Ўзбeкистон рeспубликаси

тавсифлаш;

• таҳлилни ташкил қилиш, уни методик, техник ва информацион таъминоти бўйича кўрсатма1ар;

• 
  таҳлил натижаларини расмийлаштириш бўйича тавсиялар.
  

ИТ методикасининг икки элементига янада батафсил тўхта1амиз:

1. таҳлил технологияси (аиıалитик ишлами бажариш кетма-кетлиги);

2. 
   ўрганилаётган объектларни тадқиқ қилиш усуллари (таҳлилнинг методик инструментарийси).
   

Комплекс иқтисодий таҳлилни бажаришда бир нечта технологик босқич ажратилади:

1. 
   таҳлил объектлари, мақсад ва вазифа аниқланади, аналитик ишлар режаси тузилади, чунки мақсад аниқ келтирилмаса, таҳлил жараёни ўз маъносини йўқотади;
   

2. таҳлил объектини тавсифлашга кўмак1ашувчи кўрсат-

кичлар тизими ишлаб чиқилади;

3. таҳлил учун зарурий ахборот тўп1анади ва тайёрланилиб (унинг аниқлиги, ишончлилиги текширилади, мутаносиб кўринишга олиб келинади, тизимлаштирилади. Иқтисодий таҳлил натижалари ахборотламинг сифатига боғлиқ бў1ади;

4. 
   хўжалик юритишнинг ҳақиқатдаги натижаларини ҳисобот даври режа кўрсаткичи билан, қабул қилинган меъёр1ар ва стандартлар, ўтган йиллар ҳақиқатдаги маъ1умотлари билан, этакчи корхоналар ютуқлари, ўртача соҳа бўйича ва б. таққослаш ўткази1ади; корхона ривожланиши тенденциялари ва суръат1ари, унинг рейтинги, молия ва товар бозоридаги ҳолати ўмати1ади; эчими бўйича муайян чора-тадбирлар тақозо қилувчи муаммолар топилади;
   
5. 
   омиллар ва корхона фаолияти натижаларига ўтмишда ҳамда истиқболда уларнинг таъсири аниқланади, корхона мақсадларига эришишда фойдаланилмаган имкониятлар ҳисобланади ва шунинг асосида эришилган натижалари баҳолаш амалга оширилади;
   

. 6) юзага келган вазиятда корхона ривожланишининг эҳтимолий сенарийси кўриб чиқилади, фан ва амалиёт соҳасида янгиликларни ўрганиш негизида корхона меҳнат унумдолигини оширишнинг мавжуд захиралари баҳоланади;
7) қўйи1ган мақсадларга эришишга йўна1тири1ган стратегик ва тактик бошқарув қарорлари қабул қилиш бўйича тавсиялар тайёрланади; қабул қилинаётган қарорларнинг эҳтимолий оқибатлари, ишлаб чиқариш ва молиявий рисклар даражаси баҳоланади; корхона- нинг оператив, жорий ва истиқболли режалари аниқланади.

Аналитик тадқиқотлами бажаришнинг бундай кетма-кетлиги иқтисодий таҳлил назарияси ва амалиёти нуқтаи назаридан янада мақсадга мувофиқ ҳисобланади.

Аналитик тадқиқотнинг турли босқичларида қўллани1адиган таҳлил- нинг техник услублари ва усуллари (таҳлил инструментарийси) иқтисодий таҳлил методикасининг энг муҳим элементи ҳисобланади (3.1- чизма).

Ахборотни қайта ишлашнинг мантиқий усуллари Таққослаш
Нисбий ва ўртача кўрсаткиc1ıлар
Молиявий ҳисоблаш
Маъ^{1умотларни график ва жадвал шаклида берилиши}
Гуруҳлаш Балансли Эвристик метод

3.1-чизма. Корхонанинг иқтисодий таҳлил усуллари

Уларнинг орасида ва бошқа фанларда ҳам ахборотлами қайта ишлаш ва ўрганиш учун кенг қў11ани1адиган (таққослаш, график, баланс, ўртача ва нисбий миқдорлар, аналитик гуруҳлаш, инстру- ментар молиявий ҳисоблашлар, интуиция асосида иқтисодий вазифани эвристик ечиш м•тод1ари, ўтмиш тажрибаси, мутахассисламинг эксперт баҳОСл, ан анавий мантиқий усулларни ажратиш мумкин. Ҳозирги вақтда, мутлақо қандайдир фанга тааллуқли услуб ва усуллами асослаш жуда қийин, чунки тадқиқотнинг турли сфераларида илмий инструментарийларнинг ўзаро киришиб кетиши кузатилади.

Омилларнинг хўжа1ик юритиш натижаларига ва резервлар ҳисобига таъсирини ўрганиш учун таҳлилда детерминациялашган ва стохастик омилли таҳлил усуллари, иқтисодий масалани мақбул ечиш методлари қў11анилади.

У ёки бу усулнинг қў1лани1иши таҳлíлнинг мақсади ва чуқурлигига, тадқиқот объекти, аналитик ҳисоблашлами бажариш техник имкониятлари ва бошқаларга боғ1иқ.

Иқтисодий таҳлил инстиурнентарийсини такомиллаштириш жуда катта аҳамиятга эга ва аналитик ишламинг асосий муваффақияти ҳамда самарадорлиги ҳисобланади. Инсон ўргани1аётган ҳодисаламинг моҳиятига қанчалик чуқур кириб борса, унга тадқиқотнинг шунчалик аниқ методлари талаб булади. Бу барча фанлар учун тегишлидир. Сўнгги йилларда фан барча соҳаларида тадқиқот методикаси янада мукаммалласбди. Тадқиқотнинг математик методларидан фойдаланиш иқтисодий фаннинг муҳим ютуқларидан бин бў1иб, корхонанинг фаолияти натижаларини белгиловчи омилларнинг янада кў1амдор комплексини тадқиқ қилишга имкон беради, ҳисоблашлар аниқлигини оширади. Унинг шарофати билан кўп ў1чамли ва мақбул вазифалами ҳа1 қилиш, илмий асосланган бошқарув қарорлари қабул қилиш учун асос яратувчи имкон пайдо бўлдî.