‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Manim peshonamga nelar yozilgan. Saltanatning taqdiri na bo‘lur, 
qay birini bilasiz? (Odil Yoqubov)
Bu misollarda manim so‘zidagi -im affiksi -ning o ‘mida ishlatilgan. 
Chunki bu o ‘rinda davr tilini aks ettirish maqsadi ko‘zda tutilgan.
Misollarda manim mening o'mida ishlatilgan. Bu o‘rinda alliteratsiya 
va assonans hosil qilish uchun va shu orqali she’rdagi so'zlaming 
ohangdorligini ta'm inlash maqsadi nazarda tutiladi.
Ot so‘z turkumining stilistik imkoniyatlari bu so‘z turkumiga 
xos bo ‘lgan egalik, kelishik, ko‘plik va subyektiv baho shakllarida 
yana ham ko‘p qirraliroq ko‘rinadi. Jamiyat taraqqiyoti tufayli bu 
tushunchalarga xos bo ‘lgan shakllaming b a ’zilari eskirib, o‘miga 
yangisi paydo bo‘lgan, ba'zUari esa variant sifatida qo'Uanilib, m a’lum 
bir stilistik vazifani bajaradi.
Masalan: o‘zbek tilida yo‘nalislini bildiradigan -ga, -ka, -qa, 
affikslari adabiy tUga xos bo‘lib, neytral shakllarda, -a, -g‘a, -na esa 
m a’lum stUga xos bo‘lib, stilistik vosita sifatida xizmat qUadi. Masalan:
Sochining savdosi tushdi boshima boshdin yana,
Tiyra bo ‘Idi ro ‘zgorim ul qaro qoshdin yana.
Jonima o ‘t soldi ul ruxsorai zebo yana,
Ko'ngluma ul zulf bo ‘Idi moyayi savdo yana.
Yoki
To yor kimni istaru ko'nglina kim yoqar,
Tashvishi bejihat durur oxir sanga, manga. (Bobur)
Kelishik aflfikslari o‘zaro sinonimik munosabatga kirisliish bilan
52
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

birga boshqa grammatik shakllar-ko‘makchilar bilan ham sinonimik 
munosabatda bo‘la oladi. Bular flkming g‘aliz chiqmasligi uchun, 
yozuvchi yoki so‘zlovchi m a’qul shaklni tanlab ishlatishi uchun 
imkon beradi.
Tushum kelishigi affiksining so‘zda saqlanishi yoki tushirib 
qoldirilishi ko‘p jiliatdan uni boshqarib kelgan so'zning xususiyatiga 
bog‘liq.
Qaratqich kelishigi affiksi -ning ham -ni, -ing, -i kabi variantlarga 
ega. Bu shakUaming ishlatilishi stil turiariga ko‘ra belgilanadi. Masalan: 
so'zlashuv stilida -ni, -i.
Dod zolimni dastidan. ( Hamza Hakimzoda)