‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
|
X X
asrning birinchi yarm ida bu mamlakatda yuz bergan voqea- hodisalar tarixdan yaxshi m a ’lum. Ya’ni, ikkinchi ja h o n urushining «o‘chog‘i* aynan shu yerda paydo b o id i. Urushdan oldingi davr matbuoti kimlarga xizmat qilganini tasaw u r etish qiyin emas. Ilk bosma mashina ixtiro qilingan va jahon tarixida birinchi bosm axona bunyod etilgan mamlakatda matbuot shunga yarasha ravnaq topdi. Faqat matbuotdek qudratli kuch ham o ‘sha davrda fashizm g‘oyalariga xizmat qilganini izohlab o ‘tirishga hojat bo'lm asa kerak. U rushdan keyingi davrdagi Gei-maniya haqida so‘z ketganda, uning m ash’um tarixiyu, ikkiga, ya’ni. G D R va GFRga bo'linib qolgani haqida ham eslab o ‘tish joiz. Bu davrda ularning matbuotlari ham faoliyatini ikki xil tarzda davom ettirdi. 1990- yiUarda «Berlin devori» qulatilgach, Germaniya hayotida yangi davr boshlandi. Mazkur voqea-hodisalarda o'sha davr m atbuoti qanchalik rol o ‘ynaganini tushunish mumkin. Shunisi diqqatga sazovorki, urush tugagan yiliyoq nemis jum alist va noshirlari vayron b o ig a n mahatliy m atbuotni yangicha tipda, o ‘zgacha m hda qayta tiklashga bel bog'ladilar. 0 ‘sha yili ikkala nemis davlatida o ‘nlab turli gazetalar tashkil etilgani va yuz minglab nusxalarda chiqarilgani sir emas. Birgina G F R d a 1945-yiIda paydo bo'lgan «Aachener N achrichten* (Aaxener N axrixten, 40 ming nusxa), «Allgemeine Zeitung* (Algemayne Saytung, 100 ming nusxa), «Weser-Kurier* (Vezer-Kurir, 120 ming nusxa), «Hessische Allgemeine* (Gessishe Algemayne, 72 ming nusxa), «D arm stadter Echo* (D arm shtedter exo, 50 ming nusxa), «N ürn berger N achrichten» (N yum berger Naxrixten, 185 ming, shanba kunlari 220 ming nusxa), «Rhein—N eckar—Zeitung* (Reyn-N ekkar-Saytung, 63 ming nusxa), «Stuttgarter Zeitung* (Shtutgarter Saytung, 140 ming nusxa) gazetalarining muxlislari tobora ortib bordi. E’tiborli tom oni shundaki, 1946—1950-yillar m obaynida ham ko‘plab nashrlar paydo b o iib , yuz minglab muxlislar orttirishdi. 0 ‘sha davrdayoq 3,5 million nusxada chop etilgan «Bild-Zeitung* («Bild-Saytung*), 1,7 million nusxada chiqib turgan «Bild-Zeitung am Sonntag» (Bild-Saytung am Z onntag) gazetalari ham o'ziga xos voqelik edi. D unyoga m ashhur «Der Spiegel» (D er Shpigel, ya’ni «Oyna*) jurnali ham 1947-yilda Hamburg shahrida 315 ming nusxada chiqa boshlagan. 1950-yilda G F R da 10 ta yirik nashriyotda 17 ta gazeta 2506000 nusxada chiqib turardi. 