Òzbeksitan respublikasi pàn hàm innovatsiyalar ministrligi berdaq atindaği qaraqalpaq màmleketlik universiteti

Kurs jumısınıń obiekti: Orta hám joqarı tálimde ximiya páni sabaqları bul kurs jumısınıń obiekti esaplanadı.


I Bap. Eritpelerdiń ózgeshelikleri
1. 1. Eritpelerdiń kolligativ ózgeshelikleri.
Eritpe degi diffuziya, osmos hádiysesi, eritpelerdiń puw basımı, muzlaw hám qaynaw temperaturalarınıń ózgeriwi hám taǵı basqalar eritpeniń ózgeshelikleri esaplanadı.
A) bir element bóleksheleriniń ekinshi element ishinde bólistiriliwin támiyinleytuǵın processni diffuziya dep ataladı. Eger joqarı konsentraciyalı eritpe alıp, onıń ústine áste suw quysaq, erigen element bóleksheleri suwǵa oǵada baslaydı hám eritpe birdey konsentraciyalı bolıwǵa ımtıladı.
Diffuziya hádiysesi shın eritpelerge de, kolloid eritpelerge de, hátte gaz hám qattı elementlergede tiyisli bolıp tabıladı. Áyne waqıtta diffuziya tezligi gazlarda eń úlken, qattı elementlarda bolsa eń kishi tezlikte júz boladı. Eriw procesi de diffuziya menen dawam etedi. Temperatura hám konsentraciya asqanda diffuziya tezligi artadı hám ortalıq jabısqaqlıǵı hám de diffuziyalanıwshi bóleksheler ólshemi asqanda diffuziya tezligi azayadı. Molekulyar massa artpaqtası menen diffuziya tezligi koefficiyenti, sonday eken, onıń tezligi de azayadı.
B) eger eritiwshi menen eritpe ortasına yarım ótkizgish perde qóysaq, bul perde arqalı eritiwshi bóleksheleri eritpege ótip, onı suyultira baslaydı. Erituwshi bóleksheleriniń yarım ótkizgish perde arqalı ótiw procesi osmos dep ataladı.
Osmos hádiysesi nátiyjesinde osmotik basım kelip shıǵadı. bul basım osmos hádiysesin toxtatiw ushın, yaǵnıy erituwshi molekulaların perdeden ótkermeslik ushın eritpege kerek bolǵan sırtqı basımǵa teń bolıp tabıladı. 1887-jılda P. Pfeffeyr osmotik basımdı ólshewge múmkinshilik jaratıwshı yarım ótkizgish perdeler tayarladı. Eritpelerdiń osmotic basımı kútá úlken mániske iye boladı. Mısalı, teńiz suwınıń osmotic basımı 2837 kPa ga jaqın bolıp tabıladı. P. Pfeffeyr osmotik basım konsentraciya hám temperaturaǵa baylanıslı ekenligin qant eritpeleriniń osmotik basımların ólshew arqalı taptı. 1886 -jılda Vant-Goff hám Pfeffeyr anıqlaǵan nátiyjeleri Boyl-Mariot hám Gey-Lyussak nızamlarına uqsaslıǵın kórsetdi. Vant-Goff eritpelerdiń osmotik basımı ushın Klapeyron-Mendeleyev teńlemesine uqsas tómendegi teńlemeni usınıs etdi:
PV = nRT (1)
(1)- teńlemede C= n/v molyar konsentraciyaekanligini itibarǵa alǵan halda,
P = CRT (2)
Formula kelip shıǵadı.
Vant-Goff óz teoriyasın nızam formasında tariypladi:
Eger erigen element eritpe temperaturasında gaz jaǵdayında bolıp, eritpe kólemine teńdey kólemdi iyelese, bul gazdıń basımı eritpeniń osmotik basımına teń boladı.