Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти «ижтимоий фанлар» кафедраси

VII. БОБ. Ташки иқтисодий фаолиятнинг ҳуқуқий тартибга солиш.
Режа:
7.1. Ташқииқтисодий фаолият тушунчаси.
7.2. Ташқииқтисодий фаолиятнинг халқаро ҳуқуқий асослари.
7.3. Ташқи иқтисодий фаолиятда низоларни хал килиш.


7.1.Ташқииқтисодий фаолият тушунчаси.
Бизнес фаолятининг турларидан бири-бу тащқи иқтисодий фаолият ҳисобланади. Республикамизнинг ташки иқтисодий фаолият тўгрисидаги қонунига асосан ташқи иқтисодий фаолият деганда, юридик ва жисмоний шахсларнинг хорижий давлатларнинг юридик ва жисмоний щахслари, шунингдек, Халкаро ташкилотлари билан ўзаро фойдали иқтисодий алокаларни ўрнатиш ва ривожлантиришга қаратилган фаолияти тушунилади.
Ўзбекистонда ташки иқтисодий фаолият қуйидаги принциплар асосида олиб борилади:
1. Субъектларнинг эркинлиги ва иктисодий мустакиллиги.
2. Субъектларнинг тенглиги.
Ташқи иқтисодий фаолият - бу турли мамлакатларнинг хўжалик юритувчи субъектлари ўртасида ишлаб чиқариш, иқтисодий, молиявий, илмий -техникавий, тижорат муносабатларининг йиғиндиси.
Ташқи иқтисодий фаолият қуйидагиларни ўз ичига олади:
Ташқи савдо фаолият - бу товарлар, хизматлар (халқаро туризм, муҳандислик, консалтинг), ишлар, маълумотлар, интеллектуал меҳнат ва асбоб-ускуналар натижалари, савдо белгиларининг халқаро алмашинуви. Ташқи савдо шаклларига қуйидагилар киради: алмашинув, ҳисоб-китоблар.
Халқаро сармоявий ҳамкорлик-бу ссуда ёки тадбиркорлик сармояси кўринишидаги ўз-ўзидан ўсадиган қиймат сифатида капитални олиб кириш ва олиб чиқиш билан боғлиқ бўлган тадбиркорлик фаолияти.
Халқаро саноат ва иқтисодий ҳамкорлик алоқалари - бу турли мамлакатлардан маҳсулот ишлаб чиқарувчиларнинг бутловчи қисмлар ва эҳтиёт қисмлар ишлаб чиқаришга ихтисослашган алоқалари.
Ташқи иқтисодий фаолият шартномалари - ташқи иқтисодий фаолиятни амалга оширишда ҳуқуқ ва мажбуриятларни ўз ичига олган томонларнинг келишувлари белгиланган юридик шакли. Ташқи иқтисодий фаолият шартномалари турли номларга эга бўлиши мумкин: шартнома, битим, ҳақиқий шартнома. Шунга қарамай, халқаро амалиёт кўрсатганидек, кўпинча "шартнома" атамаси ишлатилади. Турли номлар ҳеч қандай қонуний рол ўйнамайди, бу келишувларнинг барчаси ўзаро ҳуқуқ ва мажбуриятларни яратишга қаратилган шартномалардир.
Ташқи иқтисодий фаолият иштирокчиларига ўзаро ҳуқуқ ва мажбуриятларини аниқлаш учун кенг имкониятлар берилади ва шу билан бирга уларни аниқлашда томонлар қонунчилик қоидаларидан ташқарига чиқиши мумкин. Бундай таърифнинг чекланган асоси фақат қонунчилик қоидаларининг ўзи ёки бошқа давлат жамоат тартибининг манфаатлари бўлиши мумкин.
Ташқи иқтисодий фаолиятнинг ўзига хос хусусиятлари туфайли ташқи иқтисодий шартнома шартларининг аҳамиятини ортиқча баҳолаб бўлмайди. Халқаро иқтисодий айланманинг ҳозирги интенсивлиги ва битим тарафларининг турли давлатларнинг ҳуқуқ тизимига мансублиги, агар томонлар тегишли давлат қонунчилигини батафсил била олмасалар, шартномаларга батафсил шартларни тартибда киритиш заруратини келтириб чиқаради. мумкин бўлган хатти-ҳаракатлар ва уларнинг оқибатларини аниқлайдиган ва тартибга соладиган ўзаро ҳуқуқ ва мажбуриятларни ўрнатиш.
Томонлар ўртасида низо келиб чиққан тақдирда, ҳакамлик органлари биринчи навбатда шартномага уларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини белгилайдиган ҳуқуқий ҳужжат сифатида мурожаат қилишади. Агар шартномада томонларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари аниқ белгиланмаган бўлса, уларни бажаришнинг батафсил шартлари бўлмаса, ҳакамлик органлари қонун ҳужжатларига мурожаат қилишади.
Россия қонунчилиги; - агар халқаро шартномада бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, ташқи иқтисодий битимлар ёзма шаклда амалга оширилиши шарт.
Шартнома томонлар имзолаган битта ҳужжатни расмийлаштириш ёки уларни юборган томон имзолаган хат, телетайрам, телеграмма, телефон хабарлари ва бошқаларни алмаштириш орқали тузилиши мумкин.
Aгар қонун ҳужжатларида бошқача тартиб назарда тутилмаган бўлса, шартнома тузиладиган тилни, шартноманинг тузилишини, унинг мазмунини ва бошқаларни томонларнинг ўзлари белгилайди.
Шартномани ким имзолаши кераклигини томонлар ўзлари белгилайдилар: - таъсис ҳужжатлари бўйича мансабдор шахслар ёки ишончнома билан ваколат берилган шахслар.
Ташқи иқтисодий фаолиятда стандарт проформа битимлари (шартномалари) кенг қўлланилади, ишлаб чиқилади, хусусан, турли халқаро ташкилотлар ва тадбиркорлар уюшмалари. Масалан, дон етказиб бериш (сотиш ва сотиб олиш) бўйича стандарт проформа шартномалари, ускуналар, иш шартномалари, кема ижараси шартномалари ва бошқалар.
Ташқи иқтисодий фаолиятда энг кўп учрайдиган шартномалар турларига олди-сотди (етказиб бериш), шартнома, лицензия, агентлик, транспорт киради.