Òzbeksitan respublikasi pàn hàm innovatsiyalar ministrligi berdaq atindaği qaraqalpaq màmleketlik universiteti

ÒZBEKSITAN RESPUBLIKASI PÀN HÀM INNOVATSIYALAR MINISTRLIGI
BERDAQ ATINDAĞI QARAQALPAQ MÀMLEKETLIK UNIVERSITETI
XIMIYA TEXNOLOGIYA FAKULTETI
FIZIKALIQ HÀM KOLLOIDLIQ XIMIYA KAFEDRASI
60530100-ximiya tàlimi baģdari
2-G ximiya studenti
Ataxanova Maqsudaniń
Fizikaliq ximiya pàninen

KURS JUMISI

Tema: Eritpelerdiń muzlaw temperaturası. Krioskopiya

Orınlaģan: Ataxanova Maqsuda
Ismiy basshı:.
Qabıllaǵan: Sharipova Ayshagul



Nòkis-2023


Mazmun :
Kirisiw…………………………………………………………………………….3
I Bap. Eritpelerdiń ózgeshelikleri
1. 1. Eritpelerdiń kolligativ ózgeshelikleri………………………………………...6
1. 2. Eritpelerdiń muzlaw temperaturası…………………………………...……..10
1. 3. Krioskopiya…………………………………………………………………12
II Bap. Ámeliy bólim
2. 1. Laboratoriya jumısı. Elementlardıń molekulyar massasın krioskopik usılda anıqlaw………………………………………………………………………...….17
2. 2. Krioskopik konstanta……………………………………………………..…25
III. Juwmaq……………………………………………………………………...27
IV. Paydalanılǵan ádebiyatlar dizimi………………………………………….30