1959-yilga kelib mamlakatda chop etiladigan nashrlarning um um iy adadi 17 m illion nusxadan oshib ketgani nisbatan qisqa davr m obaynida m atbuotning qanchalik ravnaq topganini ko‘rsatadi. Shu tariqa XX asr o ‘rtalarida Germaniya Federativ Respublikasi m atbuoti dunyodagi yetakchi o ‘rinlardan birini egaUay boshladi. Italiya m atbuoti haqida gapirganda, aw alo, 1848-yilda Turin shahrida chiqa boshlagan «La G azzetta del popolo* (Gazetta del popolo) nashri har kuni ikki m arta, ya’ni, tonggi soni — 55 ming, kechki soni esa 30 ming nusxada chiqib, muxlislari e ’tiborini qozonganligini eslash lozim. Kuniga ikki m arotaba chop etiladigan gazeta xabariari qanchalik hoziijavob, dolzarb boMishini tasa w u r etish qiyin emas. Chinakam axborot manbayiga aylangan nashm ing esa muxlislari o rtib boraverdi. Italiya nashrlari orasida M ilanda 1876-yildan chiqa boshlagan «II Coppiere della sera* gazetasi alohida o ‘miga ega. 1922— 1924-yillarda gazeta 1 m illion nusxagacha chiqdi. «La Ora» gazetasi 1900 yildan buyon Palermoda chop etiladi. Bu tungi gazeta sahifalarida voqeliklar haqqoniy yoritilishi bilan muxlislari e ’tiborini qozongan. «Il Giornale d ’ItaLia» mustaqil tungi gazetasiga 1901- yilda Rim da asos solingan. 1922-yilda bu gazetaga «Jornale d ’ltalia agrikolo» (Italiya qishloq gazetasi) haftaligi ilova qilib chiqarila boshladi. 1930-yildan maxsus yakshanba sonlariga ilova tariqasida «Jomale della dom enika» (Yakshanbalik gazeta) ham ko'pming nusxalarda chiqariladigan b o id i. Aksariyat rivojlangan m anilakatlarda gazetxonlar sevimli nashr- larining aynan yakshanba sonlarini maroq bilan o ‘qishlari odatiy holga ayianib qolgan. Shunga muvofiq o'sha kuni c h o p etiladigan gazetalar odatdagidan bir necha marta katta hajmda va k o 'proq nusxalarda chop etilardi. M uhim reklamalar aynan dam oiish kunlarí yorítilishiga reklama beruvchilar liam, iste’molchilar ham birdek ko'nikib qolishgan. Italiyaning m ashhur «Italia» gazetasíga 1912-yilda asos solingan edi. M ilanda katolik guruhi nashri boigan bu gazeta sahifalaridan rang-barang mavzuiar o ’rin egallardi. Azaldan díniy-m a’rifiy mavzuga qiziqish bilan qaragan ko‘p sonli mushtaríylar bu gazetaning doim iy muxlisiga aylanishdi. XX asmiiig birinchi choragida bu o ‘lka!arda fashizm bayrog'i ostidagi harakatlar qay darajaga yetgani tarixdan yaxshi m a’lum. Bu xatti-harakatlar o'zgacha dunyoqarashga asoslangan nashrlam i h a m hazm qila olmasdi. Shu bois 1924-yilda Milanda chiqa boshlagan Italiya komfirqasi markaziy oiganining nashri — «L’Unita* gazetasi bir yildan so‘ng fashistlar hokimiyatí tom onidan taqiqtab qo'yitdi. 18-yildan k o'proq davr mobaynida yashirincha chiqib turgan «L’Unita* gazetasi, nihoyat, 1944-yil iyunidan boshlab Rimda yana oshkora chop etjla boshladi. Azaldan diniy, m a’rifiy o'choqlardan biri b o ‘lib kelgan ko‘hna Rimda turli davrlarda diniy nashrlar chiqarish urfga aylangan. Xristian-demokrartik partiyasi markaziy nashri «II Popolo» gazetasi shulardan biri edi. Rimda 1944-yildan chop etila boshlagan bu gazeta ixlosmandlari G'arbdagi boshqa mamtakatlarda ham kam emasdi. Yevropa mamlakatlaridagi ilg‘or tajriba biror hududdagina qolib ketmasdi. Modomíki gazetalari q o sh n i m am lakatlarga ham tarqalayotgan ekan, demak, unda yoritilayotgan mavzuiar voqelikka ayianib boraveradi. Moliya-iqtisodiy