Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

белгиланган тартибда вақт мобайнида даврий ўзгарувчи (масалан, 
маятникнинг тебраниши, осиш ўқи тик йўналишда белгиланган 
тебранишни амалга оширади)ган динамик системаларда юзага келади; 
- автотитраш, тебранмас тавсифи манбадан динамик системаларга 
келтириладиган энергия ёрдамида сақлаб туриладиган сўнмас стационар 
(муқим) титрашдан иборат (масалан,автотитраш ишлов бериш 
жараёнида муайян шароитларда металл қирқувчи станокларда бўлиши 
мумкин). 
Санаб ўтилган титраш турлари муайян шароитларда, масалан, амалда 
металл қирқувчи станокларнинг барча гуруҳ ва турларида учрайди, одатда, 
улар иши натижасига зарарли таъсир кўрсатади. Шунинг учун самарадорлик 
ва ишлов бериш аниқлигига таъсир этувчи динамик сифат кўрсаткичларни 
белгилаш учун станокларни динамик ҳисоб-китоб қилиш зарурати туғилади. 
Станок асосий динамик сифат кўрсаткичи бўлиб қўйидагилар ҳисобланади[24]: 
бикрлик заҳираси, ташқи таъсирга ва тез таъсирга система акс таъсири, 
булар системадаги ўтиш жараёни давомийлигини белгилаб беради. 
Бикрлик захираси системанинг у ёки бу параметри (қаттиқлик, масса, 
чизиқли ўлчами, ҳаракат тезлиги ва б.) айрим ҳолда ёки биргаликда унинг 
бикрлигини йўқотишларсиз ўзгариш имконини тавсифлайди. 
Системанинг ташқи таъсирга акс таъсирга келсак, у асбоб ва танаворнинг 
(ишлов бериш аниқлигини баҳолашда) нисбий силжишлари ёки ҳаракат 
тезлигининг берилгандан четга чиқиш тарзидаги ишорат, зўриққан 
деталлардаги зўриқиш ёки туташув жойлардаги зўриқиш тарзида (система 
ишончлилиги ва узоқ муддатлилигини баҳолашда), титраш параметрлари 
тарзида (системанинг титрашга бардошлилигини бахолашда), қизиш 
ҳарорати ва қизиб емирилиши ва б. тарзида тавсифланади. 
Металл қирқувчи станокнинг реал динамик системаси мураккаб ёпиқ 
кўп контурли системадан иборатдир [29], у ўз ичига мўрт система (станок - 
мослама - асбоб - детал)ни, ўз ҳаракатчан қўшилмаларидаги иш жараёнини 

---

44
(қирқиш, ишқаланиш, двигателлардаги жараёнларни) ва ташқи муҳит таъсири 
(ҳарорат, титратишлар ва б.)ни олади. Мазкур титратувчи система 
тақсимланган инерцион, мўрт ва ёпишоқ диссипатив параметрлар билан 
саноқсиз миқдордаги эркинлик даражасига эга ва мувофиқ тарзда, саноқсиз 
миқдорда ўз тебраниш частотасига эга. Табиийки бундай системани аниқ 
ҳисоб - китоб қилиш амалда мумкин эмас. 
Реал мўрт станок системасининг динамик сифат
кўрсаткичларини 
белгилашда эркинлик даражаси сўнги миқдорли система кўринишидаги