Ўзбекистонда Соғлиқни Сақлаш Тизимини Ислоҳ Қилиш: Халқаро Ҳамжамиятнинг Роли Қандай?

Ислоҳот Тўсиқлари 
Тиббий инфратузилманинг ёмон холати, тиббиёт ходимларининг малакаси ва 
беморларнинг тиббий хизматлардан фойдаланиш аҳволининг ёмонлиги эълон 
қилинган ислоҳотлар ҳали ҳам умидларни оқламаганлигидан далолат беради. Бироқ, 
ҳозирги раҳбариятгина бунда айбдор саналмайди. Биринчидан, тиббиёт соҳасидаги 
кўплаб қийинчиликлар, шу жумладан айрим соғлиқни сақлаш кўрсаткичларининг 
пасайиши (масалан, беш ёшгача бўлган болалар ўлими даражаси 2016 йилдаги 15,4 дан 
2018 йилда 21 гача ўзгарганлиги) Президент Мирзиёев ҳокимият тепасига келишидан 
анча олдин бўлиб ўтган ва соғлиқни сақлаш тизимига жиддий салбий таъсир кўрсатган. 
Иккинчидан, Президент Мирзиёев томонидан бошланган кўплаб ислоҳотлар, масалан, 
касалхоналарни модернизация қилиш, тиббий тайёргарликни яхшилаш ёки муайян 
касалликларга қарши даволаниш компаниялар бир неча йилдан сўнггина тиббий 
кўрсаткичларда акс эттирилган натижаларни бериши мумкин. Учинчидан, COVID-19 

---

11
инқирози ва унинг иқтисодий таъсири соғлиқни сақлаш соҳасидаги режалаштирилган 
ислоҳотлар ва инвестицияларга тўсқинлик қилиши мумкин.
Соғлиқни сақлаш тизимидаги кўплаб ислоҳотлар, масалан, эскирган тиббий 
инфратузилмани модернизация қилиш, тиббий асбоб-ускуналарни кенг кўламда 
харид қилиш, ваъда қилингандек тиббиёт ходимларининг иш ҳақини ошириш, давлат 
томонидан катта миқдордаги маблағни талаб қилади. Аммо амалда соғлиқни сақлашга 
давлат харажатлари Каримов давридан бери пасайиб кетди: соғлиқни сақлашни 
аҳоли жон бошига харажатлари 2016 йилда, Каримов режимининг сўнгги йилида 
135 АҚШ долларини ташкил этган бўлса, 2017 йилда Президент Мирзиёевнинг 
президент бўлган биринчи йилида 92,8 АҚШ долларигача камайди. 2018 йилда 68,2 
АҚШ долларини ташкил этди. 2018 йилда 72,6 АҚШ долларигача кўтарилди ва 2019 
йилда 83,6 АҚШ долларига етган деб тахмин қилинмоқда. Сўнгги ўсишларга қарамай, 
2019 йилги кўрсаткич Каримов даврининг охиридаги харажатлардан паст бўлиб 
қолмоқда. Худди шундай тенденцияни соғлиқни сақлаш соҳасидаги харажатларнинг 
ЯИМга нисбатан улушида ҳам кўриш мумкин, қайсики Президент Мирзиёев даврида 
ҳар йили 2016 йилда 5,2 фоиздан 2019 йилда 4,3 фоизгача камайди. Ҳукумат 2020 
йилда харажатларни қарийб 2 миллиард АҚШ долларига, яни 2019 йилдан 23 фоизга 
кўпайишини эълон қилди. Аммо, ислоҳот жараёни барқарор бўлиши учун ушбу ўсишни 
бир неча йилга такрорлаш керак бўлади, COVID-19 инқирозининг таъсири эса буни 
янада қийинлаштириши мумкин.
Коррупцияга қарши курашиш бўйича давлат мажбурияти соғлиқни сақлаш тизимини 
такомиллаштириш учун жуда муҳимдир. Президент Мирзиёев ҳукумати коррупцияга 
қарши курашиш бўйича белгиланган дастурни жорий этди - биринчи навбатда 
коррупцияга учраган ходимларни ишдан бўшатиш, унга кўра 2017 йилда 40 га яқин 
тиббиёт ходими ишдан бўшатилган. 2018 йилдан бери 2018 ва 2019 йилларда юздан 
зиёд тиббиёт мутахассислар жиноий жавобгарликка тортилган ва судланган.
Бироқ, ушбу сиёсат борасида ташвишланиш учун сабаблар сақланиб қолмоқда. 
Ўзбекистон суд тизими узоқ йиллик коррупцияга эга ва Ўзбекистондаги ваколатларнинг 
нозик тақсимланиши судларни асосан ижро этувчи ҳокимиятга қарам қилади. Бундан 
ташқари, судланганлар сони жуда кўп – 2016 йилда 99 фоиз – ва шу вақтдан бери 
сезиларли даражада деярли ўзгармаган. Бинобарин, коррупцияда айбланганлар 
устидан суд жараёни адолатли ўтиши даргумон. Иккинчидан, ушбу эътиқодлар 
беморларнинг даволанишнинг деярли барча босқичларида тиббиёт ходимларига 
ҳақ тўлаш амалиётининг асосий сабабларидан бирини бартараф этмайди. Тиббий 
ходимлар орасида коррупция маошлари ва яшаш шароитлари сезиларли даражада 
яхшиланмагунча камайиши эҳтимолдан йироқ. Сиёсий ҳукуматнинг ўзи тан олишича, 
ҳукумат ушбу муаммони ҳал қилишга қаратилган ҳаракатларига қарамай, сўнгги икки 
йил ичида тиббиёт соҳасида коррупция кўпайган. Ўзбекистон жамоатчилик фикрини 
ўрганиш маркази «Ижтимоий Фикр» томонидан ўтказилган сўровнома шуни кўрсатдики, 
соғлиқни сақлаш тизими коррупцияга учраган деб ҳисоблаган респондентлар сони 
2017 йилдаги 34 фоиздан 2019 йилда 43 фоизгача ўсди. 
Бошқа томондан, тиббий муассасалар ҳақидаги шикоятларга жавобан маъмурий 
ходимларни ишдан бўшатиш каби авторитар чоралар уларнинг таъсирига шубҳа 
туғдиради.

