Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир

Концепциянинг мақсади: Ўзбекистонда демократик 
ҳуҳуқий давлат ва фуқаролик жамияти қуриш зарурлиги- 
ни асослаш.
# / / / 148

---

ИСЛОҲОТЛАРНИНГ АСОСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ
Унинг ўзига хос хусусияглари, шарт-шароитлари ни- 
малардан иборат эканлигини очиб бериш. Демократик 
ислоҳотлар ўтказишда, давлат ва жамият қурилишвда тайёр 
универсал андозалар йўқлигини, демократиянинг тан 
олинган умумий тамойиллари ва меъёрлари билан бир 
қаторда ҳар бир мамлакат ва халқникг тарихий анъанала- 
ри, тажрибаси, менталитети, маданияти ҳисобга олини- 
ши зарурлигини, демократия ва жамиятнинг (одамлар- 
нинг) сиёсий маданияти ўзаро бевосита боғлиқ эканлиги- 
ни асослаш,
Концеоциянинг асосий методологик мезоклари:
а) халқимизнинг кўп асрлик тарихий анъаналарини 
янги ассюларда тиклаш;
б) жаҳондаги илғор гажриба ва юяларни қўллаш;
в) реал шароитлар ва тарихий истиқболни ҳисобга 
олиш,
Концспциянинг асосий йўналишлари:
1. Институционал ислоҳотлар ўтказиш. Бу мақсадца 
эски тузум билан бевосита боғлиқ бўлган ва унинг маз- 
мун-моҳиятидан келиб чиқадиган давлат тузвдмаларини 
бекор қвдиш, бошқаларини тубдан қайта ташкил этиш, 
|мустақиллик ва янги давлат билан боғлиқ бўлган янти 
тузилмаларни яратиш.
1 
Жамият институтларини ҳам худди шундай ислоҳ 
қилиш, жамоат ва нодавлат нотижорат ташкилотларини 
сифат ва сон жиҳатдан ривожлантириш.
2. Институционал ислоҳотлар ўтказишда умуминсоний 
тамойилпар: давлат ҳокимияти уч тармоғини — қонун чи- 
қарувчи, ижроия ва суд ҳокимиятларини бир-биридан 
ажратиш, ударнинг муносабатларини тартибга солувчи 
конституциявий ва ҳуқуқий меъерларни белгилаш; мил- 
лий, тарихий, анъанавий давлат инстигути — ҳокимлик ин- 
ститутини, жамият институти - маҳалла ва қишлоқ фуқа- 
Ролар йиғинларини янги асосларда тиклаш.
3. Ҳуқуқий ислоҳотлар ўтказиш. Туб ислоҳотларнинг, 
Давлат тузумининг, янгиланаётган жамиятнинг, инсон 
эркинликларининг ҳуқуқий асосларини, қонунчилик база- 
си ва кафолатларини яраташ.
i49 m \%

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
4. Суд-ҳуҳуқ. тизимит ислоҳ қилиш. Судларнинг ҳа- 
қиқий мустақиллигини таъминлаш, уларни жазоловчи 
органдан фуқаролар ҳуқуқ ва манфаатларининг ҳимоячи- 
сига айлантириш.
5. Ҳокимият тармоқларининг ўз қуйи тузилмалари 
билан (вертикал бўйича) ҳамда бошқа тармоқлар тузил- 
малари билан (горизонтал бўйича) муносабатлари ва ало- 
қалари механизмини ишлаб чиқиш. Шундай тизим яра- 
тилиши зарурки, у бирорта раҳбарнинг хоҳиш-иродасига, 
субъектив қараишарига боғлиқ бўлмасин. Тизим объек- 
тив равишда қонун асосида ўзи фаолият юритадиган 
бўлсин.
6. Ҳокимият идоралари фаолияти устидан жамоатчи- 
лик назоратини ўрнатиш механизмини ишлаб чиқиш ва 
таком илл аштириш.
7. Кадрлар сиёсати. Кадрларни танлаш, жой-жойига 
қўйиш, тарбиялашнинг ягона тизимини яратиш, уларнинг 
топширилган иш учун масъулиятини ошириш. Раҳбарлар- 
нинг халқ олдида, депутатларнинг сайловчилар олдида 
ҳисобот беришларини жорий қилиш.
8. Фуқароларнинг, жамиятнинг ҳуқуқий ва сиёсий ма- 
даниятини юксалтириш.
Шундай қилиб, Ислом Каримов ўзининг саккиз йўна- 
лишдан ибораг давлат ва жамият қурилиши, демократик 
ислоҳотлар концепциясини яратди.
Бу концепция, ислоҳотлар назарияси таркибига кирув- 
чи бошқа концепциялар қаторида, мустақиллик йилларида 
мамлакатимиз ва жаҳон тажрибасини танқидий ўрганиш, 
таҳлил қилиш жараёнида илмий жиҳатдан чуқурлашти- 
рилиб, такомиллаштирилиб ва кенгайтириб борилди.
Бу борада, айниқса, Ислом Каримовнинг тўртинчи 
чақириқ Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенати- 
ниш' қўшма мажлисида илгари сурган Мамлакатимизда 
демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фу- 
қаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси муҳим 
тарихий аҳамиятга эгадир.
#//# (50