mavzulami yoritishga ixtisoslashgan *11 Globo» («Er shari») gazetasiga 1945-yilda Rimda asos solingan. Ushbu nashr ham butun yevropalik moliyachi mutaxassislar e ’tiborini jalb etib turardi. «The Rome Daily American* gazetasi \946-yi\dan Rim da ingliz tilida chop etila boshladi. Uning faoliyati Italiyadagi amerikaliklar siyosatini yoritishga yo'naltirilgandi. XX asming birinchi yarmida, xususan, Ikkinchi jah o n urushi davrida Italiyada ham juda murakkab vaziyat vujudga kelgan edi. Bu urush bilan bogMiq mushkulotlar matbuot taraqqiyotiga o ‘z ta ’sirini o ‘tkazmasdan qolmasdi. 1948-yilda m atbuot to'g'risida qonun qabul qilinishi Italiyada bosma so‘z ravnaqini yuksaltirishda muhim aham iyat kasb etdi. Shu yili demokratik nihdagi «II Paese» gazetasi chiqishi rimlik gazetxonlarni mamnun qildi. «II Paese sera» gazetasi 1949-yildan chiqa boshlagan. Bu tungi gazeta haftada to'rt kuh rimliklar uchun, ikki marta N eapol, bir gal Florensiya va bir marta butun mamlakat aholisi uchun chop etilardi. Adadi — 85 ming, shanba kunlari 120 ming nusxaga yetardi. Ikkinchi jahon urushidan keyin Italiya m atbuoti ham asta-sekinlik bilan yana o'zanini topa boshladi. M a’lum fursat tiklanish davridan so‘ng u taraqqiyot sari odim lab ketdi. Fransiya m atbuoti XX asrning birinchi yarmida jadal sur’atlar bilan rivojlandi. Yevropada ravnaq topayotgan m atbaachilik fransuz matbuotini yanada yuksaltirishga zamin yaratdi. Biroq Ikkinchi jahon urushi bu mamlakatni ham chetlab ojtmadi. Urush qanchalik tajovuz qilmasin, yurtda m atbuot taraqqiyoti uchun kurash besam ar ketmadi. Buni aynan o'sha yillarda tashkil etilgan qator gazeta-jurnallar faoliyati misolida ham ko'rish mumkin. Fransiya m atbuotida yetakchi o ‘rinlardan birini egallab kelayotgan «Le Figaro» (Figaro, 1826-yilda asos solingan) kundalik gazetasi qatoriga XX asrning birinchi yarmida o ‘nlab nashrlar qo‘shildi. Yo‘nalishlari turlicha b o lg a n gazeta-jurnallarda turfa dunyoqarashlar o ‘z aksini topardi. «Figaro» gazetasi fransuz siyosiy kuchlarning o*ng tomonini qo‘llab- quwatlashga yo'naltirilgan bo'lsa, 1903-yilda tashkil etilgan «Les Echos» (Eko) gazetasi fransuz tadbirkorlariga, sanoat va savdo doiralariga xizmat qilar edi. U nda asosan shu sohalarga oid reklamalar, birja ma’lumotlariga keng o ‘rin berilardi. Siyosiy mavzulami yoritishda gazeta ijodkorlari sanoat va savdo-sotiq borasida Fransiya bilan yaqindan aloqa qiladigan davlatlar faoliyatiga alohida to 'x talar edilar. 