Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

5.4. Персонални мотивациялаш назарияси 
Инсон хатти-ҳаракати негизини мотивлар ташкил этади. Мотивлар – инсон 
ҳатти-ҳаракатининг эҳтиёжлари ва манфаатлари таъсирида пайдо бўлади ва инсон 
ҳаёлидаги муайян меҳнат амаллари бажарилган тақдирда эҳтиёжларнинг ўрнига 
келадиган манфаатлар образи сифатида намоён бўлади. Яъни мотив – мураккаб 
психологик тушунчадир.
Бу сўз илк бор 20 аср бошида А.Шопенгауэр томонидан инсон ва 
ҳайвонлар ҳатти-ҳаракати сабабларини тушунтириш учун қўлланилган. Мотивлар 
одам туғилганидан тайёр кўринишда мавжуд бўлмайди, балки инсоннинг 
индивидуал ҳаёти давомида шаклланади. Мотивлар асоссиз ҳаракатлана олмайди. 
Мотивлар, ҳам ички, ҳам ташқи (интероцептив) табиатга эга бўлган рағбатлардан
фарқли ўлароқ, доим ички характерга эга. Ташқи мотивациялашув ва мотивлар 
хақида гап борганида, ё бошқа шахсларнинг ташқи таъсири, ёки бирор обектнинг
жозибаси назарда тутилади.
Адабиётда мотивациялашга иккита таъриф берилган: 

---

69 
1. 
Мотивациялаш бу мотивнинг шаклланиши жараёни, яъни муайян 
индивидга хос бўлган (ўзгалар назаридан ёпиқ бўлган) ички жараёндир. 
2. 
Мотивациялаш бу инсонни унга таъсир ўтказиш орқали фаолиятга 
ундаш жараёнидир. 
Мотивациялаш тушунчасининг психология нуқтаи назаридан чуқур 
ўрганилиши инсонни меҳнатга айнан нима ундашини аниқ белгилаб олиш 
имиконини бермайди. Бироқ инсоннинг меҳнатдаги ҳатти-ҳаракатларини ўрганиш 
мотивациялашнинг айрим умумий жиҳатларини очиб, ходимнинг иш жойида 
мотивациялашишининг амалий моделларини яратиш имконини беради. 
Мотивациялашнинг мазмуний назариялари биринчи навбатда, айниқса иш 
ҳажми ва мазмунини белгилашда инсонларни ҳаракатга ундайдиган эҳтиёжларни 
аниқлашга уринади. Мотивациялашнинг ҳозирги замон концепциялари 
асосларини яратишда Абрахам Маслоу, Фредерик Герцберг ва Дэвид 
МакКлелланднинг асарлари катта аҳамиятга эга.