---

ИСЛОҲОТЛАРНИНГ АСОСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ
3. ИҚТИСОДИЙ ИСЛОҲОТЛАР КОНЦЕПЦИ ЯСИ
Ислоҳотлар назариясида ушбу Концегшия марказий ўрин 
згаллайди. Чунки ҳар кдндай сиёсий тузум, инсон, давлат ва 
камият ҳаети ўзининг моддий-иқгисодий пойдеворига, асос- 
гарига эга. Кўпинча айнан иқгисодий омшшар, модций ман- 
^аатлар ижтимоий ва сиёсий муносабатларга, ҳатто мамла- 
катларнинг ўзаро алоқаларига ҳал қилувчи таъсир кўрсата- 
1
и. Сиёсий жиҳатдан қўлга киритилган мустақилликни иқги- 
;одий жиҳатдан мустаҳкамлаш зарур. Бу эса институционал 
ва ҳуқуқий ислоҳотлар ўтказишдан бир неча баробар 
кййин
.
Мамлакатимизда амалга оширилаетган ислоҳотларнинг 
иақсадлари бозор муносабатларига асосланган демокра- 
гик ҳ>гқуқий давлат ва очиқ фуқаролик жамияти барпо 
зтишдан иборат экани барчамизга яхши маълум.
Иқгисодий ислоҳотларни ўтказишда, биринчидан, 
иамлакатнинг моддий ишлаб чиқариш имкониятларини, 
эойликлари ва табиий ресурсларини, табиий-иқлим 
[дароитини, демографик аҳволини - хуллас, барча объек- 
гив кўрсаткичларни аниқ ҳисобга олиш, улардан келиб 
гиқиб иқтисодий ислоҳотларнинг асосий соҳалари, йўна- 
тишларини, қўлланадиган усул ва воситаларни белгилаш 
зарур эди. Иккинчидан, аҳолининг ислоҳотларга тайёр- 
ғшк даражасини, онги, тафаккури, психолопгяси, урф-одат 
ва анъаналарини ҳисобга олиш талаб этилар эди.
Иқтисодий ислоҳотлар концепциясини яратиш ва 
амалга оширишда ушбу омиллар тўла ҳисобга олинди. 
Ислом Каримов 1992 йил 
2
июлда Олий Кенгацпшнг X 
сессиясида сўзлаган нугқида шу борада тузилаётган дастур 
жамият тараққиётйнинг устувор йўналишлари тўғрисида 
эканлигини айтиб, уларнинг мазмунини очиб берган эди:
1. 
«Биз ўзимизнинг иқгисодий сиёсатимизда деҳқон- 
чилик ва умуман қишлоқ ҳаётига етакчи тармоқ сифатқда 
Қараймиз, Бунйнг асосий сабабларини ҳам айтиб ўтдим. 
Аммо яна таъкидлаш керак: халқимизнинг асосий қисми 
Қзгшлокда яшайди»1.
' Ислом Карямов. Ўзбекистон: миллий истиқлсл, иқгисод, сиёсат,
Чафкура. Асарлар, 1-жилд, Т „ «Ўзбекистон», 1996 й., 19-6.
151 
1 \\1

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
2. Истеъмол бозорини ҳимоя қилиш. Чунки ўша пайтда 
Ўзбекистон рубль зонасида турар, республикада нарх-наво 
бошқа шу зонага жойлашган қўшниларга нисбатан ар- 
зонроқ эди. Бундан ташқари, бошқа республикаларнинг 
ўз миллий валютасига ўтиши, айниқса, Россиянинг ўз 
ички бозори учун янги рублни чиқариши, Ўзбекистонга 
бўшаб қолган эски рублнинг чекланмаган оқими кириб 
келиши, саноат ва озиқ-овқат маҳсулотларимизнинг катта 
қисми четга чиқиб кетишини истисно қилмасди. Ўша 
пайтда ички бозорни ҳимоя қилиш ҳаётий муҳим маса- 
лага айланганди.
3. Бозор инфратузилмасини шакллантириш. Ушбу 
жараён дастлаб маиший ва бошқа хизмат кўрсатиш ҳамда 
савдо соҳаларидан бошланиб, кейин банклар, биржалар, 
аудиторлик фирмалари, суғурта компанияларини қамраб 
олиши белгиланди.
4. Корхоналарни, давлат мулкини хусусийлаштириш. 
Хусусийлаштиришни зарур шарт-шароитларни, ишончли 
негизни барпо этиш баробарида амалга ошириш йўли тан- 
ланди. Бу жараён маҳсулот ишлаб чиқаришда, монопол 
тармоқларнинг эса нарх белгилашида бошбошдоқликка 
олиб келмаслиги лозим эди.
5. Ишлаб чиқарувчининг истеъмолчига нисбатан зўра- 
вонлигини тугатиш. Корхоналар монополчилитга қарши 
чора-тадбирлар ишлаб чиқиш белгиланди.
Бу эски совет тизимқцаги вазирликларнинг маҳсулот- 
ларга яккаҳокимлигига барҳам бериш, совет тизимининг 
фондларни тақсимлаш тамойилидан амадца воз кечиш эди. 
«Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли» асарида 
биз иқтисодий ислоҳотлар концепциясининг асосий ғояла- 
ри, тамойиллари, усуллари, мезонлари ва умумий мазму- 
ни анча шаклланганининг гувоҳи бўламиз.
Асардаги ислоҳотларнинг умумий гоялари ва концепту- 
ал ёндашувлар ҳақида биринчи бобда атрофлича тўхталган 
эдик. Ўшанца ҳар бир соҳада ислоҳотлар ўтказишда ушбу 
соҳага тааллуқли устувор йўналиш ва тамойиллар бўлиши 
тўғрисида назария муаллифининг мулоҳазалари келтирил- 
ган эди, Биринчи бобда айтилган фикрларни такрорлаб 
Ш 
152

---

ИСЛОҲОТЛАРНИНГ АСОСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ
ўтирмасдан, энди фақат иқғисодий ислоҳотларга тегишли 
фикрлар ҳақида тўхталамиз.