Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı

Abu Rayhon Beruniy (973-1048 jıllar ) óziniń «Minerologiya» dep atalǵan ataqlı shıǵarmasında sol dáwirde málim bolǵan metallar, olardan tayarlanatuǵın eritpeler, metallarni kónini gewlep alıw hám olarǵa qayta islew, reńli metallar hám qımbat bahalı taslardıń ózgesheliklerin úyreniw, ásirese minerallardin’ salistirma massaların anıqlaw maydanınan alıp barǵan jumısları ximiya pánin rawajlandırıwǵa úlken úles qosdı. «Indiya» dep atalǵan shıǵarmasında ol «rivojlantirish- bir zattıń ekinshi basqa zatqa aylanıwı bolıp tabıladı, pútkil bolmıs mudami ózgeriwde hám rawajlanıwda -tábiyaattıń kúshi naǵız ózindadir» degen zárúrli ilimiy juwmaqqa keledi. Abu Rayhon Beruniy óziniń sol shıǵarmasında «Hár bir zattı úyreniw sol zattı shólkemlestirgen strukturalıq bólimlerdi (elementlerdi úyreniwden baslanadı ) » dep jazǵan edi.
Hazirgi kunde mámleketimiz ılım pániniń óshag'i M Ullıbek atındaǵı Ózbekstan Milliy universiteti ximiya fakulteti ózbek ximik ilimpazların etiwtirgen ılım mákanı bolıp tabıladı. Ózbek ximik ilimpazlarınan Sobir Yunusovich Yunusov - 1935 jılda Orta Aziya Mámleket universiteti ximiya mektebiniń tiykarlawshisi.1955 jıldan baslap halqaro kongreslarda (Shvetsariya, Fransiya, Angliya, Indiya hám boshq) alkaloid hám ósimlik elementları maydanınan ilimiy dokladlari menen qatnasasqan. Onıń baslıqlıǵında 4 mińnen aslam ósimlik izertlew etilip, 245 alkaloidlarning dúzilisi tastıyıqlandi. Sitazin, galantamin, papaverin, protonin sıyaqlı dári elementlar medicinada keń qollanılıp atır.
Handam Usmonovich Usmonov - akademikalıq, ximiya pánleri doktorı, ilimiy jumısları selyuloza ximiyası hám fizikasi,, pazta talshıǵı, linti, paxta qaldıqları hám ftor polimerlarga arnalǵan, ol basshılıǵındaǵı alıp barılǵan jumıslar óndiriske engizilgen.
Shukur Tolipovich Tolipov - ximiya pánleri doktorı, akademikalıq. Ftor birikpeleriniń ximiyalıq analizda qollanılıwı boyınsha ilimiy jumıslar alıp barılǵan.
Obid Sadıqovich Sadıqov - organic, bioorganic hám tábiy birikpeler salasındaǵı alım, akademikalıq, tábiy birikpeler ximiyası salasında óz mektepti jaratqan.
Ózbekstan ximiya sanaatın jáne de rawajlandırıw, shıǵındısız isleytuǵın, ekologiyalıq tárepten qawipsiz aldıńǵı sırt el texnologiyalardı ózimizde jaratıw, sanaat ónimleriniń sapasın asırıw hám olardı jáhán bazarına alıp shıǵıw máseleleri, álbette, ximiya páni erisip atırǵan úlken tabıslar menen baylanıslı. XXI ásir bosaǵasında insaniyat aldında turǵan eń zárúrli máselelerden biri - bul tábiyaattı asıraw hám ekologiya mashqalası bolıp qolyapti.
Ózbekstanda ximiya páni jedel pát menen rawajlanıp atır. Mamalakatimizda Ózbekstan pánler akademiyası tasarufuda bolǵan ximiya tarawına tiyisli 6 ilimiy tekseriw institutları iskerlik kórsetip atır. Bularǵa ulıwma hám organikalıq bolmaǵan ximiya, ósimlik elementları ximiyası, bioorganik ximiya, polimerlar fizikasi hám ximiyası, Ózbekstan farmacevtika ilimiy izertlew institutı hám basqalardı alıw múmkin. Bunnan tısqarı universitetlerdiń ximiya fakultetlerinde, ximiya texnologiya institutı, sonıń menen birge Tashkent farmacevtika institutınıń qatar kafedralarında ximiya pánine tiyisli eń aktual máselelerdi hal etiw jolında úlken ilimiy izertlewler alıp barıladı.
Mamalakatimiz ximiya sanaatı ushın zárúr bolǵan shiyki buyımlar - tábiy gaz, neft, toshko'mir, mineral kón kópligi ilimiy izertlewler aparıw ushın tazadan jańa ximiyalıq 255 elementlardı jaratılıwma hám kerekli jergilikli sheki onimler rezervinen paydalanıw múmkinshiliklerin beredi. Ximik ilimpazlar ósimlikler hám haywanat dúnyasınıń rezervlaridan ekologiyalıq taza, joqarı nátiyjeli hám kerekli ximiyalıq elementlar hám dári-dármanlar jaratıw ústinde izertlewler alıp barıp atırlar.