‘zbekiston respublikasj o liy va ‘rta maxsus ta’lim V a zir lig I

M aktab duru gavhar sochar,
M aktab sizga jannat ochar,
M aktab jaholatdan qochar,
G ‘ayrat qilib o ‘qing, o'g'lon!
M aktab sizni inson qilur,
M aktab hayo ehson qilur,
Maktab g ‘ami vayron qilur,
G'ayrat qilib o ‘qing, o ‘g ‘lon!..
Darslikda ko‘plab ibratom uz she’r, hikoya va ertaklar berilgan.
Abdulla Avloniy 1904 yildan umrining oxiriga qadar o ‘qituvchi bo‘lib 
ishladi. U o'nlab she’rlar, «Maktab gulistoni», «Turkiy guliston yoxud 
axloq» kabi darsliklari bilan hozirgi zamon o ‘zbek bolalar adabiyotiga 
poydevor qo‘ygan edi. U zoq yiilar qayta-qayta nashr etilgan «Turkiy guliston 
yoxud axloq» Yusuf Xos Hojibning «Qutadg‘u bilig», Nosir Xusravning 
« S ao d atn o m a» , S a ’d iy n in g «G uliston» va «B o‘sto n » , Jo m iynin g
«Bahoriston», Navoiyning «Mahbub ul-qulub», Donishning «Farzandlarga 
vasiyat» tipidagi o 4zigaxos taibiyaviy asardir. U nda Abdulla Avloniy 
o ‘zining ijtimoiy va axloqiy qarashlarini bayon etgan. Asaming so‘z boshisida 
m uallif bu haqda shunday yozadi: «Men bu asarimni maktablarimizning 
yuqori sinflarida ta ’lim berm ak ila barobar ulur adabiyot muhiblari — axloq 
havaskorlarining e ’tiborlariga taqdim qildim».
Darslikdagi h ar bir b o ‘lim ta’lim-tarbiyaning muhim bir masalasiga 
bag‘ishlangan b o iib , ulam ing biri ikkinchisini to ‘Idiradi, takomiilashtiradi. 
H a r bir b o iim d a kichik hajm li, ibratli hikoyalar keltiriladi, she’riy
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

parchalarda yoki hikmatli so'zlarda «qissadan hissa* chiqariladi.. Yozuvchi bu 
asarida xalq og'zaki ijodidan keng foydatangan.
A bdulla Avloniyning «B ahor keldi», «Bulbul*, «Bola ila gul*, 
«Yolg'onchi cho‘pon*, «Tulki ila qarg'a» kabi juda ko‘p sh e 'rla ri kichik 
maktab yoshidagi bolalaiga bag‘ishlangan.
«M aktab bolasi* she'ri bosh!ang‘ich sin f o'quvchilari hayotidan olib 
yozilgan. Asarda ishyoqmas, dangasa bolaning qalbida o‘qishga m uhabbat 
uyg‘onishi umumiy yo'sinda bayon etiladi:
Yolga soldi til ila y o fldoshin,
Maktabga moyil ayladi boshin.
Soldi o ‘rtog‘ining so ‘zina quloq,
Bosdi ul ham o ‘quv yo ‘lina oyoq.
Ikkisi birga bo ‘Idilar mullo,
Chiqdi xatu savod ham imlo.
Shu tariqa shoir qissadan hissa chiqarar ekan, «Yaxshi bilan yursang 
yetarsan murodga* g‘oyasini ilgari suradi.
Abdulla Avloniy o‘zbek adabiyotida dram a janrining rivojlanishiga ham 
katla hissa qo‘shdi. Uning «Advokatlik osonmi?», «Pinak*, «Biz va siz* pesalari 
adabiyotimiz tarixida o ‘chmas iz qoldirdi.
Abdulla Avloniy 1934 yilda vafot etgan. U m a’rifatchi,shoir, dram aturg, 
jum alist, rejissyor, taijimon, aktyor, jam oatchi, muallim sifatida xalqim iz 
qalbida mangu saqlanib qoladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

