Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

4. Адолат принципи барча беморларга бир хил муносабатда бўлишга ва ҳар қандай сабабга кўра (ирқий, миллий, диний, ижтимоий, маданий ёки психологик) бошқа беморларга бирон бир душманлик ёки устунлик берилишига йўл қўймасликка чақиради. Адолат принципи, шунингдек, ҳар қандай бемор учун жамиятда мавжуд бўлган адолатли стандартга мувофиқ тиббий ёрдам олишни талаб қилади. Ушбу тамойилни амалга ошириш кўпинча ечиб бўлмайдиган тўсиқларга олиб келади, чунки амалда у жамият томонидан ажратилган ресурслар ва беморнинг ижтимоий қадриятлари ўртасида маълум бир мосликни талаб қилади, бу ўз навбатида ахлоқий жиҳатдан шубҳали, чунки бу мосликлар ресурслар чекланган ҳолларда тобора кескин тус олади. Аслида, жамият шу билан айрим беморларга нисбатан адолацизликни юзага келишига сабаб бўлади. Шу сабабли, биоэтика соҳасида аҳолининг энг заиф қатламларининг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга алоҳида эътибор берилади.
Биотиббий этиканинг умумий принциплари муайян ахлоқий қоидалар орқали амалга оширилади, бу эса ўз навбатида муайян вазиятларда қарорлар ва ҳаракатлар учун ахлоқий асосни таъминлашга хизмат қилади.
1. Информацион (ахборот) келишув қоидаси, беморнинг соғлиғи тўғрисида, унинг касаллигини даволашнинг мавжуд усуллари ва уларнинг ҳар бири билан боғлиқ бўлган хавф тўғрисида тўлиқ ҳақиқатни билиш ҳуқуқига риоя қилишни талаб қиладигаг врач ва мижиз ўртасида коммуникантив диалогдир. Ахборот келишуви - бу бир қатор ахлоқий ва процессуаль меъёрларга риоя қилишни назарда тутувчи: беморнинг руҳий ҳолати, маданий даражаси, миллий ва диний хусусиятлари, шифокор ёки тадқиқотчининг хушмуомаласи, ахлоқий фазилатлари ва беморнинг маълумотни тушунишини таъминлаш қобилиятини ҳисобга олган ҳолда, ахборот келишуви. Саломатликни ҳолати ва унинг прогнозлари тўғрисида тўғри маълумот беморга ўз яшаш ҳуқуқини мустақил равишда ва адолатли равишда ҳал этиш имкониятини яратади, бу унга ихтиёрий танлаш эркинлигини беради.
2. Ростгўйлик қоидаси беморни унинг касаллиги, даволаниш ва прогнозлари тўғрисида маълумот олиш ҳуқуқини ҳурмат қилиш, терапевтик ҳамкорлик муҳитини яратиш ғояларини энг ижобий тарзда амалга ошириш учун ҳам шифокор, ҳам беморнинг ҳақиқатни гапириш мажбуриятини англатади. Шу билан бирга, виждонлилик қоидаси мутлоқ эмас, чунки унинг баъзи ҳолатларда қўлланилиши беморга шубҳали зарар етказиши мумкин (ятроген) ва "зарар қилманг" ахлоқий тамойилига зид келиши мумкин. Агар бундай зиддият бўлса, принципга устунлик берилиши керак. Шу билан бирга, шифокор беморнинг хотиржамлиги учун ҳақиқатни сукут сақлаш ва уни тўғридан-тўғри алдаш ўртасидаги ахлоқий фарқни ажратиши керак. Беморнинг ростгўйлиги ҳам муҳимдир, чунки у баъзи маълумотларни яшириши даволанишнинг сальбий натижаларига олиб келиши мумкин. Масалан, беморнинг аҳволи ёки даволаниш самарасининг йўқлиги оилавий шароитлар бўлиши мумкин, бу беморда ҳаяжон ва ноқулайликларга олиб келади, бу унинг касаллигидан кўра муҳимроқдир.
3. Садоқатлилик қоидаси – врачнинг беморга бўлган бўлган садоқати ва унга бўлган хайри хохлик бурчидир, шунингдек беморга нисбатан ўз вазифаларига виждонан муносабатда бўлиш, шу жумладан ахлоқий мажбуриятлари ва ваъдалари бажариш. Ниҳоят, агар бу қонун ва умумий ахлоқий меъёрларга зид бўлмаса, бемор билан муносабатларнинг бошқа манфаатдор томонлар ва ижтимоий институтлар билан муносабатлардан устуворлигидир.
4. Махфийлик қоидаси шифокорни беморнинг шахсий ҳаётига бўлган ҳуқуқини ҳурмат қилиш ва унга, айниқса қўпол равишда, беморнинг розилигисиз ёки қатъий эҳтиёжисиз, унга тажовуз қилмаслик мажбуриятини юклайди. Шахсий ҳаёт нормасини бузиш, қатъий терапевтик зарурат билан белгиланмаган, асоссиз патернализм (оталик), шахснинг автономлигини бузиш ҳисобланади. Махфийлик қоидалари муҳимдир, чунки шахсий маълумотларнинг маълум бир қисми бошқа шахснинг мулки бўлиши мумкин. Демак, беморнинг соғлиғи тўғрисидаги маълумотлар диагностика чоралари орқали бемор, унинг қариндошлари билан алоқа қилиш орқали шифокорнинг мулки бўлади. Махфийлик қоидалари ушбу маълумотнинг биринчи даражали аҳамиятини ва шахснинг ўзи учун ушбу асосий ҳуқуқни белгилайди. Шифокор шахснинг шахсий маълумотларга эга бўлиш ҳуқуқини ҳурмат қилиши керак.