1904-yiIda tashkil etilgan «L’Humanité» (Yumanite) gazetasi 1920- yildan e’tiboran Fransiya komfirqasi markaziy qo'mitasining nashriga aylantirildi. Bu gazeta safiga 1933-yilda FK Pning dehqonlar gazetasi — «La Terre» (Terr), 1948-yilda «Yumanite»ning shanbalik soni — «Yuma- nite-dimansh», 1945-yilda «France nouvelle» (Frans nuvel) gazetalari q o ‘- shildi. AQSH, Angliya davlatJarida boMgani kabi bu mamlakatdagi nashrlar tahririyatlarida ham , aw alo, ijodiy muhit yetarli darajada shakllantirilishiga alohida e’tibor qaratilgandi. Ya’ni, sanoqligina xodim ishlaydigan biroita tahririyat yo‘q edi. M odom iki, biror tahririyat ommaga axborot, m a’naviy ozuqa berish m as’uliyatini zimmasiga olgan ekan, unda ijodiy kuch yetarli darajada b o iish i zarurligini fransuz noshirlari e ’tibordan chetda qoldirmas edilar. Hatto OAVni eng zarur axborotlar bilan ta ’minlab turish maqsadida 1944-yilda Parijda tashkil etilgan «Frans-Press» axborot agentligida ham 2 ining xodim, jum ladan, 700 nafar muxbir faoliyat ko'rsatardi. G aze- talarning tahririyatlarida yana yuzlab ijodiy xodimlar faoliyat ko‘rsatishini hisobga olsak. m azkur gazetalar nechogMi serm azm un bo‘lishini tushunish qiyin emas. 1923-yilda Parijda ilg'or fikrli adiblar tom onidan tashkil etilgan «Yeurope» (Yerop) oylik jurnalida asosan fransuz adabiyoti va san'atiga oid asarlar, shuningdek, xalqaro maydonda yuz berayotgan qîziqarli, muhim voqea-hodisalar haqida maqolalar yoritilardi. Xristian dinining Rim papasi mazhabidagi katoliklar fransuziar orasida ham kam emasdi. Ô ‘sha katoliklar bu davrda bir nechta nashrga asos solishdi. Shulardan biri 1925-yilda Parijda tashkil etilgan «La France catolique» (Frans katolik) gazetasi b o iib , unda e ’ion qilingan katoliklar hayotiga oid rang-barang materiallar, diniy-m a’rifiy mavzudagi maqolalar goho bahs-munozaralarga sabab b o la rd i. 0 ‘sha davrdayoq gazeta 70 ming nusxa atrofida chop etilgani uning muxlislari qanchalik ko‘p boiganidan darak beradi. 1934-yilda Parijda tashkil etilgan «La France-m onde catolique» (Frans-mond katolik) jum ali, katoliklaming 1941-yilda chiqa boshlagan yana bir yangi nashri — «Témoignage Ç retien» (Temuanyaj kreten) gazetasi ham shu yo‘nalishdagi mavzularni yoritish orqali ko'plab muxlislariga ega bo‘ldi. Ikkinchi jahon urushi davom etayotganiga qaram asdan, Fransiyada bir nechta gazeta-jurnal tashkil etilgani e ’tiborga molikdir. «France d'abord* («Frans d'abor») gazetasi 1941-yilda frontdagi qo‘shinlar va partizanlar Milliy kengashining nashri sifatida maydonga chiqdi. G azeta urush yillarida fransuz xalqini fashist bosqinchilariga qarshi kurashga chorladi. Unish poyoniga yetgunga qadar mahalliy xalq uni q o im a - q o i o'qib bordi. 1944-yilda esa Parijda «Telegramme de Brest» («Telegramm de brest»), «La tribune des nations* («Tribyun de nason»), «L’Oise liberee» («Uaz libéré»), «Ouest-France» («Uest-frans») gazetalari chiqa boshladi. 