‘zbekiston respublikasj o liy va ‘rta maxsus ta’lim V a zir lig I

Hissa, kimi g ‘aym i ulfat etar,
0 4z~o‘zicha boshiga kulfat yetar.
« 0 ‘qish kitobi»dagi asarlaming ko‘pchi!igida o ‘z zamonasi uchun g‘oyat 
ilg‘or fikrlar olg‘a suriladi. Ayniqsa, undagi maktab, kitob, qalam, ilm, 
o‘qituvchi, bola taibiyasida ota-onaning roli haqidagi she'rlar, «Toshbaqa 
bilan Chayon* kabi ibratli asarlar hozirgi vaqtda ham kitobxonlarga m anzur 
bo‘Igan va m a'rifiy-estetik tarbiya beradigan asarlar sirasidandir. Ana shu 
g‘oyaviy va badiiy yuksak, o‘quvchilarga m anzur bo‘lgan asarlar « 0 ‘qish 
kitobi*ni o‘zbek bolalar adabiyotining noyob namunalaridan deb hisoblash 
uchun asos bo ‘ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Hamza 1925 yilda «Ikkinchi sinf uchun qiroat kitobi» darsligini yozdi. 
Bu kitob g'oyaviy mavzui jihatidan Alisher Navoiyning «Hayratul-abror» 
asariga yaqin turadi. Kitob bolalar ruhiga mos qilib, nasriy yo‘l bilan yozilgan. 
Undagi birinchi asar — «Ilm»da m a'rifatlilik , ilmli bo ‘lish shunday 
sharhlanadi:
«Ey bolalar, har bir inson bolasiga dunyoda eng aw al zamr va lozim 
bo‘lgan narsa olam da ilmlik o‘lmoqdir. Ilmsiz kishini butun inson dem ak 
ayni xatodir...»
Kitobdagi barcha darslar ana shunday tafsilot biJan boshlanadi, so‘ng 
bir bayt she’r keltiriladi:
Ilmsiz har kishi uchsa havoga 
Ko ‘ngil berma aningdek xudnamoga.
Ham za ilm haqidagi h ikoyalaridan keyingilarini axloq, o d o b
masalalariga bag‘ishlaydi. Xususan, muallif darslikda bola tarbiyasida ota- 
onaning beqiyos rolini yuqori baholaydi.
Hamza bu asarida xalq og‘zaki ijodidan unum li foydalangan. Asaming 
badiiy shaklini belgilashda bolalar adabiyotining taJablari to‘Ja ko'zda tutilgan, 
fikr sodda, ixcham, ayni vaqtda, jonli til va obrazli iboralar bilan bayon 
qilingan.
Asaming boshdan-oyoq beva-bechora, m ehnatkash omma manfaatini 
himoya qilish va m a’rifatga da’vat etish ruhi bilan sug‘orilganligi Harrizaning 
haqiqiy m a’rifatparvar shoir ekanini tasdiqlaydi.
«Qiroat kitobi* Ham za ijodida yetakchi o ‘rinda turadi.
1915 
yilda Hamzaning «Milliy ashulalar* to ‘plami bosilib chiqdi. Bu 
to ‘plamdagi she' rlaming ko‘pchiligida m a' rifatparvarlik g‘oyalarini targ‘ib 
etish davom etadi. Hamza awalgi she' rlarida ilmli va yaxshi xulqli kishilami 
m a'rifatparvar deb ko‘rsatgan bo‘lsa, endi u o ‘z xalqi uchun jonini ham
ayamaydigan, yuksak ijtimoiy ongli shaxslami m a'rifatparvar deb talqin 
qildi. Bu uning ijodiga ijtimoiy voqeilikta'siretganini, ijodkoming g‘oyaviy 
tomondan o'sganini ko‘rsatadi.
Shoir «Milliy ashulalar», «Oq gui», «Qizil gui», «Yashil gui» va boshqa 
to'plam iandagi qo ‘shiq!ari bilan xalq om m asini madaniyatli bo lish g a 
undaydi, zulmdan shikoyat qiladi, ijtimoiy faollikka chaqiradi.
