Збекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги

Метеорологик кузатишлар

1.	Ёгинни ўлчайдиган асбоб ёрдамида ёғин миқдорини кузатиш.	Ҳар куни соат 8 да ва 20 да
2.	Флюгер шамол тезлигини кузатиш	-
Гидрологик кузатишлар
1.	Сув сатҳи рейкадан олиш.	-
2.	Сув сатҳи регистрацияси.	-
3.	Юза катлами ва киргок. буйи областида сувнинг ҳарорати.	-
4.	Тўлқинланишни визуал кузатиш.	-
5.	Муз ҳодисаларнинг фазолари, муз ҳосил бўлиш шакли, умумий муз қопламининг ҳолати.	Ҳар куни ёриқ (кундузги) вақтда.
6.	Муз устидаги қор баландлига қирғоқга яқин ва очиқ хавзалардаги муз қалинлигини кузатиш.	Ёриқ вақтда 5, 10, 15,20, 25 числоларда ва ойнинг оҳирги кунларида.
7.	Муз атрофидаги қор зичлиги.	Ойда 1 маротаба
Ишлар
1.	Кузатиш маълумотларини қайта ишлаш ва ойлик жадвалларни тузиш.	Мунтазам ой давомида
2.	Геодезик ва гидрографик ишларда қурилиш ва гидрофафик партияларнинг қатнашиши.	Режа бўйича

2-жадвал
Кўллар станцияларидаги асосий кузатиш ва ишлар.

№	Кузатиш ва ишлар номи	Кузатиш муддати
Қиргокда кузатиш.
1.	Метеоролгик кузатишлар П-даражали метеостанциянинг дастури бўиича	Соат 1,7,13,19 да
2.	Сув сатҳини рейкадан ўлчаш.	Соат 8 ва 20 да
3.	Музлаш ҳодисаларининг фазаларини, муз ҳосил бўлиш шаклини, муз қопламининг умумий ҳолатини кузатиш.	Ҳар куни кундузи
4.	Тўлқинларни кузатиш (визуал ва асбоблар билан),	Соат 7,13 ва 19 да
Қирғоқ бўйи областида кузатиш.
1.	0,1 м чуқурлиқдаги	Соат 8 ва 20 да куннинг ёриқ вақтидасоат 5, 10, 15, 20 25 да ва ойнинг оҳирга кунида.
2.	Муз қалинлиги ва муздаги қор қоплами баландлигини ўлчаш.
3.	Муздаги қор зичлигини ўлчаш	5, 15 ва 25 чи числода.
Ҳавзанинг очиц қисмларида кузатиш.
1.	Шамол, намлик, ҳаво ва сув ҳарорати, сув тиниқлиги ва ранга, рейд вертикаллардаги тўлқинни ўлчаш.	10,13 ва 20 числоларда ва ойнинг оҳирги кунида.
2.	Бир неча вертикаллар гидрологик кесим бўйича кузатишлар рейд вертикаллар бўйича кузатишлар таркиби.	Ойда 1 маротаба
3.	Ҳавзанинг энг чуқур жойидан химик анализга сув намуналарини олиш.	Йилига бир маротаба
4.	Дала шароитида кимёвий анализларни рейд вертикаллар бўйича ўтказиш. а) қишда б) ёзда	2 ойда 1 марта 1 ойда 1 марта
5.	Дала шароитида гидрологик кесим бир хил вертикал бўйича ўтказиш. а) қишда б) ёзда	Қишда 2 марта Ойида 1 марта
6.	Муз қалинлигини, қор баландлиги ва зичлигйни муз криламининг умумий ҳолатини кузатиш.	Ойида 1 марта

Симов саволлари:

1. 
   Стационар гидрометеорология тармоқ нима?
   
2. 
   Гидрометеорологии тармоцларда цаидай кузатишлар олиб борилади?
   
3. 
   Сув ҳавзаларининг гуруҳларини таърифлаб беринг?
   
4. 
   Кўллар станцилларида қандай кузатишлар олиб борилади?
   

13. СУВ МУВОЗАНАТИНИНГ АСОСИЙ ЭЛЕМЕНТЛАРИ ВА УЛАРНИ АНИҚЛАШ УСУЛЛАРИ
2.3.1. Атмосфера ёшнлари, уларни ўлчаш ва ўлчанган микдорга тузатишлар киритиш
Ушбу мавзуда сув мувозанати тенгламаларидаги асосий элементлар еа уларни ўлчаш, ҳисоблаш усуллари кўриб чиқилган. Шу жумладан, атмосфера ёғинлари, уларни ўлчаш асбоблари ва ўлчанган миқдорларга қандай тузаткичлар киритилиши ёритилган.
Атмосфера ёғинлари сув мувозанати тенгламасидаги кирим клемининг асосий элементидир. Бу метеоэлементни ўлчаш инсониятни кадимдан қизиқтирган. Шунга карамасдан ҳозирги кунда дунёда мавжуд бўлган ёган ўлчаш асбоблари ёган миклорини маълум хатолик билан улчайди. Шу туфайли уларни такомиллаштириш ҳамда ўлчаш аниқдигини ошириш ҳозирги куннинг талабидир. Эрамиздан олдинги IV аерда Хиндистонда ёган ҳакидаги маълумот йигила бошлаган.
Қореяда 1442 йилдан бошлаб ёғин улчайдиган асбоб кўлланилган, Евровада эса замонавий ёғин улчайдиган асбоб (дождемер) XVI аердан қўлланилади.
Ф.Нифер 1878 йилда конус шаклидаги мухофазага эга бўлган eFHH улчайдиган асбобни тавсия этди, кейинчалик бу муҳофазали асбоб унинг номи билан юритилди.
Россияда ёғин ҳакидаги маълумотлар 1835 йилдан бошлаб, мунтазам равишда тупланилган, аммо кўлланилган асбоблар муҳофазасиз тузилишга эга бўлган. 1891 йилдан бошлаб, метеостанциялар тармокларида ёган миқдорини Нифер муҳофазали асбоблар ёрдамила ўлчашган. Бу асбоблар ер юзасидан 2 м баландликка урватилади. Ёғин улчайдиган асбоб вақирининг қабул кдлиш майдони 500 си2 га тенгдир.
1941 йил В.Д.Третьяков томонидан ёғин улчайдиган асбоб ихтиро кллиниб, у планкали мухофазага эга бўлган, сгинларни қабул щдлиш юзаси 200 см2 га тенгдир. Қабул қилиш вақирининг жойлашган чуқурлиги юза майдоннинг кичиклиги учун ичига ёққан қорни шамоддан сакдаб қолиш қобилиятига эгадир.
948-1956 йиллар оралигида Собик. Иттифоқ метеостанция тармокларида ва постларида Нифер асбоблар урнига Третьяков асбоблари урнатидди. Алмаштирш натижасида бир асбобдан иккинчи асбобга ўтиш R коэффициенти киритилди, бу коэффициент кузатишларнинг Узлуксизлигини ва уларнинг давомийлигани саклаб колиш учун керак бўлади.
Ўлчанган ёгцн щгцидцси мщдорцга тузатмалар киритиш-Третьяков асбоби билан ўлчанган ёғин Р миқдорини умумлаштириш натижасида уларнинг «ҳақиқий» қийматларини аниқлаштириш учун ўлчанган қийматларга тузатма киритилиши тавсия килинди. Тузатмалар қуйидагилардан иборат:

• 
  ёғин ўлчаш асбобидан шамол билан ёмгир зарраларини олиб чикишни ҳисобга олиш.-Р_в;
  

• 
  ёғин ўлчаш пақиридаги буғланишга (Р_Б)ни ҳисобга олиш;
  

• 
  ёғин ўлчаш асбоби вакири деворининг намланишига Р_с; сарфланган намлик;
  
• 
  ер юзасидаги қор қопламидан шамол таъсири ёган ўлчаш асбобга тушган қор заррачаларини ҳисобга олиб, барча тузатмаларни киритиб, атмосферадан ёкхан ёганнинг ҳақиқий кдйматига яқин климат Р_н қуйидаги ифода ёрдамида хисобланиши мумкин:
  

P=P’_изм+P_с+P_б+P_в-P_н
Тажрибалар натижалари шуни кўрсатдики, бир кузатиш вақтида ёғин ўлчаш вакирининг намланишига ёмгирнинг 0,2 мм, қорнинг эса 0,1 мм сарфланади.