0 ‘sha yili Parijda tashkil etilgan «France-Soir» («Frans-suar») gazetasi bir milliondan ortiq nusxada chiqib turdi. Siyosat bobida ko‘proq hukumat tutgan yo‘lni qo‘llab-quwatlaydigan bu tungi gazeta sahifalarida asosan mamlakat polisiyasi faoliyatiga oid turli materiallar, h ar xil qiziqarli suratlar, maroqli hajviyalar, ko'ngilochar asarlarga keng o ‘rin berilardi. Tabiatan oqko'ngil fransuzlar orasida bunday mavzularga qiziqadiganlar ko‘pchilikni tashkil etishi bois mazkur gazetaning muxlislari tobora ortib bordi. Fashizm ustidan g ‘alaba qozonilgan 1945-yilda mam lakatda yana bir qator yangi nashrlar paydo b o ‘ldi. «France nouvelle» (Frans Nuvel), «Force ouvrière» (Fors uvrier), «L’Unite paysanne» (Yunite peyzan) gazetalari, «Les Temps modernes» (Tan m odem ), «L’E cho de la presse et de la publicité» (Eko de lya press e de lya pyublisite), «L’Information radical-socialiste» (Enformatson radikal-sotsialist), «L’Usine nouvelle» (Yuzin nuvel) jum allari shular jumlasidandir. U lar qatoriga 1948-yilda q o ‘shilgan «Sud-Ouest» (Syud-U est), 1950-yilda asos solingan «France- observateur» (Frans-observater), «L’Information» (Enform atson) gazetalari ham ommalashib ketdi. Bu gazetalar sahifalalarida m amlakat ichki va tashqi siyosatiga, adabiyot va san’atga oid xilma-xil m ateriallar yoritilardi. Ko'rinib turibdiki, ilg‘o r fikrli fransuz ziyolilari mam lakatning o ‘sha davrdagi og'ir iqtisodiy sharoitida ham matbuotni ravnaq toptirish yolida tinm ay izlanganlar hamda inuayyan maqsadlariga erishganlar ham. Bu esa, o ‘z navbatida, Fransiyaniiig barcha sohalarda beqiyos darajada rivojlanib ketishiga xizmat qildi. . . . Yaponiya matbuoti uchun XX asming birinchi yarmi o'ziga xos yuksalish davri bo'ldi. Matbaachilik sohasidagi yangi-yangi yutuqlar nashr ishlarini yanada ravnaq toptirishga imkon yaratdi. Mo'jizalarga boy bo’lgan bu kunchiqar m am lakat matbuoti haqida so’z yuritganda, aw alo, taraqqiyot bosqichida jahon ahlini hayratga solgan ayrim manzaralarga nazar tashlash maqsadga muvofiqdir. Ba’zi muta- xassislar XX asrni «Yapon m o‘jizasi* asri bo‘lgan, deya ta ’riflashadi. Agar shu fikm i e ’tiro f etadigah bo‘lsak, o ‘sha mo'jizani Yaponiya matbuoti m isoiida ham ko‘rish mumkin. O 'tgan asrda mamlakatning yctakchi nashrlaridan b o lg a n «Asaxi simbun* gazetasining tam al toshi 1879-yilda Osaka shahrida qo*yilgan edi. 1888-yili tahririyat Tokioga ko‘chdi. XX asr boshlaridagi turfa voqealarni haqqoniylik va hoziijavoblik bilan yoritib borgan gazetaning nufuzi oshib, shunga monand adadi ham muttasil ko‘payib bordi. Katta adaddagi gazeta poytaxtdan tashqari Osaka, 1935- yildan Kitakyusyu va Nagoya, 1959-yildan Sapporo bosmaxonalarida ham chop etilardi. «Asaxi simbun* gazetasi (saksoninchi yillarda) kuniga ikki m arta - tonggi soni 7,5 million, tungi soni esa 4,8 million nusxada chop etilardi. Yuz sahifagacha hajmda chiqadigan ushbu gazetani o ‘ta m uhim axborot, dolzarb mavzudagi maqolalar bilan muntazam ravishda «to'ldirish* m ashaqqatini tahririyat ishiga um rini baxshida etgan kishilargina yaxshiroq tushunsalar kerak. Tahririyatda o ‘sha davrda kam emas - besh mingdan ortiq xodim faoliyat ko‘rsatishgan. Keyinchalik xodimlar soni yana bir necha m ing kishiga ortgani haqida m a ’lum otlar bor. 1874-yilda asos solingan «lom iuri simbun* gazetasi ham XX asrga kelib ju d a om m alashib ketdi. 