilganda, 
oʻquvchilarda toliqish kam boʻladi. Yana, oʻquvchilarni ragʻbatlantirish ham ularning 
darsga qiziqishida muhim oʻrin tutadi. “Ragʻbatlantirish” tushunchasi “bilim olishga 
talab” va “bilim olishga qiziqish” tushunchasi bilan yonma-yon turadi. Oʻquvchilarni 
bilim 
olishga 
undaydigan, 
qiziqtiradigan 
omillarning 
asosiysi 
ham 
shu 
“ragʻbatlantirish” boʻladi. 
Ragʻbatlantirishning koʻp qirraligi tufayli psixologlar uni ikki turga, ya’ni shartli 
ravishda, tashqi va ichki turlarga boʻlishadi.Tashqi ragʻbatlantirish-bu oʻquvchilarni 
mukofotlash, taqdirlash, qoʻrqitish va boshqalar. Bu holda bilim olish oily maqsad 

---

384 
hisoblanmay, balki maqsad har qanday yoʻl bilan maqtov, mukofot olish boʻlib qoladi 
va shularga erisha olmagan holatda oʻquvchida psihologik zoʻriqish, nosogʻlom 
vaziyat vujudga keladi. Oxir-oqibat u turli shpargalkalardan foydalanadi, oʻqishga 
befarq qaraydi. Ichki ragʻbatlantirish-bilim olishni asosiy maqsad qilib qoʻyadi. Ichki 
ragʻbatlantirish oʻquvchilarni bilim olishga qiziqtiradi. (Masala yechish, tajriba 
oʻtkazish, olimlarning kashfiyotlarini oʻrganish va h.k). Pedagogika nuqtai nazaridan 
ichki ragʻbatlantirish, oʻqitishning optimal usullaridan deb topilgan. Bu usul 
oʻquvchilarda psixologik zoʻriqish paydo qilmaydi. Ularda oʻqishga, mustaqil fikr 
yuritishga, “oʻzi bilan oʻzi kurashib” bilim olishga, qiziqishga undaydi. Lekin, 
oʻquvchilarda oʻqishga qiziqish uygʻotish uchun aynan shu usullarning oʻzi bilan 
chegaralanib qolmaslikm darkor. Ularni oʻqitishda, ishlab chiqarishlarni, jamiyatni va 
shaxsan oʻquvchilarning ham talab va ehtiyojlarini hisobga olgan holda oʻqitish kerak 
boʻladi. 
Oʻquv fanlarini oʻqitish jarayonida oʻquvchilar faoliyatini “aktivlashtirish” 
masalasiga toʻxtalsak, bilimlarni oʻzlashtirish psixologiyasi boʻyicha “muammoli 
vaziyat” vujudga keltirilgan fikrlash eng katta aktivlashishga ega boʻlar ekan. 
Muammoli vaziyatni vujudga keltirish, dars maqsadini oddiy tushuntirishga nisbatan 
muhim afzalliklarga ega ekanligi isbotlangan. Bunday vaziyat darsning muhimligini, 
ahamiyatini oʻquvchilar tomonidan ongli oʻzlashtirishga olib keluvchi motivlarni hosil 
qiladi. Oʻquvchilar bilimining yuqori koʻrsatkichlari ularning bilim darajasining 
soniga qarab emas, balki oʻquvchilarning mustaqil bilim olishini shakllantirilganligi va 
bu bilimlarni oʻzlarining mehnat faoliyatlariga tadbiq qila olishlari bilan oʻrganiladi. 
Vaqt oʻtishi bilan olingan bilimlardan faktlar, ta’riflar, formulalar, aniqlashlar va h.k. 
esdan chiqadi, albatta, biroq unda “quruq qoldiq” sifatida fundamental bilimning 
qolishi, insonga keying mehnat faoliyatida paydo boʻladigan barcha ilmiy-texnik 
yoxud, ishlab chiqarishdagi boshqa muammolarni ilmiy-nazariy nuqtai nazardan kelib 
chiqib, insoniyat uchun foydali maqsadlarda hal qilishga kerak boʻladi.
Zero, oʻquvchilarda bilim olishni shakllantirishga, ularning ruhiy holatini ijobiy 
yoʻnaltirmay, erishib boʻlmaydi. Dars berishdagi qoʻyiladigan asosiy talab, oʻqituvchi 
qay yoʻnalishni tanlashidan qat’iy nazar, oʻqitilayotgan mavzu oʻquvchilarda ijobiy 
effekt paydo qilishi kerak.

---

385