Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

Биоэтика фанлараро йўналиш бўлиб, биотиббиёт фанининг замонавий ютуқлари ва замонавий биотехнологиялар натижасида вужудга келадиган ахлоқий муаммоларни ўрганишга ва ҳал этишга қаратилган фандир.
Биоэтика фанининг пайдо бўлиши ўзига хос хусусиятга эга. Биоэтика концепциясини биринчи бўлиб америкалик гуманист олим, биолог ва биокимёвий профессор Ван Ранселер Поттер, ушбу фанлараро йўналишнинг асосчиси деб ҳисобланиши мумкин, "Биоэтика - келажакка кўприк" асарида (1971). В.Р. Поттер биоэтика биологик билимлар ва инсоний қадриятлар тизими ҳақидаги билимларни бирлаштирган янги фанга айланиши кераклигини таъкидлади. Шуни таъкидлаш керакки, Поттернинг фикрига кўра, биоэтика фақат одамга эътибор қаратиш ҳуқуқига эга эмас, балки унинг усулларини умуман биосферага қўллашни, яъни инсон ҳаётининг ҳар қандай кўринишидаги ҳар қандай муолажани тартибга солиши керак. Биоэтика ва унга алоқадор фанларни (шу жумладан касбий тиббий этикани) аниқ ажратиш мақсадида 1994 йилда Эриче халқаро симпозиумида қуйидаги ҳужжат (Эриче ҳужжати) қабул қилинди, унга кўра биоэтика ҳужжати қуйидаги муаммолар билан шуғулланади:
1) тиббиёт касбининг ахлоқий муаммолари;
2) соғлиқни сақлаш сиёсати, касбий тиббиёт, оилани режалаштириш сиёсати, аҳолини демографик бошқариш муаммолари билан боғлиқ ижтимоий муаммолар;
3) инсон тадқиқотлари соҳасида юзага келадиган ахлоқий муаммолар, шу жумладан терапия билан бевосита боғлиқ бўлмаган муаммолар;
4) инсоннинг бошқа тирик мавжудотлар (ўсимликлар, микроорганизмлар, ҳайвонлар) ва экологик мувозанатни сақлаш билан боғлиқ бўлган ҳаётий жараёнларга аралашиши муаммолари.
Биотиббий этика - бу ахлоқий ва амалий фан бўлиб, унинг предмети бутун жамиятнинг, шунингдек мутахассислар - шифокорлар ва биологларнинг одамга, унинг ҳаётига, соғлиғига, ўлимига бўлган ахлоқий муносабати бўлиб, уларни ҳимоя қилишни ҳар бир инсон учун устувор ҳуқуққа айлантириш вазифасини қўяди. Биотиббиётнинг ўзига хос хусусияти унинг яхлит табиатидир: бир томондан, у биоэтика қисмидир, чунки у ҳаётни ва барча тирик мавжудотларни ҳимоя қилишга қаратилган; бошқа томондан, у инсонга устувор аҳамият беради, аммо тиббий этикадан кўра кенгроқ бўлиб, тирик организмларни ҳам ўз ичига олади. Шундай қилиб, тиббий деонтологиянинг анъанавий муаммоларидан ташқари, одамлар ва ҳайвонлар бўйича биотиббий тадқиқотлар, эвтаназиянинг ахлоқий-этик муаммолари, органларни трансплантацияси, генэтик муҳандислик, клонлаш ва бошқалар каби муаммоларни ҳал қилишга қаратилган.
ХХ-аср бошларида врач ва ёзувчи В. Вересаев ўзининг машҳур "Врач ёзишмалари " да биотиббий этиканинг пайдо бўлишини "башорат қилган". У "Тиббиёт фани ва тирик одам ўртасидаги боғлиқлик ҳақидаги юқоридаги саволни тўлиқ қамраб оладиган этика кераклиги” ни таъкидлаган: БТЭ кўп тармоқли фандир. Бу аниқ биотиббий вазиятлар ва ҳодисаларни этик умумлашмалар, хулосалар ва ахлоқий тавсиялар учун асос бўлиб хизмат қиладиган воқеаликка айлантиради. Бундан ташқари, БТЭ ўз муаммоларини профессионал-корпоратив асосда эмас, балки бошқа касб вакиллари ва кенг жамоатчиликни жалб қилган ҳолда кенгроқ асосда ҳал қилади. Шундай қилиб, БТЭ нафақат касбий тиббий этика, балки биотиббиёт тадқиқотлари этикасини ҳам ўз ичига олади, унинг мақсади беморни даволаш эмас, балки тадқиқот иштирокчилари учун хатарларни минималлаштиришда ишончли илмий билимларга ега бўлишдир (Қаранг: расм).



Биоэтика

Деонтология

Биоэтика

Биотиббиёт этикаси

Этика

Тиббиёт этикаси

Биотиббий тадқиқотлар этикаси

Халқаро ва минтақавий ҳужжатлардаги "биотиббий тадқиқотлар" атамасини аниқлашга ёндашувлар ушбу атаманинг маълум бир давлатда қўлланилишини ҳам белгилайди. Кўпгина ҳужжатларда "биотиббий тадқиқот" атамаси одамларда биология ва тиббиётда олиб бориладиган тадқиқотларни назарда тутади, уларни амалга ошириш нормаларини тартибга солади ва аниқлайди, хусусан, аҳолининг заиф гуруҳлари, масалан, вояга етмаганлар, руҳий касаллар ва ҳк.

Биотиббий тадқиқотнинг алоҳида соҳаси - бу инсон эмбрионлари, органлари, тўқималари ва ҳужайралари бўйича тадқиқотларидир. Кўп янги замонавий технологиялар, шу жумладан генетик технологиялар, илдиз ҳужайралари соҳасидаги тадқиқотлар, биобанкларни яратиш ахлоқий тажрибани талаб қилади, чунки илм-фаннинг ушбу истиқболли соҳаларида жуда кўп зиддиятли вазиятлар мавжуд.
Шундай қилиб, илмий-техникавий тадқиқотлар, унинг объектини тирик деб белгилаб, тадқиқот жараёнида таъсир қилиши мумкин бўлган маълум ҳуқуқ ва манфаатларга эга бўлиб, илмий жараённи қонуний ва ахлоқий жиҳатдан тўғри ташкил этиш ва этика каби билим соҳасига мурожаат қилишни долзарб муаммо бўлганлиги учун ушбу тадқиқотларни ўтказишда - тирик объектлар, одамлар ва бошқа тирик мавжудотлар устида тадқиқотлар ўтказиш одоблари.талаб қилади,
Биотиббий этиканинг концептуал модели унинг мазмуни ва тузилишини белгилайди, у қуйидаги ахлоқий жиҳатлардан иборат:
• меъёрий, улар доирасида клиник тиббиётда ва биотиббиётда умуминсоний ахлоқий қадриятларнинг ўзига хос хусусиятлари ўрганилади;
• вазиятли, турли хил биотиббий вазиятлар ва ҳодисаларда ахлоқий принципларни танлаш ва қарорларни қабул қилиш зарурлигини асослайди;

•