Mashhur taibiyachi, atoqli shoir, dramatuig va bastakor Hamza Hakimzoda 
Niyoziy mehnatkash xalqni, shuningdek, yosh avlodni o‘qitish, ma’rifatli 
qilish, tarbiyalash ishiga o ‘zining butun iqtidorini, umrini bag‘ishladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ABDULLA AVLONIY
(1878-1934)
Hozirgi zam on bolalar adabiyotining rivojiga juda katta hissa qo‘shgan 
Abdulla Avloniy bola ta’lim-tart)iyasiga alohida muhabbat bilan qarar edi.
-
T a rb iy a n i t u g ‘ilg a n k u n d a n b o s h la m a k , v u ju d im iz n i 
quwatlantirmak, axloqimizni kuchlantirmak, zehnimizni ravshanlantirmak 
lozim... - deydi u ,— Shuning uchun taibiya qiluvchi muallimlaming o'zlari 
ilmlariga olim bo'lib, shogirdlariga ham bergan darslarini amal ila chaqishtirib 
o ‘rgatmaklari lozimdir. Bu ravish ta ’lim ila borilgan dars va m a’lumot 
shogirdlarning diliga tez ta ’sir qilib, ular ilmli-odobli bo‘ladilar...
Eng yomon kishilar ilmga amal qilmaydirgan kishilardir. Agar tarbiya 
qiluvchi muallim olim b o ‘lib, amalsiz bo‘lsa, bu shogirdlar axloqiga yomon 
ta’sir ko‘rsatadir...
Abdulla Avloniy bola kamolotida zakovat va fikming ijobiy ta’sir kuchiga 
g‘oyat zo‘r baho beradi. Uningcha, zakovat — insonning eng yaxshi 
fazilatlaridandir. Zakovatli kishilar biron ishni boshlamoqchi boMsalar uni 
har taraflama o ‘ylab ko‘radilar. Shuning uchun ham ular katta hayotiy 
tajriba orttirib, kamolotga erishadilar. Zakovat hayotning barcha mushkul va 
jumboq masalalarini hal qilishda odamga hamrohdir: - Fikr tarbiyasi, ~
deb yozadi Avloniy, — eng kerakli, ko‘p zamonlardan beri taqdir qilinib 
kelgan, m uallim lam ing diqqatlariga suyangan, vijdonlariga yuklangan 
vazifadir. Fikr insonning sharofatli, g‘ayratli bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Shuning uchu n Avloniy bolaning fikrlash qobiliyatini o'stirishda 
muallimning roli katta ahamiyatga ega deydi. Uning ta’kidlashicha, bolaning 
fikrini biron narsaga yo‘llash va uning o‘sha narsa haqida o‘ylashiga erishish 
uchun uning diqqatini aniq narsalarga yo‘naltirish, uning oldiga aniq bir 
masala qo‘yish va unga javob topish uchun unda ehtiyoj paydo qilish kerak. 
Bunda bola fikrini muayyan tomonga yo‘naltiruvchi aniq vazifalar belgilab 
berishda muallim katta rol o ‘ynaydi: — Bu tarbiya, — deb yozadi Avloniy,
— muallimlaming yordamiga so‘ng darajada muhtojdirki, fikming quw ati, 
ziynati, kengligi muallimning tarbiyasiga bog'liqdir. Dars bilan tarbiya orasida 
bir oz farq bo‘lsa ham ikkisi bir-biridan ayrilmaydigan, birining vujudi 
biriga boglangan jo n ila tan kabidir. Masalan, joy solinmagan yaxshi bir 
uyning ichida o‘tirm ak mumkin bo‘lmadig‘i kabi, ichga har xil yangi ashyolar 
to‘ldirib ziynatlangan eski imorat ham o‘ltirishga yarog‘limas. Basharti, o‘ltirsa, 
insonlar «Eski uyda yangi zardevor», «Kir ko‘y!akka jun jiyak», «Mis qozonga 
loy tuvoq» deb kulgu qulurlar.
Ba>t: