Òzbeksitan respublikasi pàn hàm innovatsiyalar ministrligi berdaq atindaği qaraqalpaq màmleketlik universiteti

Bekman termometri
Bekmanniń metastatik termometri temperaturanıń kem ózgeriwin anıqlaw ushın xızmet etedi. Bekman termometri kapillyardıń joqarı bóleginde sınap ushın mólsherlengen qosımsha rezervuar bar ekenligi onı ápiwayı termomterlardan parıqlaydı. Bul qosımsha rezervuar termometrdiń tómenindegi tiykarǵı rezervuarda sınaptıń muǵdarın ózgertiwge hám sol arqalı ólsheniwi múmkin bolǵan temperaturalar aralıǵın keńeytiwge múmkinshilik beredi. Bekman termometriniń 25-30 sm uzınlıqtaǵı shkalası 5-6 gradusqa sáykes keledi hám hár bir gradus 0, 01 ge teń bóleklerge bólingen boladı. Onıń ushın tómengi rezervurdan artıqsha sınap joqarıdaǵı qosımsha rezervuzrga yamasa kerisinshe eger joqarıdaǵı rezervuzrda artıqsha sınap bolsa, tómengi tiykarǵı rezervuarǵa ótkeriledi.
1 2
Krioskopik usılda elementlardıń molekulyar massasın anıqlaw
1- erituwshiniń muzlaw temperaturasın anıqlaw ; 2 - Bekman termometri.
2. 2. Krioskopik konstanta.
Eritpe muzlaw temperaturasınıń tómenlewi hám qaynaw temperaturasınıń eliriwi eritpenińeritpeniń konsentraciyasına proporsional bolıp tabıladı. Eritpeniń konsentraciyası artqanı tárepke erituwshi menen eritpeniń puw basımları arasındaǵı ayırmashılıq úlkenlesedi, ΔT_muz hám artadi: 𝚫T = EC (6)
bunda, C – molyar konsentratsiya, E – Tek erituwshi tábiyaatına baylanıslı bolǵan, sáykeslik úlkenligi. Eger C=1 bolsa, ΔT_muz = E boladı. demak, E Bir molyar eritpe muzlaw temperaturasınıń tómenlewi (yamasa qaynaw temperaturasınıń eliriwi), E shama muzlaw temperaturasınıń molyar tómenlewi, yamasa krioskopik konstanta dep ataladı. Túrli eriwshilarning qanday bolmaydıin qandayda bir erituwshi dagi bir molyar eritpesinde erigen elementlardıń molekulyar sanı birdey boladı, sonday eken, Raul nızamına muwapıq puw basımınıń tómenlewi de birdey boladı. Sonday etip, E dıń san ma`nisi erigen elementlardıń tábiyaatına emes, bálki erituwshiniń tábiyaatına baylanıslı.
Eger G gramm erituwshi da g gramm element erigen bolsa, bul eritpeniń buyım konsentraciyası :
C = (7)
bunda, M- erigen Elementtıń molekulyar massası. G dıń bul ma`nisin (7) teńlemege qoyıp, M tabıladı : M = E (8)
Sonday etip, erigen elementtıń molekulyar massasın, eritpe muzlaw temperaturasınıń tómenlewinen (krioskopik usıl ) den paydalanıp anıqlaw múmkin. Bul nátiyjelerdi parsial molyar shamalar qaǵıydasınan paydalanıp alıw múmkin.
Muzlaw temperaturasında eritpe degi erituwshi qattı haldaǵı erituwshi menen teń salmaqlılıqta boladı. erituwshiniń eritpe degi ximiyalıq potensial µ₁Muzlaw temperaturasına hám eritpeniń tábiyaatına, qattı jaǵday daǵı erituwshiniń ximiyalıq potensialı µ₁⁰ Bolsa muzlaw temperaturasına baylanıslı suyıq, qattı fazalar teń salmaqlılıqta bolǵanda :
µ₁ ( N₁T) = µ⁰₁(T­) (9)
T - lar muzlaw temperaturaları.
Bul ańlatpa tolıq differinsiallasaq:
( )_T,P dN₁ + ( )_N,P dT = ( )_P dT ............ (10) ( ) = S’₁ ; ( ) = S₁⁰ (11)
S’₁ – Erituwshiniń málim konsentraciyada eritpe degi parsial buyım entropiyası ;S⁰₁ bir mol Taza erituwshiniń entropiyası. ) = ( )_T,P­ (12)
Bul teńlemede ( ) > 0. Demek, N₁azayıwı, yaǵnıy N (eriwshi) artpaqtası menen eritpeniń muzlaw temperaturası tómenlep baradı.

Juwmaq
Eritpe muzlawı ushın puw basımı muz puwınıń basımına teńlesiwi kerek. Eger 0° de eritpe ústine muz qóyılsa, muz suyıqlanıp ketedi, sebebi muz puwdıń basımı eritpenikine qaraǵanda úlkenlew bolıp tabıladı. Sonday eken, eritpeniń muzlaw temperaturası 0 gradustan tómende boladı.
Suwretde muz, suw, hám eritpe puwi basımınıń temperaturası

Ózgeriwi menen ózgeriwi berilgen. 100°C de suw puwınıń basımı 760 mm dan kem jáne onı 760 mm ga jetiwi ushın eritpeni taǵı (Δt dáreje) qızdırıw kerek. Temperatura tomenlegende muz puwınıń basımı suwdıki hám eritpenikine qaraǵanda tezirek pasayadi. Sol sebepli 0 gradustan tómen temperaturada eritpe hám muz puwining basımı diagrammaları bir noqatda teńdeylesedi, sonday eken, eritpe 0 gradustan tómen temperaturada muzlaydi.
Shama menen oylayıq, qandayda bir ushıwshan emes (mısalı qattı element ) element qandayda bir suyıqlıqta (mısalı suwda ) erip sheksiz suyultirilǵan eritpe payda etsin.

2- suwretde sap erituwshi puw basımı P₁⁰dıń hám eritpe puw basımı P dıń temperatura menen ózgeriwi suwretlengen. Muzlaw yamasa (suyıqlanıw ) ıssılıǵı puwlanıw ıssılıgınan ádewir ulken boladı. temperature ózgeriwi menen qattı elementtıń puw basımı suyıq elementtıń puw basımına qaraǵanda keskin ózgeredi. Usınıń sebepinen, temperatura ózgeriwi menen qattı elementtıń puw basımı erituwshi hám eritpeniń puw basımların kesip ótedi. Suyıq hám qattı elementlardıń ximiyalıq potensialları (yamasa puw basımları ) bir-birine teńlesgende muzlaw júz beredi. (VII. 3-súwret) Sonday eken, muzlaw temperaturasında suyıq hám qattı elementlardıń puw basımlaribir birine teńlesdi, a noqatda eriwshi (suw) dıń puw basımı, b noqatda eritpeniń puw basımı muzning puw basımı menen teńlesedi. Sonday eken, a noqat T temperaturada eritpeniń puw basımı bolsa T₁temperaturada muzning puw basımına teńlesedi. Sonday eken, T suwdiń, T₁eritpeniń muzlaw temperaturası bolıp tabıladı. Diagrammada kórsetiliwishe T₁ hámme waqıt T den tómen boladı. sonday etip, eritpe hámme waqıt erituwshi ga salıstırǵanda tómen temperaturada muzlaydi:
T> T₁ ; ΔT = T- T₁ ; ΔT – Eritpe muzlaw temperaturasınıń tómenlewi, dep ataladı.