Òzbeksitan respublikasi pàn hàm innovatsiyalar ministrligi berdaq atindaği qaraqalpaq màmleketlik universiteti

Eritpeniń puw basımi
Puw basımı barometric nay yamasa manometer járdeminde olshenedi. Eritpeler buw basımın kórip shıǵıwda, aldın, ushıwshan bolmaǵan, yaǵnıy ádetdegi temperaturada puw payda etbeytuǵın element (mısalı, qant, glyukoza ) lardıń eritpeleri menen tanısıp shıǵamız. Bunday eritpelerdiń tóyingan puw basımı hámme waqıt taza erituwshi niń tóyingan puw basımınan kem boladı. Óytkeni sonda, suyıqlıqta qandayda bir element eritilse, erigen element hám erituwshi molekulaları eritpeniń sirt maydanın málim tártipte iyeleydi hám qáddinen tek buwlanıwshi suyıqlıq molekulalariǵana puw halǵa ótedi.
P₁> P₁⁰
Eritpe puw basımınıń taza erituwshi puw basımına qaraǵanda tómen bolıwınan paydalanıp, bir neshe zárúrli nizamlıqlar anıqlanadı. Eritpe puw basımınıń tómenlewi sebepli, eritpeniń muzlaw temperaturası sap erituwshiniń muzlaw temperaturasınan tómen boladı, onıń qaynaw temperaturası bolsa sap erituwshi nikidan joqarı boladı. Eritpelerde bolatuǵın osmos hádiysesi de puw basımınıń tómenlewine baylanıslı. Bul tórt ózgeshelik eritpelerdiń kolligativ ózgeshelikleri dep ataladı. F. Raul 1887-jılda júdá kóp tájiriybeler ótkerdi. Bunda Raul tóyingan puw basımın ólshew ushın Torrichelli naylaridan paydalandı. Raulning suyultirilǵan eritpeler menen etken tájiriybelerinde p₁hámme waqıt p₁⁰ den kishi boldı. Sol tájiriybeler tiykarında tómendegishe nızamdı jarattı :
-noelektrolit elementlerdıń suyultirilǵan eritpelerde erituwshi puw basımınıń absolyut tómenlewi (ózgermeytuǵın temperaturada ) málim muǵdardaǵı erituwshi deerigen elementtıń molar sanına proporsional bolıp, onıń tábiyaatına baylanıslı emes. (p₁⁰ - p₁)
-ayırma eritpede erituwshi puw basımı tómenlewiniń absolyut muǵdarın kórsetedi.
Raul nızamı tómendegishe de tariyplanadi: erituwshi puw basımınıń salıstırmalı tómenlewi erigen elementtıń molyar bólegine teń.
p₁⁰ – p₁ / p₁⁰ = n₂ / n₁ + n₂ = x₂ (3)
(3) Formuladan Raul nızamınıń basqa kórinisin shıǵarıw múmkin:
p₁⁰ – p_{1 =} p₁⁰ x₂; p₁ = p₁⁰ – p₁⁰ x₂; p₁ = p₁⁰ (1-x₂) va 1-x₂ =x₂ bolǵanı ushın: p₁ = p₁⁰ x₁ (4)
Bul jerde: x₁ - erituwshiniń molyar bólegi.
Ideal eritpeler. (4) teńlemeni tómendegishe keltirip shıǵarıw múmkin: dµ₁ = RTlnp₁ (5)
Teńlemege komponentlerdiń ximiyalıq potensialları ańlatpaların qóysaq, (ideal eritpe ushın ) :
dµ₁ = RTlnx₁; dµ₂ = RTlnx₂ (6)
tómendegin alamız : dlnp₁ = dlnx₁ (7)
(7) teńlemeni p₁⁰ dan p₁ǵasha x₁= 1 dan x₁ǵasha integrallasaq: lnp₁ / p₁⁰ = lnx₁ (8)
Bundan: p₁ =p₁⁰x₁ ; p₂ = p₂⁰x₂ (9)
Kórinip turıptı, olda, (9 ) hám (4) teńlemeler ayniy bolıp tabıladı. Olar Raul nızamı yamasa Raul teńlemeleri dep ataladı.
Raul nızamı hám teńlemeleri járdeminde eritpelerdiń ózgesheliklerin, muzlaw hám qaynaw temperaturalarınıń ózgeriwin túsindiriw múmkinshiligi tuwıladı.