G ‘AFUR G'ULOM
(1903-1966)
Otashnafas kuychi G ‘afu r G ‘uIom hozirgi zam on o ‘zbek bolalar 
adabiyotining yuksalishida m uhim o ‘rin egallaydi.
1918 yilda G 'afur G ‘ulom 8 oylik muallimlar tayyolash kursiga kirib 
o ‘qidi va 1919 yildan boshlab o ‘qituvchiIik ishlari bilan shug‘Uana boshladi. 
Yoshlam i bilim va madaniyat quchog‘iga tortishda u astoydil xizmat qildi. U 
Toshkentdagi «Urfon» nom li m aktab qoshidagi boqimsiz bolalar uyida 
tarbiyachi va mudir bo‘lib ishladi.
1923 yildan adabiyot maydoniga qadam qo‘ygan G ‘afur G ‘ulom o ‘z 
ijodini bolalarga atab she’r yozishdan boshladi. U butun ijodi davomida 
yosh avlodni unutmadi va unga munosib adabiy meros qoldirdi. Shoiming 
«M ukofot» (1940), «She’rlar» (1946), «Tongotar qo‘shig‘i» (1949), «Bari 
se n ik i» (1953), «Bir g ‘u n c h a ochilguncha» (1955), «Siz m ening 
yoshligimsiz» (1958)she’riy to ‘plamlari; o‘ita va katta yoshdagi bolalar uchun 
«Shum bola», «Tirilgan m urda» (1934), «Yodgor» (1935) kabi ajoyib 
asarían bolalar adabiyotida m unosib o ‘rin tutadi.
«Tursunali nega v arrakdan voz kechdi?» s h e 'rida G ‘afur G ‘ulom 
te x n ik a n in g k u ch -q u d ratin i kichik yoshdagi bolalar saviyasiga mos 
v o sita la r — varrak va a ero p lan orqali ko‘rsatadi. Shoir buni varrakning 
kuchsizligi bilan aero p lan n in g kuchliligini bir-biriga qaram a-qarshi 
q o ‘yish va jonlantirish usuli orqali mohirona k o ‘rsatishga muvaffaq 
b o ‘lgan. Shoir aeroplanda tinm ay baland va uzoqlarga uchgan qahram on 
o b raz in i chizar ekan, b o lalard a zam onam izning shunday qahram oniga 
n isb a ta n m ehr-m uhabbat uyg ‘otadi. Shu bilan birga, m uallif sh e 'rd a
V a ta n im iz q u d rati va g o ‘z a llig in i sh o iro n a ta sv irla y d i, h ayotda 
t u g ‘ila y o tg a n y a n g ilik la r b ila n b o lalarn i ta n is h tira d i, b u larn in g
h a m m a s i ijo d iy m e h n a t o r q a li y a ra tilg a n lig in i k u y la b , u la rn i 
z a m o n a m iz q a h ra m o n la ri izid a n borishga, fan n in g c h o ‘qqilarin i 
egallashga undaydi.
Aeroplanning uchar otga o ‘xshab ketishi bolaning xayoliga muvofiq 
keladi. Shoir aeroplan talqinida bolani uni minib olishga, «Fanning eng 
c h o ‘qqisi»ga uchirib olib borishga chaqiradi. Bunday havas ishtiyoqi yosh 
yurakni to ‘lqinlantiradi va bola samolyot minishga qat' iy ahd qiladi.
Shoir «Bari seniki» she ' rida yuksak vatanparvarlik g‘oyasini ilgari suradi. 
A yni choqda, o ‘z xalqining baxtini, go‘zal Vatanning istiqbolini kuylagan 
sh o ir hayotga bo‘lgan m uhabbatini Vatanga bo‘lgan muhabbati tuyg‘usi 
b ilan yonma-yon ko‘radi, bolalarga ikkovini bir butun holda tushuntiradi. 
B uni shoir bola tilidan quyidagicha ifodalaydi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---