Ўзбeкистон рeспубликаси

Компьютер да8турлари орқали ифодаланадиган ахборотлар


5.10-чизма. Ахборотларнинг қаерда ифодаланиши бо ъйича таснифи.
Оғзаки ахборотлар ўз навбатида қуйидаги гуруҳларга бўли- нади: сўровга жавоб тариқасида берилган ахборот, бевосита муло- қотда бериладиган ахборот, маъруза ва нутқлар орқали бериладиган ахборотлар.
Сўровга жавоб тариқасида бериладиган ахборотлар кўпинча раҳбарлар, жумалистлар, илмий ходимлар ва бошқа таҳлилчиларнинг интервьюлари орқали аниқланади ва олинади. Масалан, таҳлилчи иқтисодий ислоҳотнинг жадал боришини асослаш учун туман ҳокимиятига баъзи саволлар билан мурожаат қилиб, уларнинг жавоблари асосида ўз хулосаларини янада бойитиш ва чуқурлаштириши мумкин.



5.11-чизма. Оғзаки иқтисодий ахборотлар таснифи

Мулоқот пайтида бериладиган ахборотлар ҳа хулоса чиқариш ва маъ1ум қарорлар қабул қилиш учун асос бў1ади. Масалан, устоз- шогирд мулоқоти шогирд учун жуда кўп ахборот бериши мумкин. Ёки мутахассисламинг деҳқонлар билан мулоқотини мисол келтирай- лик. Деҳқонларга қачон, қанча ўғит бериш, неча марта ҳайдаши, қачон ўриши, қандай ўриши каби кўргазмалар ҳам оғзаки мулоқот орқали берилиши мумкин.

Маъруза ва нутқлар орқали ҳам жуда кўп маъ1умот1ар берилади. Масалан, Ўзбекистоннинг бошқа ҳамдўст1ик мамлакатлари ўртасида тутган ўрни, аҳолининг ва маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўсиш суръат1ари каби маъ1умотлар тингловчиларга тўғри ва аниқ хулоса чиқариш учун жуда зарур маъ1умот1ар бўлиб ҳисобланиши мумкин. Ёки нотиқнинг бирон-бир соҳада самарадорликни ошириш учун олиб бориладиган ишлар кў1ами ва натижалари тўғрисидаги маърузаси айнан шу соҳага кирувчи битта корхона раҳбари учун ўзининг ютуқ ва камчиликларини таҳлил қилишда асос бў1ади.

Жуда кўп ахборотларни радио, телевидения каби оғзаки ахборот воситаларидан ҳам олиш мумкин. Телефонограмма ҳам бевосита оғзаки ахборот воситаси сифатида кенг қў11ани1моқда.

Шундай қилиб, оғзаки ахборотлар ҳозирги пайтда, таҳлил қилиш, маъ1ум хулоса чиқариш ва бошқарув қарорларини қабул қилиш учун кенг кўламда қўлланфлмоқда. Келажакда эса унинг ривожланиши, қў11ани1иш доирасининг кенгайиши, бошқарув қарорларини қабул қилиш учун кенг кў1амда қўллани1моқда. Келажакда эса унинг ривожланиши, қў11ани1иш доирасининг кенгайиши, бошқарув учун асос бў1иши шак-шубҳасиздир.

Ҳужжатларда ифодаланадиган ахборотлар ҳозирги шароитида иқтисодий таҳлилда қў11ани1адиган асосий ахборотлардир. Таъкид1ан- ганидек, содир бў1ган, бў1аётган ва бўладиган иқтисодий жараёнлар, энг аввало, ҳужжатларда ифодаланади. 8у ҳужжатлар мулкдор, давлат, иш берувчи ва соҳибкорнинг манфаатлни, ҳақ- ҳуқуқини ифода этиш билан бирга, уларни ҳимоялайди ҳам. Масалан, иш берувчи соҳибкорнинг қанча ишлаганига қараб тш ҳақи тўлайди. Мулкдор ўз мулкини бир кишига хатлаб ижарага берган бў1са, ижарачи шу мулкни сон ва сифат жиҳатидан сақланиши учун жавобгар ва ҳ.к.

Демак, ижтимоий-иқтисодий ҳаётимизда ҳужжатларда ифода этилган ахборотламинг аҳамияти беқиёс. Ҳужжатлар ҳам жуда кўп, тıлар турли-туман. Бу ҳақда бухгалтерия ҳисоби фанида тў1иқ ıııаълумот1ар берилади.

Иқтисодий таҳлилда ҳужжатламинг жамланган қисмларидан ф‹›йдалани1ади. Улар кўпинча бухгалтерия, статистик ва тезкор

ҳисоб-китобларда ифодаланади. Иқтисодий жараёнлами акс эттирадиган ҳужжатларда ифодаланадиган бирламчи ахборотлар асосан корхона режасида, бухгалтерия, статистик ва тезкор ҳисоб ва ҳисоботларда ўз илксини топади. Буни қуйидаги чизмада ифодаланган.


5.12-чизма. Иқтıъсодıй ахборотларнинг таснıъжИаниши.

Ушбу ъахборотламинг ҳаммаси иқтисодиётни бошқариш ва таҳлил қилиш учун асосий ахборот берувчи маъ1умот бў1иб ҳисобланади.

Иқтисодий таҳлил жараёнида турли хи1 ахборотлар ҳамда маъ1умот1ардан фойдаланиш зарур бў1ади. Уламинг тўғри, аниқ, ишончли бў1иши ҳамда ўз вақтида олиниши таҳлил натижаларининг самарадорлигини оширади.

Ички ва ташқи фойдаланувчилар учун муайян шакл ва мазмунга эга иқтисодий ҳодиса, воқеа ва хўжа1ик жараёнларини қайд этиш ёки қайта ҳисоблаб тегишли манбаларларда дарак ёки кўрсаткич кўринишида акс эттириш иқтисодий таҳлил учун маъ1умот1ар ҳисобланади.

Иқтисодий таҳлилда фойдаланувчиларга узатиладиган хабар тавсифıга эга маъ1умот1ар ёки уламинг тўп1ами ахборот тушунчасини беради.

Таҳлил учун керакли бўлган маъ1умот1ар ҳамда ахборотларни мазмунига қараб қуйидаги турларга ажратиш мумкин:

• 
  иқтисодий маъ1умот1ар;
  

• ҳуқуқий-меъёрий маъ1умот1ар;

• 
  илмий-техникавий маъ1умот1ар;
  

• табиий-экологик маъ1умотлар;

• 
  бенчмаркинг маъ1умот1ари;
  

• бошқа маъ1умот1ар.