Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти “Бухгалтерия ҳисоби” кафедраси

Ўлчов нуқталари- ишлаш маълум бир нарсани ўлчашга қаратилган элемент нинг фаолият. Фаолият тўртта елементга ега бўлиши мумкин: кириш, чиқиш, бошқариш ва механизм. Ҳеч бўлмаганда, фаолият камида кириш ва натижага ега бўлиши керак. Фаолият ичига нимадир киради киритиш; фаолият унга ўзгартириш киритиш орқали киришни ўзгартиради давлат; ва фаолият ан ҳосил қилади чиқиш. Фаолият ҳам ёқиши керак механизмлар одатда ажратилган инсон ва тизим механизмлар. Бундан ташқари, уни бирон бир тарзда чеклаш мумкин бошқарув. Ва ниҳоят, унинг ҳаракатлари вақтинчалик тузилишга ега бўлиши мумкин вақт.
Киритиш натижани ишлаб чиқариш учун фаолият учун зарур бўлган маълумотни кўрсатади. Чиқиш фаолият ёки фаолият гуруҳи натижалари ёки натижаларини акс эттиради. Фаолият натижасида ҳосил бўлган ўзгаришни билдиради (яъни, қандайдир иш шакли). Механизм бу фаолиятни (ижрочини) инсон ёки тизим ишлашига имкон берадиган нарса. Бошқарув мувофиқлик орқали фаолиятни ишлаб чиқаришни бошқарадиган объект.Вақт фаолиятнинг вақтинчалик элементини билдиради. Ташкилот кўрсаткичларини аниқлаш
Фаолият кўрсаткичлари бизнес юритувчилардан ва мақсадлардан (ёки мақсадлардан) фарқ қилади. Аниқлашнинг асосий босқичлар:
Олдиндан белгиланган бизнес жараёнига (BP) эга бўлиш. BP -ларга талаблар. Натижаларнинг миқдорий / сифат ўлчовига эга бўлиш ва белгиланган мақсадлар билан таққослаш. Қисқа муддатли мақсадларга еришиш учун фарқларни ва тwеакинг жараёнларини ёки манбаларини ўрганиш.
Фаолиятнинг асосий кўрсаткичлари - бу ташкилотлар, таркибий бўлинмалар ва уларнинг бўлинмаси, бўлимлари ва ходимларининг иш фаолиятини даврий равишда баҳолаш усуллари. Шунга кўра, кўпинча тушунарли, мазмунли ва ўлчанадиган тарзда аниқланади. Улар камдан-кам ҳолларда шундай белгиланадики, уларнинг бажарилиши ташкилот ёки масъул шахслар томонидан бошқариб бўлмайдиган деб ҳисобланадиган омиллар билан тўсқинлик қилади. Одатда ташкилотлар томонидан эътиборга олинмайди.
Ⱪуйидагиларга амал қилиши керак SMART мезонлари. Бу ўлчовга эга эканлигини англатади бизнес учун аниқ мақсад, бу шундай ҳақиқатан ҳам қийматини олиш учун қулай, белгиланган меъёрлар бўлиши керак.
Баҳолаш учун мақсадли қийматлар билан боғланади, шунда ўлчов қиймати кутилган натижаларни қондириш сифатида баҳоланиши мумкин.¹⁵
Шуни қайд қилиш зарурки, кадрлар манбаларидан фойдаланиш кичик бизнеснинг мақсадларидан келиб чиқади. Ўсиш даврида кичик бизнес ташқи манбалардан фойдаланишга мажбур, аммо қўнимсизлик даражаси юқори бўлади, чунки шароитга мослашмаган кадрларни ишдан кэтиши кўп бўлади. Барқарор ёки тўйинган кичик бизнесда кадрлар алмашуви режасидан кўра, кўпроқ фавқулодда тус олади. Янги кадрни олиш зарурати бир қанча сабаб- ларга кўра, ишлаб турган ходимнинг ишдан кэтиши билан вужудга келади ва кичик бизнес учун фойдали ҳолат, деб бўлмайди.
Кадрлар сиёсати стратегия ва тактикасига ега. Кадрлар стратегияси жамият тараққиётининг маълум бир босқичида асосий йўналиш, мақсадни ифодалайди. Кадрлар билан бўладиган жорий тадбирлар, ишлар кадрлар иши тактикасининг мазмунини англатади. Кадрлар билан бўладиган иш: кадрларни танлаш, жой-жойига қўйиш, бир ишдан бошқасига ўтказиш, юқори лавозимларга кўтариш, ишларини режалаштиришни ташкил қилиш ва раҳбарликни ўз ичига олади.
Бошқарув тизими сифатида кадрлар ишининг субъекти махсус вазифадаги одамлар ва бўлимлар ҳисобланади. Корхоналарда булар: раҳбар, кадрлар бўйича нозир, кадрлар бўлимидир.
Кадрлар ишида бошқарув объекти бўлиб ишга тайинланувчилар, ходимлар, бошқарув вазифасидаги кишилар ҳисобланади. Бошқарув жараёнида кўп нарса кадрларга, уларнинг ишбилармонлиги, малакаси, билими ва фаолият натижаларини яхшилашга интилишига боғлиқ.
Ходимларга бўлган эҳтиёжни таҳлил қилиш ва режалаштириш бошқаришнинг муҳим масалаларидан бири бўлиб ҳисобланади. Ходимларга бўлган эҳтиёжни таҳлил қилиш миқдор ва сифат томонларини ҳисобга олиб амалга оширилади. Миқдор томони — қанча, сифат томони эса кимларни, сўроқларига жавоб беради. Мавжуд ҳолат ўрганилиб, алоҳида ишлар бўйича ходимларга эҳтиёж аниқланади.
Режалаштиришда таҳлил натижаларига таяниб, ишловчиларнинг зарур сони ҳамда касбий ва малака таркиби аниқланади. Бунинг учун ишлаб чиқариш дастури, ишлаб чиқариш меъёри, меҳнат унум-дорлигини ошириш ва ишлар таркибини яхшилашнинг режалаштирилган ўсиши ҳисобга олинади.
Корхона кадрларга бўлган умумий эҳтиёж (А) ишлаб чиқариш ҳажми билан белгиланадиган базали эҳтиёж (И) ва кадрларга бўлган қўшимча эҳтиёж (К) йиғиндиси сифатида аниқланади:
А = И + К. (5.1)
Базали эҳтиёж эса ишлаб чиқариш ҳажмини (ИХ) меҳнат унумдорлигига (МУ) нисбати орқали аниқланади:

