Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

 
 
 
 
 
 
100 
1.0 
0,90 
0,85 
0,80 
0,78 
0,75 
200 
1,0 
0,92 
0,87 
0,84 
0,82 
0,81 

---

60 
300 
1,0 
0,93 
0,90 
0,87 
0,86 
0,85 
Тупроқнинг ўртача ҳисобий ҳарорати деб энг юқори ўртача ойлик ер 
ҳарорати (кабел кўмилган чуқурликда), ҳавонинг ҳисобий ҳарорати қилиб уч 
кун кетма-кет келган энг юқори ҳароратли кундаги ўртача суткалик ҳарорат 
қабул қилинади. Лекин бир кабел траншеясида бир нечта кабел ётқизилади ва 
уларнинг руҳсат этилган ҳарорати учун тўғрилаш коэффициентлари 
киритилади. Агар ҳам монтаж, ҳам ҳарорат коэффициентлари киритилса, 
руҳсат этилган ток қўйидагича аниқланади.
н
э
р
I
К
К
I
2
1
.
.

(5.2) 
Эксплуатацион юклама токи миқдори йилнинг турли мавсумлари учун 
ҳисобланади. Агар кабел тармоқлари кўча ва йўлларни кесиб ўтса улар 
трубаларда ётқизилади. Кабеллар блоклари трубалардан ўтказилганда 
қўшимча тўғрилаш коэффициентлари киритилади, чунки кабелларнинг 
совитиш режимлари ёмонлашади, натижада юкланиш токи миқдори ҳам 
чегараланади. Бунда тўғрилаш коэффициентининг қуйидаги қийматлари 
қабул қилинади: кабелнинг номинал кучланиши 3; 6; 10; 20…35 бўлганда мос 
равишда тўғрилаш коэффициенти 1,09; 1,12; 1.13; 1,18. Бу коэффициент 
ёрдамида ҳисобланган кабел юклама токи миқдорига муҳит ҳарорати 
коэффициенти киритилади. 10кВ гача кучланишли кабеллар нормал иш 
режимида номинал юкланишдан камроқ токда юкланган бўлса, уларни қисқа 
муддатларга ортиқча юкланишга руҳсат этилади (5.3-жадвал).
Авария 
режимларида кабел тармоқлари юклама максимуми вақтида 5 сутка муттасил 
ортиқча юкланишга руҳсат этилади. 
5.3-жадвал 
Кучланиши 10 кВ гача бўлган кабелларнинг ортиқча юкланиш даражаси
Дастлабки 
юкланиш 
даражаси 
¡рнатиш усули 
Номинал юкланишга нисбатан ортиқча 
юкланиш коэффициенти 
Нормал режим 
Авариявий режим 
1,5 
2 
3 
1 
3 
6 
0,6 
Ерда 
1,35 
1,30 
1,15 
1,50 
1,35 
1,25 
0,6 
Ҳавода 
1,25 
1,15 
1,10 
1,35 
1,25 
1,25 
0,6 
Трубада (ерда) 
1,20 
1,10 
1,0 
1,30 
1,20 
1,15 
0,8 
Ерда 
1,20 
1,15 
1,10 
1,35 
1,25 
1,25 
0,8 
Ҳавода 
1,15 
1,10 
1,05 
1,30 
1,25 
1,20 
0,8 
Трубада (ерда) 
1,10 
1,05 
1,0 
1,20 
1,15 
1,10 
Эксплуатацияда 15 йилдан ортиқ бўлган кабелларда 5.3-жадвалда 
кўрсатилган руҳсат этилган юклама токлари миқдорлари 10% га 
камайтирилади. 35 кВ ли кабелларни ортиқча юкланиши маън қилинади.
Кабел тармоқларида узоқ муддатли юклама токи миқдорини аниқлаш 
учун эксплуатация давомида кабелларни ҳарорат режимлари назорат қилиб 
борилади. Бунинг учун кабелларнинг металл қопламалари t
об
ва толалари 

t
к

---

61 
ҳарорати ортиши ўлчаб олинади ва кабел симлари ҳарорати қуйидагича 
аниқланади:
к
об
ж
t
t
Т



(5.3) 
ҳароратнинг ортиши: 
q
npS
I
t
н
m
к
100


(5.4) 
бунда: 
т
I
-кабелни максимал юкланиш токи, А; 
п
-кабел толалари сони; 
р
-
ўтказгич симнинг солиштирма қаршилиги, Ом

мм
2
/м; 
н
S
-кабел изоляцияси ва 
ҳимоя қобиғининг иссиқлик қаршилиги йиғиндиси, град

см/Вт; 
q
-кабел 
толасининг кесим юзаси, мм
2
. 
Иссиқлик фарқи 

t
к
номограммалардан ҳам аниқланиши мумкин
(5.4-расм). Ўлчов натижалари бўйича кабел толалари ҳарорати руҳсат этилган 
ҳароратдан паст бўлса кабел юкламаси қуйидагича аниқланади:
атр
ж
н
б
р
н
g
t
Т
t
Т
I
I



.
(5.5) 
Кабел ҳароратини энг оғир шароит учун аниқланади, яъни максимал 
юкланишда ва энг юқори атроф-муҳит ҳароратида. Кабел тармоқида ўртача 
юклама барқарор бўлганда кабел ҳарорати сутка давомида ҳар 1-2 соатда 
ўлчаб аниқланади. Бир вақтнинг ўзида юклама токи ва кучланиш ўлчанади. 
Олинган натижалар бўйича кабел юкламаси ва ҳароратининг суткалик 
графиги қурилади.
5.4-расм. Ҳарорат фарқини 
аниқловчи номмограмалар, а-10кВ ли 
тармоқ учун, б-6кВ ли тармоқ учун 
Кабел тармоқларининг ҳароратини ҳисобга олишда унинг суткалик 
ҳарорат графигидан максимал ҳарорат ва кабелдаги 2 соат давомидаги энг 
катта юклама токи миқдори олинади. Атроф муҳит ҳарорати кабел 
туннелининг кириши ва чиқишида ўлчанади; ер остида ётқизилган 
кабеллардаги ҳарорат кабел охиридан 3-5 м масофада, унинг ётқизилиш 
чуқурлигида ўлчаб аниқланади. Маъсул кабел тармоқларида, тақсимлаш 
қурилмаларидан кетаётган кабелларда юклама ток миқдори станция ходими 
томонидан назорат қилиб борилади ва станция журналида ёзиб борилади 
(ўлчов асбобларининг кўрсатиши бўйича). Кўриниб туриши учун щитдаги 
амперметрлар шкаласида қизил чизиқ билан руҳсат этилган ток миқдори 
белгилаб қўйилган бўлади. Агар подстанцияда доимий ходим бўлмаса, 
юклама токи йилида 2-3 марта ёзги ва куз-қиш мавсумида ўлчаб назорат 
қилиб турилади. Ток миқдори билан бирданига кабел кучланишини ҳам ўлчаб 
турилади. Нормал эксплуатация шароитларида кучланиш номинал 

---

62 
қийматидан 15% дан кам ўзгариши зарур. Юклама токи, ҳарорати ва 
кучланиши миқдорини кузатувлари натижаси бўйича инженер-техник 
ходимлар кабел тармоғини авариясиз ва иқтисодий самарали ишлашини 
таъминловчи чора-тадбирлар ишлаб чиқади ва амалга оширади.