Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

3-мавзу. АДАБИЁТ ЎҚИТУВЧИСИГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР 
Режа: 
1. Ўқувчи шахсининг шаклланишида адабиёт ўқитувчисининг ўрни. 
2. Адабиёт ўқитувчисига қўйиладиган касбий талаблар. 
3. Адабиёт ўқитувчисига қўйиладиган маънавий талаблар. 
4. Адабиёт ўқитувчиси ва ўқитиш усуллари. 
Таянч тушунчалар: 
Адабиёт ўқитувчисига қўйиладиган касбий талаблар, педагогик 
ижодкорлик, педагогик ташкилотчилик, педагогик ижрочилик, бадиий 
воситачилик, 
педагогик 
шериклик, 
педагогик 
амалиётчилик, 
таълимнинг ички ва ташқи моҳияти, таълим кечимини ташкил 
этишда таълим мазмуни ва ўқитишни амалга оширувчи кучлар 
нисбати, адабиёт ўқитувчисига қўйиладиган маънавий талаблар, 
адабиёт бўйича билимли мутахассис ва ўқувчиларни яхши кўрадиган 
педагог тушунчаларининг фарқи, адабиётчининг болажонлиги, 
адабиётчининг нотиқлиги, адабиётчининг хушмуомалалиги, интерфаол 
усуллар даврида ўқитувчининг ташкилотчилик ўрни ошуви. 
Адабиёт ўқитишнинг мактаб таълим тизимидаги бошқа ўқув 
фанларини ўқитишдан жиддий фарқланадиган бир жиҳати унинг ўқитувчи 
шахсиятига қаттиқ даражада боғлиқ эканлигидир. Бошқа ўқув предметлари 
муаллимларининг яхши фаолият кўрсатиши учун унинг ўз соҳасини чуқур 
билиши ва ўқитиш методикасини эгаллаб олиши сифатларига эгалиги 
етарли ҳисобланади. Адабиёт ўқитувчисига эса, адабиётшуносликни пухта 
ўзлаштириш ва адабиёт ўқитиш методикасига доир янгиликларни эгаллаб 
олиш кифоя қилмайди. Адабиёт дарслари ўқувчиларнинг кўнгли, сезимлари 
билан иш кўргани ва уларда эзгу маънавий туйғулар шакллантиришга 
қаратилгани учун адабиётчи шахси ўқувчи ахлоқий дунёси таркиб 
топишида ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади. 
Адабиёт ўқитувчиси ҳам билими, ҳам шахсияти билан ўқувчиларни 
ўзига ром эта олсагина адабий таълимдан кўзда тутилган мақсадга эришиши 
мумкин. Чунки яхши дарслик, пухта дастур, мукаммал ўқув воситалари 

---

48 
таълимнинг ташқи жиҳати бўлса, ўқувчи билан ўқитувчи ҳамда таълим 
мазмуни бу кечимнинг ички моҳиятини ташкил этади. Ҳар қандай 
ҳодисанинг асл қиймати, чин моҳияти ички жиҳатда намоён бўлгани каби 
адабий таълимда ҳам ўқитувчи билан ўқувчи муносабати ҳал қилувчи 
аҳамият касб этади. 
Адабиёт ўқитишда фанга муҳаббат ўқитувчига бўлган муҳаббатдан 
бошланади. Ўқувчи кўнглидаги эзгу хислатларни уйғотиш, бадиий асар 
таҳлили орқали унда эзгу маънавий фазилатларни қарор топдириш йўли 
билан бола шахсининг бир поғона юксалишига эришиш адабиёт 
ўқитувчисининг олдида турган асосий вазифадир.
Адабиёт ўқитиш ўқувчининг ҳиссиёти ва маънавиятига таъсир 
кўрсатиши ҳамда унинг ахлоқини шакллантиришга хизмат қилишга 
қаратилган кечим экани адабиёт ўқитувчиси шахсига катта масъулият 
юклайди. Адабиёт муаллими, биринчи навбатда, баркамол шахс бўлиши 
лозим. Чунки маънавияти қашшоқ шахс баркамол ўқувчини шакллантира 
олмайди. Маълумки, ҳеч қандай оғоч ўзидан ортиқ мева беролмайди. 
Ўрта мактабда ишлашни ният қилган ўқитувчи бир қатор касбий ва 
маънавий сифатларга эга бўлиши керак. Адабиёт ўқитувчисигагина хос бир 
қатор касб сифатлари борки, бу хусусиятлар муаллим фаолиятида ўз 
ифодасини топиб, машғулот жараёнида намоён бўлмаса, дарслар самарасиз 
бўлиб қолаверади. Чунки адабиёт ўқитувчисининг касбий сифатидаги ҳар 
бир қирра унинг фаолияти самарадорлигини белгилайди.