---

12
Касалхоналарда ётоқларнинг етишмаслиги баъзи оғир вазиятларга олиб келди, 
масалан Қашқадарёдаги касалхонада, туғиш арафасида бўлган аёллар йўлак полида 
қолишларига тўғри келган. Шунга қарамай, гувоҳларнинг таъкидлашича, бундай 
ҳолатлар кўп йиллар мобайнида давом этиб келмоқда. Тиббий муассасаларни 
кенгайтириш ва модернизация қилиш учун давлат томонидан етарлича маблаг 
ажратилмаса, фақатгина касалхона директорини алмаштириш билан касалхоналар 
салоҳиятини ёки уларнинг хизмат кўрсатиш сифатини яхшилаш имконсиздир.
Ва ниҳоят, Президент Мирзиёйев соғлиқни сақлаш соҳасидаги баъзи нозик 
масалаларни ҳал қилишда очиқлик йўлини танлаганига қарамай, тиббиёт соҳасидаги 
маълумотлар асосан етарлича шаффоф эмас бўлиб қолмоқда ва албаттаки, бу 
холат соғлиқни сақлаш секторида яхшиланиш ва ривожланишга аниқ тўсиқ бўлиб 
хизмат қилмоқда. Марказий Осиёдаги инсон Ҳуқуқлари Ассоциацияси ва айрим 
маҳаллий манбалар тарафидан ўтказилган мониторингга кўра, содир бўлаётган 
ўлим сони тўғрисидаги маълумотлар сезиларли даражада кам кўрсатилган бўлиши 
мумкин; масалан, Қорақалпоғистон, Хоразм ва Сурхондарёдаги оналар ўлими сони 
кўрсаткичлари тўғрисидаги маълумотлар таснифланган. Бундан ташқари, аҳолининг 
заиф қатлами муносиб тиббий даволанишни ололмасликлари мумкин, шу жумладан 
қамоқхона маҳбуслари ва ногиронлар ва уларнинг ўлим сабаблари кўпинча ошкор 
қилинмайди. Касбий касалликлар тўғрисидаги маълумотлар оммага маълум қилинмаган 
ва жабрланганларни қўллаб-қувватлаш дастури ишлаб чиқилмаган. Ундан ташқари, 
Каримов ҳукумати аҳоли соғлиғи учун хавф келтириб чиқарадиган ҳудудлар рўйхатини 
тузди; бугунги кунда ушбу рўйхат ёпиқлигича қолмоқда, ва натижада бундай ҳолат 
мазкур ҳудудларда экологик ҳолати ва унинг маҳаллий аҳоли саломатлигига таъсири 
бўйича тадқиқотларнинг олиб борилишини йўлини тўсиб келмоқда.

---