1952-yildan Osaka, 1959-yildan Sapporo, 1961-yildan Takaoke, 1964-yildan e ’tiboran Kitakyusyu shaharlaridagi bosm axonalarda bir vaqtning o ‘zida ertalab 8,9 million, kechquruo 4,9 m illion nusxalarda chop etilishi hayratomuzdir. 0 ‘n mingdan ortiq xodim faoliyat ko'rsatadigan «lomiuri* gazeta kompaniyasida ishlar puxta reja asosida tashkil etilgan. G azetaning o ‘nlab muxbirlari Nyu-York, London, Parij, Moskva, San-Fransisko, Bonn, Jeneva, N yu-D eíi, Bang kok va boshqa shaharlarda faol harakat qilishadi. Yaponiya yuksalishiga juda katta hissa q o ‘shgan «lomuri» gazetasiga e’tibor beraylik. «lomiuri* kompaniyasi o ‘zining aviasiyasiga, alohida samolyotlariga, xalqaro miqyosda hisob-kitob yuritish vakolatiga ega b o ig a n banklariga, o ‘ta muhim axborotlardan hoziijavoblik bilan xabardor qilib turishga xizmat qiluvchi qisqa to ‘lqinli radiostansiyasiga, Tokioda En- Ti-Vi, O sakada esa «lomiuri G e-R e-B i* deb nomlangan telekom pa- niyalariga ega edi. Markaziy tahririyat ayni vaqtda 9 ta haftalik va oylik jum allar ham ch o p etardi. 1955-yildan boshlab Tokioda hatto ingliz tilida «Deyli iomiuri* tonggi gazetasini chop eta boshladilar. XX asm ing ikkinchi yarmida Yaponiya xalqi ham murakkab davmi boshidan kechirayotganligiga qaramay, mamlakatda qator yangi gazeta- jumallar tashkil etildi. 1928-yilda «Akaxata* (1946-yildan e ’tiboran «Sekki* nomi bilan) gazetasi chop etila boshladi. Shuningdek, o ‘sha davrda «Tokio asaxi simbun*, «Miyako simbun*, «Nixon simbun», «Tyuyu simbun*, «Tokio nitiniti simbun*. «Dziti simpo*, «Mayniti simbun*, «Yubin xoti simbun*, «Yamato simbun* kabi gazetalar faoliyatini yolga qo‘yishda yuqorida nomlari zikr etilgan m ashhur nashrlar tajribasi keng qollanildi. 1923-yiIda yuz beigan kuchli yer silkinishi oqibatida Tokioda ko’plab binolar vayronaga aylandi. Bu fojia poytaxtdagi* qator tahririyatlar fao- liyatiga ham jiddiy ta ’sir ko‘rsatdi. Bu yerda chiqadigan «N itiniti», «Xoti», «Miyako» gazetalari ma’lum m uddat faoliyatini to'xtatishga majbur boiishdi. Yaponiya gazetalari ham , boshqa davlatlar kabi, m arkaziy va mahalliy nashrlarga bo'linadi. Shunisi e ’tiborga molikki, m ahalliy gazetalarga b o ig an qiziqish ancha yuqori. 1934-yilda mamlakatda 1219 nomdagi kundalik, 470 ta haftalik gazetalar chop etilardi. S392 nom dagi gazetalar esa oyda uch marta chiqardi. Vfazkur nashrfaming qariyb 30 foizi Tokio va Osaka shaharlari bosmaxonalarida chop etilardi. Bu davrdagi gazetalarning adadlari o ‘rtacha 4 mingdan 1,5 million nusxagacha bo'lgan. Qizig‘i shundaki, Ikkinchi jahon urushigacha biror gazetada adadi ko‘rsatilmas edi. Mutaxassislar fikricha, o ‘sha davrdagi MOO ta yapon gazetasining umumty adadi taxminan 19 million nusxa atrofida b o ig an . Qadimiy shahar Osakada ham matbaachilik va shuning barobarida