Ózbekstan respublikasí joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

Qadag’alaw ushin sorawlar:
1.Ishki sekretsiya bez tu’rlerin aytin?
2.Gipofiz alding’I bolek garmonlar tu’rlerin aytin’
3. Gipofiz alding’I bo’legi garmonlarinin’ ta’sir mexanizmi qanday?
4.Gipofiz alding’I bo’lek garmonlarinin’ qollaniwi.
5.Gipofiz orta bo’lek garmonlari turleri ha’m olardin’ qollaniwin aytin
6.Gipofiz arqa bo’lek garmonlar tu’rleri, qollaniwin aytin’

Paydalang’an a`debiyatlar:
1.Azizova S.S. Farmakologiya. -Toshkent. «Abu Ali ibn Sino» 2000. - 496 b.
2.Maxsumov M.N. Farmakologiya. Darslik. T., 2006..
3.Xarkevich D.A. Farmakologiya. -Moskva «Meditsina» 2004. – 735 s.
4.Azizova S.S. Farmakologiyadan elektron darslik. 2005 y.
5.Azizova S.S. G`armakologia. – T. “Abu Ali ibn Sino” 2006. – 420 b.


Tema:Gipofiz,qalqantarizli bez, qalqantarizli qaptal bez preparatlar qollaniwi

Reje:
1.Qalqansiman bez antitiroid garmonlar ta’sir mezxanizmi

2.Antitiroid garmonlar tu’rleri
3.Qalqantarizli bez giperfuntsiyasinda qollaniwshi preparatlar
QALQANSIMAN BEZDİN` GORMONAL ZATLARI
Triyodtironin gidroxlorid, tireoidin, kal`tsitrin
Endokrin kesellikler qalqansıman bez iskerligi o`zgeriwi aqıbetinde kelip shıg`adı. Bul kesellikler qalqansıman bez gormonlarının` jetispewshiligi ha`m olardın` ko`beyiwine baylanıslı. Gipertireoz, a`sirese balalar ortasında ko`p ushıraydı, bunda antitireoid zatlar qollanıladı. Qalqansıman bez eki tu`rdegi gormonlardı payda qıladı: quramında yod tutatug`ın gormonlar ha`m kal`tsitoninler.
Qalqansıman bezdin` yod tutatug`ın gormonlarının` payda bolıwı ushın yod kerek boladı. Yod organizmge suw, azıq-awkat penen tu`sedi ha`m tan`lap qalqansıman bezge o`tedi, ol jerde tirozin menen baylanısıp, mono-diyodtirozin payda qıladı. Olardan tireoid gormonlar — tiroksin ha`m triyodtironin payda boladı tireoglobulin belogı quramında qalqansıman bez follikulalarında toplanadı. Proteolitik fermentler ta`sirinde tireoglobulinnen tiroksin ajıralıp qang`a o`tedi. Bul protsesslerdi gipofiz aldıng`ı bo`liminin` tireotropin gormonı basqaradı.
Qalqansıman bez gormonları tiykarg`ı zatlar almasıwın, kislorodtın` toqımalarda o`zlestiriliwin, beloklar, maylar ha`m uglevodlar almasıwın basqaradı. Sidikte azotlı o`nimler, sidik kislota, ammiak ha`m kreatinin mug`darı artıp baradı, bawırda glikogen, qanda xolesterin kemeyip baradı. Gormonlar jas organizmnin` o`siw ha`m rawajlanıw protsesslerin, nerv sisteması kozg`alıwshanlıg`ın, adrenalin ha`m adrenopozitiv zatlarg`a qarag`anda seziwshen`ligin asıradı, pul`s tezlesedi, ko`p terleydi, qan basım ko`teriledi, miy, bu`yrek, teri tamırlarında qan aylanıwı asıp baradı. Gormonlar miy, su`yek toqımalar ha`m basqa ag`zalardın` tikleniwine ta`sir ko`rsetedi. Balalarda gormonlar jetispewshiliginde kretinizm, u`lkenlerde zatlar almasıwı to`menleydi, toqımalarda isikler payda boladı, ju`rek iskerligi o`zgeredi, miksedema halatı ju`z beredi. Triyodtironin ha`m tireoidin orınbasar emlew ushın balalar kretinizminde, u`lkenler miksedemasında qollanıladı. Tireoidin tiykarg`ı zat almasıwı to`menlegende ha`m semizlikte qollanıladı. Zatlar mug`darı asqanda kesel qozg`alıwshan` bolıp qaladı, ko`p terleydi, azıp ketedi, taxikardiya, tremor payda boladı.