И = ИХ /МУ. (5.2)

Янада аниқроқ ҳисоб-китоблар алоҳида тоифадаги ходимлар бўйича амалга оширилади.

Кадрларга бўлган қўшимча эҳтиёжларни аниқлашда режалаштирилган (Ар) ва базали (Аб) даврларда ходимларга бўлган эҳтиёж ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади:


К = Ар - Аб. (5.3)

Ишлаб турган ходимларни қисман алмаштириш кўзда тутилганда:

К =Ар *Кв, (5.4)

Бу йерда, Кв - ходимларнинг кетиш коеффицийенти, бу, одатда, йилига барча ходимларнинг 2-4 % ини ташкил қилади.

Кадрларга бўлган эҳтиёжни режалаштиришда узоқ муддатли истиқбол ҳам кўзда тутилади. Бу ҳисоб-китоблар уч йилдан ортиқ бўлганда амалга оширилади. Бунда турли меъёрлардан фойдаланилади.
Ходимларни ишлаш ва танлаш мақсадларига функсияларни бажаришга қўйиладиган талаблар ва ушбу вазифаларни самарали бажарувчи ходимлар сони аниқ белгиланиши керак. Бу, биринчидан, ходимнинг қобилиятини ва унинг корхона мақсадларига мувофиқлигини аниқ баҳолаш имкониятига ега бўлиш учун зарур. Иккинчидан, ходимга кетадиган харажатларни тартибга солиш учун. Меҳнатга ҳақ тўлаш кўплаб корхоналар харажатларининг асосий қисмини ташкилқилади. Ходимларни танлашда корхонанинг мақсадлари ва хусусиятларини, албатта, инобатга олиш керак.
Қандай мутахассислар ва одамлар кераклигини аниқлагандан сўнг уларни қайердан топиш масаласини ҳал этиш зарур. Эълонлар орқали қидириш мумкин. Бундай амалиёт кўплаб мамлакатларда анча тараққий етган.
Ходимлар ва фирма ўртасидаги келишув, ҳар икки томон учун ҳам муҳим. Ишга ёллашда «Бу ходим компания кутган натижани таъминлай оладими ва у компаниядаги ишидан қониқадими?» саволи қараб чиқилиши зарур. Ишга ёллаш ҳар бир одам бўйича жуда жиддий қарор қабул қилишни ўз ичига олади ва шу сабабли бу йерда барча масалалар кадрлар бўлими томонидан юзаки қараб чи-қилмаслиги керак.¹⁶