Kirisiw
Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev 2020 -jıl 16 - oktyabr kúni ximiya sanaatın jedel rawajlandırıw, tarmaqqa shet el investitsiya hám zamanagóy texnologiyalardı tartıw máseleleri boyınsha jıynalıs ótkerdi. Bul haqqında mámleket basshısınıń baspasóz xızmeti xabar berip atır.
Ximiya tarawı zamanagóy sanaattıń “úlkenlizatori” bolıp, hár qanday islep shıǵarıw negizinde ximiyavoy processler jatadı, bul tarawız ekonomikada rawajlanıw bolmaydı.
Jıynalısta tarmaqtaǵı kemshiliklerdi saplastırıw hám ximiya sanaatın jáne de rawajlandırıw maydanınan ámelge asırilatuǵın ilajlar talqılaw etildi. Ximiya sanaatında iri investitsiya joybarların ámelge asırıw ushın sistemanıń finanslıq turaqlılıǵındı támiyinlew kerek. Sol sebepli jıynalısta “Ózximiyasanaat” aksiyadarliq jámiyetiniń finanslıq jaǵdayın jaqsılaw maydanınan kórsetpeler berildi. Usınıń menen birge tarawǵa inovatsiyalar ulıwma engizilmegen, ilim potencialınan nátiyjeli paydalanilmayatqanliǵi sın pikir etildi. Sol sebepli Kareya -ximiya texnologiyaları ilimiy-izertlew institute (KRICT) menen sheriklikte Tashkent ximiya texnologiya ilimiy-izertlew institute negizinde ilimiy-izertlew, proektlestiriw hám injenerlik, kadrlar tayarlawǵa qánigelesken oray dúziwdi tezlestiriwdiń zárúr ekenligin aytıp ótdi. “Fizikaviy ximiya” páni zamanagóy ximiyanıń teoriyalıq tiykarın quraydı. Jedellik menen rawajlanıp atırǵan bul tarawdıń ximiya hám fizika ortasında shegaralıq bolıp tabıladı. Fizikaviy ximiya eki pánniń teoriyalıq hám tájiriybelik usıllarınan hám de óziniń menshikli usıllarınan paydalanıp, ximiyalıq reaksiyalar hám olar menen birgelikte baratuǵın fizikaviy processler ústinde kóp qırlı izertlewler ótkeredi. XX ásirdiń basına kelip fizikaviy ximiya element dúzilisi, ximiyalıq termodinamika, eritpeler, ximiyalıq kinetika vaelektrokimyolarni uyreniwshi pán retinde kórinetuǵın boldı. Jańa teoriyalıq usıllardıń qollanılıwı menen atom, molekulava kristallardiń dúzilisin izertlew qılıw birinshi orınǵa shıǵadı. Bul tarawda Rezerford tárepinen usınıs etilgen atomnıń yadro dúzilisi (1911) hám Bar (1913) tárepinen vodorod atomınıń birinshi muǵdarlıq teoriyasınıń jaratılıwı kútá úlken tabıs boldı. Ximiyalıq bawdıń tábiyaatı hám molekulalardıń dúzilisin úyreniw atom dúzilisin menen birgelikte alıp barıladı. 1920 -jıllarda Kossel hám Lyuis ximiyalıq bawdıń electron teoriyasın islep shıqtılar. 1927-jılda Geytler hám London ximiyalıq bawdıń kvant mexanik teoriyasın rawajlantirdilar. Keyinirek atom dúzilisindegi jańa ashılıwlarǵa tıykarlanıp, kvant mexanikası hám statistic fizikaniń teoriyalıq usılların hám de rentgen, spektroskopiya, mass-spektrometriya, magnit usılları sıyaqlı tájiriybelik usıllarǵa tıykarlanıp, molekula hám kristallarning dúzilisin úyreniw hám ximiyalıq baǵ tábiyaatın túsindiriwde úlken tabıslar qolǵa kirgizildi. Fizikaviy ximiya ǵárezsiz pán bolıp, ol óziniń izertlew usıllarına iye hám ximiya -texnologiyalıq pánlerdiń teoriyalıq bazası bolıp tabıladı. Fizikaviy ximiyanıń óndiristegi áhmiyeti úlken, sebebi qandayda bir ximiyalıq processni ámelge asırıwda onıń mexanizmin jetilisken biliw kerek. Eritpeler “Fizikaviy ximiya” páni tárepinen uyreniletuǵın eń tiykarǵı sistemalardan biri esaplanadı. Bul sistemalar turmısda hám texnikada júdá úlken áhmiyetke iye, usınıń sebebinen de, fizikaviy ximiya pán retinde eritpeler teoriyasınıń jaratılıwı nátiyjesinde payda bolǵan. Fizikalıq-ximiyalıq kózqarastan eritpe degende ne túsiniledi?
Eritpe keminde eki elementtan (komponentten) ibarat boladı, demek, eritpe bir neshe elementtıń qospası bolıp tabıladı. Lekin hár qanday qospa da eritpe bola almaydı. “Fizikaviy ximiya” stuldıń bul bóliminde biz suyıqlıqlardagi, tiykarlanıp, suwdaǵı eritpelerdi úyrenemiz. Suyıqlıqlar labil, yaǵnıy háreketdegi teń salmaqlılıqtıń ámeldegi bolıwı menen xarakterlenedi. Temperatura tómenlewi menen bunday agregatlerdiń turaqlılıǵın artadı hám kristallaniw temperaturası qasında suyıqlıqlar kvazikristall dúzılıwge iye bolıp qaladı. Suyıqlıqlar menen qattı deneler arasındaǵı uqsawlıq energetikalıq noqatı -názerden da tastıyıqlanadi. Eritpelerdiń ózgeshelikleri olardıń strukturalıq bólimleri tábiyaatına hám de muǵdarına yaǵnıy eritpeniń quramına baylanıslılıǵın úyreniwde termodinamika usılınan paydalaniladi. Hár bir suyıq hám qattı dene qandayda bir temperaturada ayriqsha baha daǵı puw basımına iye boladı. Eritpeler buwi basımın kórip shıǵıwda, aldın, ushuwshan bolmaǵan, yaǵnıy ádetdegi temperaturada puw payda etbeytuǵın elementlerden paydalanamız.
Biz bul babda eritpelerdiń ózgeshelikleri, eritpe teoriyaleri hám taǵı basqalar menen tanısıp shıǵamız. Kurs jumısımızdıń teması bolsa eritpelerdiń muzlaw temperaturası, yaǵnıy krioskopiyaga arnalǵan bolıp, sol tema boyınsha túsindirisler hám laboratoriya jumısları juwmaqların kurs jumısında jaqtılandıriwge háreket etdim. Kurs jumısınıń maqseti hám wazıypası. Bul kurs jumısınıń jazılıwınan maqset eritpelerdiń muzlaw temperaturasinı úyreniw hám analiz qılıw bolıp tabıladı.