Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта
Инвестицион институтлар ва уларнинг таснифланиши
Download 6.38 Mb. Pdf ko'rish
|
44-y-Investisiyani-tashkil-etish-va-moliyalashtirish.Darslik-N.G.Karimov-va-bosh.-Т-2011
|
1.9.Инвестицион институтлар ва уларнинг таснифланиши.
Молиявий институтлар ташкилий жихатидан худди иқтисодий субъет сифатида молиявий инструментларни эмиссия қилиш, сотиш ва сотиб олишни амалга оширувчи барча молиявий институтлар мажмуасидир. Хар бир молиявий институт мазкур аниқ молиявий инструментларни танлаш бўйича у ёки бу операциясини аниқ бўлган маълум ваколатларга эга. Инвестицион жараённинг бошқа субъекти- 79 бу инвестицион фаолият объектларидан ишлатувчи –фойдаланувчи хисобланади. Булар инвесторлар, худи шунингдек, давлат ва муниципиал органлари,чет эл давлати ва давлатлараро юридик ва жисмоний шахслар хисобланиб, булар қайсики инвестицион фаолият объектини тузувчилар учун ташкил этилади. Яна инвестицион иштирокчисини бошқасини келтиришимиз мумкин-буюртмачи. Буюртмачи хам инвестор бўлиши мумкин, худи шунингдек, инвестицион лойихани амалга ошириш ваколатини олган юридик ва жисмноий шахслар хисобланади. Бунда буюртмачи инвестицион жараённинг бошқа иштирокчилари ўхшаш уларнинг тадбиркорлик фаолиятига аралашмайди(агар бу холат ўзаъро шартномада кўрсатилмаган бўлса). Агар буюртмачи инвестор бўлиб хисобланмаса, у холда амалдаги қонунчилик доирасида ўрнатилган шартномага асосан белгиланган ваколати меъёрида шу даврда инвестициялаш учун буйруклар бериш ва ундан фойдаланиш учун бошқариш хуқуқини ажратади. Ёки тўғрироғи лойиханинг мазкур иштирокчисини бошқарувчи ёки лойиха менеджери деб атаса бўлади. Инвестицион иштирокчи - бу инвестицион институт бўлиб, қайсики қимматли қоғозлар бозорида брокерлик ва диллерлик фаолиятини амалга оширади. Брокерлик фаолият - амалдаги буйрук-шартномага ёки шундай амалиётларни амалга оширишдаги комиссия ёки ишончномага асосан қимматли қоғозлар амалиётини бажарганлиги учун ишончнома ёки комиссионерларнинг шартномасидир. 80 Комиссия шартномаси бўйича биринчи томондан(комиссионер)комитент хисобига ўз номидан бир ёки бирнеча шартномани бошқа томоннинг буйруғига асосан амалга оширганлиги учун рағбатлантирилиши. Диллерлик фаолияти –ўз номидан ва ўз хисобидан эълон қилинган бахоларда маълум қимматли қоғозларни сотиш ва сотиб олишни мажбуриятини эълон(публично) қилинган бахода сотиш ва сотиб олиш йўли билан шартномаларни бажаришга айтилади. Инвестицион маслахатчи-бу инвестицион институт бўлиб, маслахатчи фаолияти билан шугулланади.. Маслахатчи фаолият – тахлиллар бўйича хизмат кўрсатиш, қимматли қоғозлар бозорини холати ва иштирокчиларини прогнози, уларнинг молиявий кўролларини ишлаб чиқиш ва таклифлар бериш, қимматли қоғозларнинг муомалаға чиқариш ва жойлаштириш, уни чиқариш бўйича масалахатлар бериш, мутахассислар қайта тайёрлаш, шунингдек, жисмоний ва юридик шахсларнинг инвестицион сиёсатини амалга ошириш билан шугулланади. Инвестицион компания Инвестицион компаниялар юридик корхоналар хисобланиб, ўз номидан ва ўз хисобидан қимматли қоғозларни сотиш ва сотиб олиш, қўйилмани қимматли қоғозларга қўйиш, муомаблаға қимматли қоғозлар чиқаради. Андеррайтинг Инвестицион компаниянинг асосий фаолиятидан бири андеррайтинг хисобланиб - инвесторлар орасида қимматли 81 қоғозларни жойлаштиришни кафолатини ёки сотиб олади. Андеррайтингларга қўйидагилар киради: янги чиқарувчилар ва аъзо бўлганларни гурухларга бўлиб синдикатлар ташкил этиш, инвесторларга қимматли қоғозларини кейин қайта сотиш учун эмитентлардан сотиб олиш, жойлаштиришни кафолатлаш, янги қимматли қоғозларни чиқаришга тайёргарлик кўриш ва шарт шароитларини аниклашдан иборат. Андеррайтинг-бу инвестицион институт бўлиб, келгусида хусусий инвесторларга қайта сотиш учун эмитентлардан сотиб олиш, қимматли қоғозларни биринчи эмиссиясини кафолатлайди ва хизмат кўрсатади. Инвестицион фондлар Инвестицион фондлар- бу бу корхоналар хисобланиб, булар қайсики акционерлар хатарини камайтириб, соф фойда олиш мақсадида банк хисоб ракамларига ва жамғарма хисоблариги ва