matbuot ancha rivojlangan edi. 0 ‘sha davrda shaharda 94 ta kundalik gazeta chop etilardi. Jumladan, «Osaka asaxi simbun» gazetasining adadi 1,3 million nusxani, «Osaka mayniti simbun» gazetasi 1,2 million nusxani tashkil etardi. Ushbu nashrlar qatoriga 1935-yilda «Kyusyu asaxi» va «Nisi mayniti» gazetalari qo'shildi. Ikkinchi jahon urushi davridagi iqtisodiy bo'hronlar yapon matbuoti taraqqiyotiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatdi. 1943-yildan boshlab ko‘plab gazeta hajmlari qisqara boshladi. Ya’ni, 40 sahifali gazetalar 4—6 sahi- fagacha tushib qoldi. Ayrim nashrlarning hatto yopilishiga olib keldi. XX asr o ‘rtaIaridan e ’tiboran dunyo hamjamiyatida munosib o'rin egallay boshlagan Yaponiya xalqaro muomala vositasi hisoblanmish ingliz tilida ham qator nashrlami chiqarishga kirishdi. C hunonchi, «The Japan Times*, «The Daily Yomiori*, «Mainichi Daily News», «Asahi evening News* kabi gazetalarning muxlislari nafaqat chet ellarda, balki yapon ishbilarmonlari orasida ham ko'plab topiladi. 0 ‘tgan asm m g yetmishinchi yillarida o'sha gazetalarning um um iy adadi 36,5 million nusxadan oshgani diqqatga sazovordir. Dunyoni ko'rm asdan, dunyo kishisi b o ‘la olmaysan, degan aqidaga amal qilgan davlatda dunyoviy tillarda gazetalar chiqarish ham shu mamlakat taraqqiyotiga xizmat qilar ekan, buni Yaponiya matbuoti misolida ham ko‘rishim iz mumkin. Yaponiya jumallarining dunyoga kelish tarixi ham XIX asrga borib taqaladi. Mamlakat tarixida ilk bora olimlarning jum ali «Meykoru dzassi» 1883-yilda nashr etildi. 1887-yilda esa «Marumaru simbun» satirik jurna- Iiga asos solindi. Q ator yillar mobaynida ular saflga «Xodan dzassi*, «Tokio sinsi*, «Xomey sinsi», «Suki to suppon», «Kagedu sinsi», «Sim- bunsi*, «Dzyogaku dzassi», «Kyonku xoti*, «Tegakukay dzassi* «Kîppon- no syonen*, «Tayyo* kabi turli yo'nalishlardagi jurnallar ham qo’shildi. Bu nashrlarning mushtariylari XX asrda yanada ko‘paydi. Asr boshida, aniqrog'i, J904-yiIda «Nitiro scnso syasin gaxo* nomli ju rn al tipidagi nashr paydo bo'ldi.' Uning sahifalarida asosan rus-yapon um shini tasvirlovchi fotoyangiliklar yoritilgani bois adadi ham keskin oshib ketdi. 1920—30-yillarda qator om m abop jurnallar tashkil etildi. Ayniqsa, «Kodan», «Karabu*, «Kingu*, «Fudzin kurabu», «Genday», «Xinode*, «Tyuo koron*, «Bungey syundzyu» kabi jumallarda yoritilayotgan turli m avzulardagi materiallar, rangli suratlar, reklamalaming ixlosmandlari kun sayin ortib bordi. Birgina «Kingu* jum alining adadi tez orada million nusxadan oshgani uning nechog'ii o'qim ishli bo'lganidan dalolat beradi. M am lakatda jurnallar soni ortib borayotgan kezlarda íkkinchi jahon urushi yaqinlashayotgan edi. Bu urushda Yaponiyaning tutgan o ‘rni, kim lar bilan ¡ttifoqchi bo‘lgani va alal-oqibat mamlakat boshiga qanday b a ld a r yog'ilgani tarixdan m a’lum. Shunday qilib, 1937-yilda 12 ming nom da chiqayotgan jurnallar soni 1940-yilga kelib 5200 taga tushdi. 