Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Болалар. Болалар туғилишининг ортиши туризм учун унча яхши эмас. 
Сабаби ёш болалари ва чақалоқлари бор оилалар саёҳатдан кўра уйда ўтиришни 
афзал кўрадилар. Бундан ташқари бундай оилаларда саёҳат учун ишлатилиши 
мумкин бўлган даромаднинг бир қисми ёш болалар ва чақалоқларга 
ишлатишади. Аммо ёш болаларнинг ўсиш тенденцияси туризмнинг келажак-
даги ривожланиши учун яхши омил ҳисобланади. Сабаби келажакда бу ёш 
болалар 
туристлик 
хизматларнинг 
салоҳиятли 
истеъмолчилари 
ҳисобланадилар. 
Ўсмирлар бозорнинг асосий сегментини ташкил этадилар. Сабаби улар 
ўзларининг индивидуал ҳарид қобилиятига эга. Қаерда дам олиш кераклигига 

---

226 
оила аъзоларига ўзларининг таъсирини ўтказадилар. Улар мустақил туристлар 
ҳамдир. Саёҳат қилишига шахсий транспорт воситаларининг борлиги асосий 
омил ҳисобланади. 
Туризм хизмат бозорида ёшлар икки ёш категориялари бўйича 
бўлинадилар, яъни 18 дан 24 ёшгача ва 25 дан 34 ёшгача. Ўзларининг кўп 
сонлилиги ва кўпроқ ҳаракатланиш қобилияти билан, бу категориядагилар 
туризм хизмат бозорининг ҳолатига таъсир қилади. Одатда бу гуруҳдаги ёшлар 
кўпчиликни ташкил қилганлиги сабабли, бу сегментнинг комплекс 
тенденциясини аниқлаш мумкин: кечроқ турмуш қуриш, оилада фақат бир 
боланинг туғилиши, кичик уй хўжалиги, оиладаги ҳар иккала аъзоси учун ҳам 
каръеранинг муҳимлиги. Туризм хизмат бозорида ёшларнинг кўпроқ икки 
гуруҳи учрайди: турмуш қурмаган ва боласи йўқ ёш оилалар. 
Аҳолининг ҳарид қобилиятига 35 ёшдан 44 ёшгача бўлганлар асосий 
таъсир кўрсатадилар. Бу сегментнинг ҳаёт тарзи бутун мамлакат ҳаёт тарзи 
бўла бошлайди, бу хоҳ саёҳат бўлсин, ёки дам олиш масканлари бўлсин, айнан 
шу гуруҳдаги аҳоли самолётлардаги саёҳатларга ва курортларда дам олишга 
ишқибоз. Саёҳатга ва кўчиш воситаларига улар кўп пул сарфлайдилар. 
Буларнинг кўпчилиги яхши таълим олган. Улар учун ўз билимларини 
такомиллаштириш муҳим аҳамият касб этади. Янги ахборотларни олишни улар 
ўзлари учун фикрлаш доирасини кенгайтирувчи восита деб билади. Бу 
гуруҳдаги кишиларнинг эҳтиёжларини қондириш, туризм бизнесининг 
келажакдаги ривожланишига таъсир қилувчи асосий омил хисобланади. 
45 ёшдан 54 ёшгача бўлганлар. Ўзларининг яшаш жойларидан узоқроқда, 
курортларда дам олишга, самолётларда саёҳат қилишга моликдир. 
Бу гуруҳ асосини ижтимоий фаол кишилар ташкил қилади. Бу ёшдагигилар 
барча қулайликлар бўлишини ва экскурсия дастурларига ўзларининг касбига 
боғлиқ объектлар билан танишишни киритилишини хоҳлайдилар. 
Асосий эътибор қаратилиши лозим бўлган тенденция – бу кекса ёшдаги 
аҳолининг ўсиб боришидир. (60-65 ёш ва 65 ёшдан юқори). Бу бозор доимо 
ўсиб борувчи ва бошқа ёшдаги сегментларга нисбатан асосийсидир. Бу 
туризмнинг ажралиб турувчи жихати шундаки, бу ёшдагилар ходимлар 
хизматига, тиббий ёрдамга ва ҳ.к.ларга талаби юқори. Шу жумладан бу 
туристларнинг дам олиш вақтлари чегараланмаганлиги сабабли, айнан 
туризмнинг мавсум ойлари (июл, август) ни четлаб ўтишга ҳаракат қилади ва 
илиқ куз мавсумини яхши кўришлари билан, кишини ўзига жалб қилади. Бу 
ёшдаги гуруҳларнинг туризм ва саёҳатга бўлган муносабати нуқтаи назаридан 
уч асосий гуруҳларга ажратилади: 55 ёшдан 64 ёшгача: 65 ёшдан 74 ёшгача ва 
75 ёшдан юқори. 55 ёшдан 64 ёшгача бўлганлар, қўлларида нақд пул борлиги ва 
болаларининг ўқиши, тарбияси ва таъминотидан озодлиги билан 
ҳарактерланади. 65 ёшдан 74 ёшгача бўлганлар фаол пенсионерлар ҳисобланиб, 
саёҳатчиларнинг асосийларини ташкил қиладилар. 75 ёшдан юқори аҳоли 
унчалик фаол эмас ва шу сабабли узоқ давом этувчи ва олис саёҳатларга молик 
эмаслар. 
Даромад. Аҳолининг ҳарид қобилияти туризм ривожланишининг асосий 
омилидир. Даромадларнинг ўсиши билан туризмга сарф-ҳаражатлар ҳам 

---

227 
ошади. У ёки бу оиланинг даромади қанчалик юқори бўлса, шунчалик 
турсаёҳатга имконияти юқори бўлади. Ўзларига тўқ одамлар даромадларининг 
бир қисмини айнан туризмга сарфлашни маъқул қиладилар. Вақт тежаш 
воситаси сифатида уларни кўпроқ авиатранспортлар орқали учишлар жалб 
қилади. 
Ўзига тўқ мижозларнинг дам олиш учун қиладиган ҳаражатларининг кўп 
қисми, тур маҳсулотни ҳарид қилишга, жойлашишга, кўнгил очар дастурларга 
ва овқатланишга сарф қиладилар. Транспортга қилинадиган ҳаражатлар жами 
ҳаражатларнинг катта қисмини ташкил қилади. Сабаби, транспорт 
хизматларида тежамкорлик қилиш, жойлаштириш ва овқатланишга кўра анча 
қийин. 
Туризмга 
бўлган 
талаб 
тўғридан-тўғри 
истеъмолчиларнинг 
даромадларига боғлиқ. Шу сабабли доимо аҳоли даромадлари таркибидаги 
ўзгаришлар тенденциясини кузатиб бориш керак. Агар иқтисодий кўрсатгич 
камайса, туристлик корхоналар ўз махсулотлари нархларини туширишлари 
керак. 
Иқтисодиётдаги ўзгаришлар туфайли, инфляция аҳоли асосий қисмининг 
жамғарилган пул маблағларининг камаиши оқибатида, аҳолининг аниқ 
даромадлари кескин тушиб кетди. Бундай холатда туристлик фирмаларда ички 
туризмни ривожлантириш истиқболлари вужудга келади, яъни четга анча 
қиммат саёҳат урнига унча узоқ бўлмаган ва арзонроқ мамлакат ичидаги 
саёҳатга талабни шакллантириш керак.