қимматли қоғозларга фонд номидан жисмоний ва юридик корхоналардан йиғилган маблағларни келгусида жойлаштириш. Хусусийлаштирлган инвестицион фондлар(ПИФу) Инвестицион фондларнинг бир тури бу хусусийлаштирилган инвестицион фондлар хисобланади. Булар ахолини хусусийлаштириш жараёнига кенгрок жалб қилиш ва хусусийлаштирилаётган давлат корхоналарини акцияларига келгусида ахолидан йиғилган маблағларни йўналтиришдан иборат. Хусусий инвестицион фондлар очиқ турдаги акционерлик жамияти хисобланиб, бу қайсики маблағларни хусусийлаштирилаётган корхоналар қимматли қоғозларига қўйишни 82 ўз акциясини чиқариш хисобига амалга оширади ёки ўз хисобидан инвестициялайди. Компания бошқарувчилари Инвестицион институт юридик ва жисмоний шахслар ва бошқа инвестицион институтларни инвестицион активларини бошқариш бўйича фаолиятни амалга оширади, шунингдек, қимматлт қоғозларни сотиш ва сотиб олишни амалга оширувчиларни компания бошқарувчиси деб айтилади. Қимматли қоғозларни бошқариш бўйича фаолият-бу инвестицион институтлар ўз номидан топширилган қимматли қоғозларга инвестициялаш учун айтилган пул маблағлар, ва бошқа шахсларнинг қимматли қоғозларини маълум даврда ишончли бошқариш хисобига, шунингдек, киматли қоғозларни бошқаришдан олинаётган рагбатлантирилиши пул маблағлари ва қимматли қоғозлари кўринишдаги хисобланади. Депозитарлар Депозитарий-бу қимматли қоғозлар бозорининг институти хисобланиб, бу қайсики, қимматли қоғозларни хисоб китоби ва саклаш хуқуқини амалга оширувчиларнинг иш фаолияти хисобланади. Депозитарий - это институт рунка ценнух бумаг, осухествляюхий деятельность по хранению ценнух бумаг и учету прав на ценнуе бумаги. Клиринг хисоб китоб корхоналари Рееструшловчи- Қимматли қоғозлардан фойдаланувчилари реестрининг ушловчилар- бу юридик корхоналар хисобланиб, қимматли 83 қоғозлардан фойдаланувчилар реестрини жорий этиш тизимига кирувчилар бўйича маълумотлар бериш, саклаш,ишлаб чиқиш, фиксация ва йиғиш буича фаолиятни амалга оширади. Қимматли қоғозларни номинали бўйича ушлаб турувчиларнинг барчаси шартли равишда 2 га бўлинади: -номинали бўйича ушловчилар: -хақиқий эгалик килувчи ушловчилар- қимматли қоғозлар маълум мулкчилик хуқуқи ёки шу қоғоз эгасига мулкчилик хуқуқига эга бўлган шахслар хисобланади. Қимматли қоғозлар номинали бўйича ушловчилар-мазкур қимматли қоғознинг эгаси бўлмаган холда, бошқа шахснинг буйругига асосан қимматли қоғозни ушлаб турувчилар тушинилади. Ўзбекистонда 1994 йил охирида фонд магазиналари очилиб-бу инвестицион институтларни бўлимларини струткраси хисоблнади, булар жисмоний шахслар учун қимматли қоғозларнинг чакана ва улгуржи биржадан ташкари савдосини амалга оширади. Қўйидаги молиявий институтлар мавжуд: тижороат банклари, ўзаъро сбербанклар, кредит союзлари, суғурта компаниялари,нодавлат пенсия фондлари, инвестицион фондлар, молиявий компаниялар. Молиявий иштирокчиларга қўйидагилар кириб, булар қўйидаги 4 гурухга бўлинади: -депозит шаклидаги молиявий корхоналар; - шартномали жамғармакассалар; -инвестицион фондлар; 84 - бошқа молиявий ташкилотлар: Қўпроқ молиявий иштиокчилар сифатида депозит шаклидаги молиявий корхоналар қўлланилади. Ривожланган мамлакатларда уларни хизматларидан ахолини купчилик қисми фойдаланиб, ишончлилигини давлат томонидан таъминловчи суғурта компаниялари депозит маблағлари даромадларини тўловларини кафолатлайди. Депозит корхоналар томонидан жалб қилинган маблағларни ипотека, истеъмол ва банк кредитлари бериш учун фойдаланилади. Мазкур гурухнинг асосий институтлари тижорат банклари, сберкассалар ва кредит союзлари хисобланади. Иқтисодиёти ривожланган мамлакатларда инститўлар купкиррали ва қийин структура хисобланиб, булар инвестицион маблағларни жалб қилишдан бошлаб уни тадбиркорлик фаолиятига қўйишни амалга оширувчи сифатида тан олинади. Бу инститлар молиявий иштирокчи сифатида иштирок этиб, асосий қисми бўлган инветицион капитални корхона ва шахсларни алохида жамғармалари хисобига йигади, сўнг буни инвестиция истеъмолчилари ўртасида жойлаштирадилар Download 6.38 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|