1944- yilda esa 2 ming atrofida jurnallar chop etilardi. Ulardan 530 nomdagisi rasmiy nashrlar bo'lsa, 300 tasi turli mavzularga bag'tshlangan, qolgan qismi esa sohaviy hamda o ‘quv jurnallari bo ig an . Mamlakat boshiga atom balosi yog‘ilgan 1945-yilda esa atigi 300 nomdagi jurnallar qolgan edi. U rush yillari iqtisodiy qiyinchiliklar bilan bir qatorda qog'ozning o ‘ta tanqisligi ham ko'plab jurnallarning yopilishiga sabab bo‘ldi. 1945-yil 19-sentabrda Amerika hukumati tomonidan e'lon qilingan «Yaponiyada gazeta nashr etish huquqi» deb nomlangan hujjat amalda bu m am lakatda «Matbuot kodeksi» sifatida qabul qilindi. 1947-yil may oyidan e'tiboran Yaponiyaning yangi Konstitutsiyasi amal qila boshladi. Bularning barchasi mam lakatda matbuot taraqqiyoti uchun yangi davrni boshlab berdi. 1945-yil 1-dekabr kuni Tokioda «Minio* tungi gazetasining ilk soiii bosm adan chiqdi. 1946>yil boshlarida «Dzidzo simpo*, fevral oyida esa «Tokio tayms» va boshqa gazetalar birin-ketin chop etila boshladi. Bir yil o ‘tib m am lakatda 125 nomdagi yangi nashrlar paydo bo‘ldi. Ayni paytda qator jurnallar ham qaytn tiklanib, ular qatoriga «Sinsey», «Koron», «Genday*, «Sintyo» kabi o ‘nlab yangi nashrlar qo‘shildi. Yaponiya matbuotining ravnaq topishida 1945-yilí tashkil etilgan «.iodo susin axborot agentligi, E n-Eych-K ey yetakchi yapon gazeta hamda radioeshittirish korporatsiyasi kooperativ birlashmasi ham m uhim o'rin tutdi. XX asrning birinchi yarmida ju d a ko‘p urushlarni Cjurnladan* 1904— 1905-yilIardagi rus-yapon urushi, Xitoy va Koreyani mustamlakaga aylantirishga qararilgan harakatlar, Ikkinchi jahon urushi davrida «Uchlar pakti»ga ko‘ra bosqinchilik siyosatini q o ‘llab-quwatlash va hokazo) boshidan kechirgan yapon xalqi 1945-yil avgust oyida atom bombasining dahshatini ham ko‘rganidan jahon ahli xabardor. Shunga qaramay, Yaponiya tez orada yana taraqqiyot sari dadil odimlab ketdi. Mam- lakatning bunday taraqqiyotga erishuvida «hayot ko'zgusi» hisoblanmish matbiiotning ham benazir xizmati borligini hech kim inkor eta olmaydi. Xitoy m atbuoti XX asrning birinchi yarmida og'ir iqtisodiy sharoitda rivojlanganini kuzatish mumkin. Bu davrda Yaponiya bilan bo'Igan mojarolar, Ikkinchi jahon urushi davridagi tahlikali voqealarning barchasi matbuot ravnaqiga ham o ‘z ta ’sirini o'tkazm asdan qohnadi. Asr o'rtalariga kelib m am lakatda 253 nomdagi gazeta 2,5 million nusxada chop etilardi. Aholisining ko'pligi jihatdan dunyoda birinchi o 'rin d a turadigan Xitoyda kommunistik partiya hukm ron ekanligi yaxshi m a’lum. Shu bois m amlakatda chop etiladigan nashrlam ing aksariyati o 'sh a mafkuiaga xizmat qilishini tasaw ur etish qiyin enias. Nima bo'lganida ham , o ‘ziga xos taraqqiyot yo‘lini taulagan X itoy matbuotining xalqaro jurnalistika Download Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling