Zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

5. Xarid qilishning huquqiy asoslari
Xarid operatsiyalarini malakali amalga oshirish, xarid qilish, tovarlarni etkazib berish va ularni to'lash uchun asos sifatida shartnoma tuzish bo'yicha iqtisodiy huquq asoslarini alohida bilishni talab qiladi.
Shartnomaning asosiy elementlari
1. Taklif va taklifni qabul qilish. Shartnoma, agar bir tomon o'zi belgilagan narxda va ma'lum bir yetkazib berish shartlarida tovar partiyasini taklif qilsa, ikkinchi tomon esa bu taklifni qabul qilsa, tuzilgan hisoblanadi.
Aksariyat hollarda shartnomalar yozma tuziladi, ammo og'zaki shartnomalar ham mumkin, ular ko'pincha yozma shartnomalardan kam emas. Og'zaki shartnomalarning kamdan-kam qo'llanilishi, birinchi navbatda, hujjatning yo'qligi sudlarda shartnoma mavjudligini isbotlashni qiyinlashtiradi.
2. Moliyaviy sharoitlar. Shartnoma qiymatga ega bo'lishi kerak, ya'ni unda moliyaviy shartlar nazarda tutilgan taqdirdagina u yuridik ma'noda shartnomaga aylanadi.
3. Shartnomalar tuzish huquqi. Bunday huquqqa faqat firma tomonidan vakolat berilgan va uning nomidan ish yurituvchi ayrim mansabdor shaxslar (direktor, bosh direktor) ega.
4. Qonuniylik. Shartnoma qonuniy bo'lishi kerak, ya'ni mamlakatning huquqiy normalariga to'liq mos kelishi kerak. Masalan, ishlab chiqarish qonun bilan taqiqlangan mahsulotlarni yetkazib berish shartnomasi noqonuniy hisoblanadi.
Shartnoma shartlari
Shartnomani tuzish ochiq va nazarda tutilgan turli xil shartlarni kelishishni o'z ichiga oladi. Ularning barchasi shartnoma tuziladigan hujjatlarda aks ettirilishi kerak. Aniq shartlar shartnomada haqiqatda aks ettirilgan shartlardir. Ko'zda tutilgan shartlar - shartnomada belgilangan shartlardan kelib chiqadigan yoki sog'lom fikrga asoslangan o'z-o'zidan ravshan bo'lgan shartlar. Agar shartnomada boshqacha qoida nazarda tutilgan bo'lmasa yoki tovar hali ishlab chiqarilmagan bo'lsa, etkazib beruvchi shartnoma tuzilgandan keyin tovarga egalik huquqini yo'qotadi.
Shart sifatida shartnomada zararni qoplash ko'zda tutilishi mumkin (shartnomada ko'rsatilgan miqdorni anglatadi, agar etkazib beruvchi etkazib berish muddatini buzsa, uni to'lashi kerak). Bu miqdor jarima emas va odatda oqilona chegaralar ichida oldindan belgilanadi. Jarimalar etkazib beruvchini shartnoma shartlarini bajarishga majburlashning samarali vositasidir. Zararning o'rnini qoplashdan farqli o'laroq, jarima shartnomada ko'rsatilganiga nisbatan oshirilgan va etkazib berish muddatining buzilishi, sifatsiz tovarlarni etkazib berish va hokazolarga qarab ko'payadigan miqdordir. Agar holatlar oldindan ko'zda tutilgan bo'lsa; agar etkazib beruvchiga bog'liq bo'lmagan sabablarga ko'ra tovarni o'z vaqtida etkazib berishning iloji bo'lmasa, shartnomada tegishli shart - fors-major belgilanishi kerak.