Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қЎҚон давлат педагогика институти

4.3.1917 — 1940 йиллардаги ижтимоий-педагогик фаолиятнингасосий йуналишлари.
1917 — 1940 йиллардаги ижтимоий-педагогик фаолиятнингасосий йуналишлари. Ҳамза фаолияти икки давр — инқилобгачава инкдлобдан кейинги даврлар тўқнашувида давом этган. 1917йилги октябр инқилоби натижасида большевикларнинг янгиҳокимияти томонидан хайрия фаолиятига чек қўйилган ва унингмоддий (шахсий мулк) ва маънавий (дин) манбалари йўқкилинган. Ижтимоий муаммоларни ечишни эса давлат ўз зиммасига олганБу вақтда барча жойларда, жумладан, Ўзбекистондаижтимоий тарбия бўлимлари тузила бошланади. Воягаетмаганларни ижтимоий ҳуқуқий ҳимояси бўйича муассасаларташкил этилади. ХХ асрнинг 20-йилларда мактабга моддий ёрдам берувчи “комсод” (ёрдам қўмитаси) номли ташкилотлар фаолиятюритган. Шунингдек, кам таъминланган оилаларни моддийтаъминловчи “камбағаллик фондлари” ҳам мавжуд бўлган. Буфондлар камбағал оилаларни энг кам миқдордаги озиқ-овқатмахсулотлари билан таъминлаганлар.В. Ф. Лубенцов томонидан бошқариладиган Карл Либхкнетномли меҳнат мактабининг тузилиши республика ҳаётида муҳимвоқеа бўлган. Мактабининг фаолияти ижтимоий педагогиктамойилларга асосланган эди. Ушбу таълим муассасаси Тошкентшаҳри яқинидаги 600 та етим болалар тарбия топган илкмактаблардан эди. Туркистон АСР ҳукумати 1918 йилда мактабгаНикольское қишлоғи ёнидаги янги бинони беради. 1919—1920йиллар қиши жуда оғир келади. Болалар иситилмаган хоналардаяшашар эди, на чироқ, на керосин бор эди. Қийинчиликларгақарамай мактаб педагогик жамоаси ижод билан машғул бўлишнидавом эттирарди. Мактаб байрамларида ёш иқгидорли болалартурли тамошаларда иштирок этишарди. Ўқувчилар аксарият вақтларини тоза қавода, спорт билан шуғулланиш ёки турли расмлар чизиш билан ўтказишарди. Ўқувчиларнинг ўзига хосхусусиятларини инобатга олиб, мактаб педагоглари таълимтарбияни қаттиққуллик ва кучли интизом тамойиллари асосида олиб борар эдилар. Мактабнинг ўқув ва мехдат фаолияти ёрқинижтимоий йўналишга эга бўлган. Масалан, “Ниҳол” тўгарагиэнг камбағал аҳолига 6000 дона ниҳол ҳадя этди, 30 та деҳқонгақишлоқхўжалиги кўргазмасида иштирок этишга кўмаклашади.“Тозалик” тўгараги қишлоқдаги овқатланиш, сувданфойдаланиш, маиший ва санитар-гигиеник шароитларни назоратқиларди. Ўқитувчилар ўзлари турли фанлардан ўқув қўлланмалари тузар эдилар. Жисмоний меҳнат, ўқув ва синфданташқари машғулотлар билан ўрин алмаштириб ўтказиларди.Баҳор, ёз ва кузда машғулотлар дала ва боғларда ўтказилар эди.Улар буғдой, пахта, гуруч, жўхори, сабзавотлар етиштириш билан бирга ипакчилик, асаларичилик билан ҳамшуғулланишарди. Бундай турли хил машғулотлар ўқувчилардаафотехник ва зоотехник кўникмалар шаклланишига олиб келган.Болалар мустақиллиги ва масъулиятлигини ривожлантиришнинг яна бир методи ўз-ўзини бошқариш тизими бўлиб, ужамоада муомала қилиш кўникмаларини шаклланишига кўмакберган.Мактаб жамоаси барча моддий қийинчиликларни бартарафэтган ва 1921 йилда бу муассаса тажриба мактабигаайлантирилган. Қисқа вақг мобайнида ик^идорли ва қизиқувчанпедагоглар жамоасининг ташаббуси билан ушбу мактабгаўқитувчи кадрлар малакасини ошириш билан шуғулланувчи,шаҳар ва қишлоқ мактаблари учун методик қўлланмалар,дастурлар чиқарувчи республика илмий-методика маркази мақоми берилган.Мактаб жамоаси илк марта “Қишлоқ ўқитувчисинингкутубхонаси” номли методик дарсликлар яратган. Шунингдек,1925 йилда В. Лубенцовнинг “Бошланғич мактабда дарс беришметодлари” (ўзбек тилида) номли китоби, 1928 йилда В. Ф.Лубенцов ва Н. П. Архангел ский тахрири остида "Билим” номлиўзбек мактаблари бошланғич синф ўқувчилари учун илкхрестоматия чоп этилган.Бу мактаб тажрибаси ниҳоятда қизиқарли бўлиб, баъзижиҳатларини замонавий ижтимоий вазиятда қуллаш мақсадидаўрганишни талаб қилади.1920 — 1930 йилларда ижтимоий педагогик тарбиянингасосий йўналишлари қуйидагилар булган:
— саводсизликни бартараф этиш (айниқса, аёлларда);
— меҳнат тарбияси ва таълимни йўлга қўйиш;
— мактаб-интернатларни яратиш;
— таълимни ишлаб чиқариш билан бирлаштириш.
ХХ асрнинг 30-йилларида болаларнинг мактабдан ташқарифаолияти ривожлана бошлаган. Бунда болаларнинг техник вақишлоқхўжалик станциялари, клублари,кутубхона ва театрларифаолият юритган. Мактаб тўгараклари ёшларнинг ижодини ривожлантириш ҳамда уларнинг бўш вақтларини марокушўгказишлари учун восита сифатида ташкил қилинар эди. Айнаншу даврда педагогик фаолиятини бошлаган узбек шоири Ғ.Ғуломни (1903 — 1966) тилга олмай илож йўқ.1918 йилда Ғ. Ғулом илк узбек мактаб-интернатларинингочшшшида фаол иштирок этган ва 1943 йилгача бу мактабларда дарс берган. Унинг фаолияти бир қатор ижтимоий педагогиквазифалардан саводсизликка қарши кураш, катталар учункечки курсларни ташкил қилиш, таълим беришнинг илғор усулларидан фойдаланиш, ўқувчиларнинг мустақил бадиийфаолиятига рақбарлик қилиш, ўқувчиларда касбга ва меҳнатгақизиқиш уйғотишдан иборат эди. Ғ.Ғулом оилавий тарбиягакатта эътибор берган ва боланинг муваффақиятли ижтимоийривожланиши кўп жиҳатдан ота-онанинг шахсий намунасигабоғлиқ эканлигини далиллар билан асослаб бера олган.