Eger suwda, awqatta yod mug`darı kemeyip ketse, a`piwayı yag`nıy endemik bug`aq payda boladı. Gormonlar jetispewshiligi sebepli qalqansıman bez o`z iskerligin ku`sheytedi, toqımalar gipertrofiyag`a ushıraydı, bez ha`tte 20-30-50 ese u`lkeyip baradı. O`zbekstanda endemik oshaqlar Ferg`ana, Qoqandta ko`p tarqalg`an, bul jerdegi suwda yod kem bolg`an. U`lken ekspeditsiya jumısları, xalıq arasında profilaktika sharaları sebepli (ishimlik suwına, duzg`a yod qosılg`an) endemik oshaqlar, bug`aq keselligi a`dewir kemeygen.
Antitireoid zatlar: yod, diyodtironin, kaliy perxlorat, merkazolil. Bul zatlar qalqansıman bez iskerligi asqanda giperfunktsiyada qollanıladı. Giperfunktsiyada tireoid gormonlar ko`p islep shıg`ıladı, organizm tiroksinnen za`ha`rlenedi — tireotoksikoz keselligi payda boladı. Bul kesellikte tiykarg`ı zatlar almasıwı, qozg`alıwshan`lıq artadı — nevroz, taxikardiya ju`z beredi, awır jag`daylarda ko`z shaqshayadı, tremor payda boladı.
Antitireoid zatlar ta`sir mexanizmi boyınsha 3 tu`rge bo`linedi:
1. Tireotrop gormon payda bolıwın kemeytiretug`ın zatlar: yod, diyodtirozin. Bular asqazan-ishekten qang`a jaqsı sorıladı, gipofizdin` tireotrop gormonı payda bolıwın, ajıralıwın kemeytiredi, qalqansıman bez kishireyedi. Zatlardın` biologik iskerligi kemirek, sonın` ushın basqa antitireoid zatlar menen birge qollanıladı.
2. Yodtın` qalqansıman bezge o`tiwine tosqınlıq qılatug`ın zat — kaliy perxlorat. Bul zat anionlarının` o`lshemi yod anionlarının` o`lshemine ten`, sonın` ushın qalqansıman bez yod anionları ornına kaliy perxlorat anionların o`zine tartıp aladı, gormonlardın` payda bolıwı izden shıg`adı, zat tireotoksikozdı emlewde qollanıladı, za`ha`rliligi kem.
3. Qalkansıman bezde tireoid gormonlar payda bolıwın kemeytiretug`ın zatlar — merkazolil; zat yodidlerdin` oksidleniwine, yod payda bolıwına, tirozinnin` yodlanıwına tosqınlıq qıladı. Merkazolil ju`da` aktiv zat, awız arqalı jiberiledi, keri ta`sirleri: leykopeniya, agranulotsitoz, qalqansıman bez ko`lemi kemeyedi. Merkazolildi ha`miledar ha`m emiziwli hayallarg`a qollanıw qadag`an etiledi, sebebi bul zat platsenta tosıg`ınan an`sat o`tedi, ana su`ti arqalı balanın` rawajlanıwına ta`sir ko`rsetedi, keyinshelik balada kretinizm payda bolıwı mu`mkin. Tireotoksikozdı emlewde radioaktiv yod ta qollanıladı. -nurları qalqansıman bez kletkaların destruktsiya qıladı, ta`siri 1—3 aydan keyin baslanadı, nurlanıw mug`darı joqarlap ketse, miksedema jag`dayı payda bolıwı mu`mkin.
Antitireoid zat sıpatında Solvay firması shıg`aratug`ın propitsil zatı kollanıladı, zat qalqansıman bezler gormonlarının` payda bolıwına tosqınlıq qıladı, gipertireozdı emlew ushın qollanıladı.
Kal`tsitonin qalqansıman bezdin` arnawlı kletkalarında boladı, organizmde kal`tsiy almasıwın basqarıp baradı. Tiykarınan su`yekler dekal`tsifikatsiyasına tosqınlıq qıladı, qanda kal`tsiydin` mug`darı kemeyedi, paratgormonnnın` qarama-qarsısı esaplanadı. Kal`tsitonin kal`tsiydin` asqazan-ishekten sorılıwına ha`m bu`yreklerden shıg`ıp ketiwine ta`sir ko`rsetpeydi, giperkal`tsiemiyada, su`yeklerde kal`tsiy azayg`anda, gipervitaminoz D, osteoporozlarda (glyukokortikoidlar uzaq mu`ddet dawamında qollang`anda), nefrokal`tsinoz, giperparatireoidizmde qollanıladı. Kal`tsitonin kal`tsitrin zatının` quramında boladı. Kal`tsitonindi qollawdı a`ste-aqırınlıq penen toqtatıw kerek, sebebi bul zat dawamlı qollang`anda endogen kal`tsitoninnin` mug`darı kemeyedi. Rawajlanıp atırg`an jas organizm kal`tsitoninge qarag`anda ju`da` sezgir boladı, sonın` ushın balalarg`a abaylap qol.