Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти к. Б. Уразов, Н. У худайбердиев

Давр охирига	Йил бошига
Давр охирига
1-бўлим. Узоқ муддатли активлар				1-бўлим. Ўз маблағ-ларининг манбаи
Асосий воситалар	200 000	180 000		Устав капитали		50 000	50 000
Номоддий активлар	10 000	8 000		Резерв капитали		20 000	21 500
Молиявий инвестициялар	50 000	56 500		Таксимланмаган фойда		10 000	20 100
1-бўлим бўйича жами	260 000	244 500		1-бўлим бўйича жами		80 000	91 600
2-бўлим. Жорий активлар				2-бўлим. Мажбуриятлар
Ишлаб чиқариш захиралари	45 000	35 600		Қисқа муддатли кредитлар		70 000	52 100
Тайёр махсулотлар	15 000	12 400		Тўланадиган счетлар		116 000	96 000
Товарлар	13 000	16 800		Олинган аванслар		114 000	120 000
Пул маблағлари	20 000	35 000		Бюджетга қарзлар		6 000	8 500
Дебиторлик қарзлар	50 000	39 300		Иш ҳақи бўйича қарзлар		5 000	7 500
2- бўлим бўйича жами	143 000	139100		Суғурта бўйича қарзлар		2 000	1 500
				Бошқа қарзлар		10 000	6400
				2- бўлим бўйича жами		323 000	292 000
БАЛАНС	403 000	383 600		БАЛАНС		403 000	383 600

Корхоналар молиявий-молиявий хўжалик фаолиятига баҳо бериш учун бухгалтерия балансини ўқиш ўта муҳим ҳисобланади.

Бухгалтерия балансини ўқиш деганда уни горизонтал ва вертикал жиҳатдан таҳлил қилиш тушунилади.
Горизонтал таҳлил – бу ҳисобот даври охирига ҳисобот йилнинг бошига нисбатан баланснинг умумий суммаси, шунингдек унинг ҳар бир моддаси суммасининг камайиш ёки кўпайиш томонида юз берган ўзгаришини аниқлаш ҳамда ушбу ўзгаришлар тенденцияларига баҳо беришдир. Бундай таҳлил баланс валютаси ҳамда унинг алоҳида бўлимлари ва моддалари бўйича ҳисобот даврда юз берган ижобий ва салбий тенденцияларни аниқлашга имкон беради.
Вертикал таҳлил – бу ҳисобот даври боши ва охирига баланснинг ҳар бир бўлими ва моддаларининг корхонанинг жами активлари ҳамда уларни ташкил топтириш манбаларида тутган ўрни, яъни улушларини аниқлаш, шунингдек уларга баҳо беришдир. Баланснинг ҳар бир моддаси корхона активлари ва уларни ташкил топтириш манбаларини шакллантиришга бевосита ва билвосита, шунингдек ижобий ва салбий таъсир кўрсатувчи омил бўлиб ҳисобланади. Мисол учун, корхоналар жами активларида узоқ муддатли активлар улушининг катталиги ушбу корхонанинг моддий техника базасининг кучлилигидан дарак беради, товар-моддий бойликлар ва пул маблағлари улушининг камлиги эса мазкур корхонада кўпроқ даромад келтирувчи активларнинг етарлича эмаслигини билдиради. Аксинча, жорий активларнинг узоқ муддатли активларга нисбатан жами активлардаги улушининг юқори бўлишлиги мазкур корхонада тез ликвидли активларнинг мавжудлиги эвазига кўпроқ даромад олишга ҳамда юқори даражада тўлов қобилиятига эришилаётганлигидан дарак беради.
Корхона активларининг ташкил топиш манбаларида ўз маблағлари улушининг катталиги ва мажбуриятлар улушининг пастлиги мазкур корхонанинг юқори даражада молиявий мустақиллигидан, аксинча жами активларнинг ташкил топиш манбаларида мажбуриятлар улушининг юқорилиги эса бу корхонанинг молиявий қарамлигини билдиради.
Вертикал таҳлилда аниқланган баланс валютасига бевосита таъсир қиладиган моддалар улушларини горизонтал тарзда таққослаш корхонада ҳисобот даврида юз берган ижобий ёки салбий жиҳатларни аниқлашга, мос равишда, молиявий ҳолатни яхшилашга оид бошқарув қарорларини қабул қилишга имкон беради.
Бухгалтерия ҳисоби ахборотларидан фойдаланувчилар корхонада юз берган операцияларнинг балансга қандай таъсир кўрсатишини билишлари ўта муҳимдир. Чунки содир бўлган хўжалик жараёнлари ва операциялари албатта активлар ва уларни ташкил топиш манбаларининг давр бошидаги ҳолатига таъсир кўрсатмасдан қолмайди. Мисол учун, корхона ўз устав капиталини кўпайтирса ёки камайтирса – бу албатта ҳам активга, ҳам пассивга таъсир ўтказади. Ёки омбордан материал ишлаб чиқаришга берилса активларнинг таркибида ўзгариш юз беради, иш ҳақидан даромад солиғи ушланса, активларни ташкил топиш манбалари таркибида ички ўзгариш юз беради. Бундай мисолларни кўплаб келтириш мукин.
Корхоналарда юз берган операциялар натижасида балансда юз берадиган ўзгаришлар тўртта типга ажратилади.