Ózbekstan respublikasí joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

Tekseriw ushin sorawlar

	Gormonal preparatlar klassifikatsiyasi Gormonal preparatlar ta’sir mexanizmi Qalqantarizli bez gipofunktsiyasinda ta’sir etiwshi preparatlar Qalqansiman bez antitiroid preparatlar qollaniwi Qalqansiman aldi bez garmoni ta’sir mexanizmi qanday? Antitiroid gormonlar keri ta’siri
	Paydalang’an a`debiyatlar: 1.Azizova S.S. Farmakologiya. -Toshkent. «Abu Ali ibn Sino» 2000. - 496 b. 2.Maxsumov M.N. Farmakologiya. Darslik. T., 2006.. 3.Xarkevich D.A. Farmakologiya. -Moskva «Meditsina» 2004. – 735 s. 4.Azizova S.S. Farmakologiyadan elektron darslik. 2005 y. 5.Azizova S.S. G`armakologia. – T. “Abu Ali ibn Sino” 2006. – 420 b.

Tema Búyrek ústi bezi, asqazan asti bez preparatlari
Reje:
1.Bu’yrek u’sti bezi preparatlari, qollaniwi
2.Asqazan asti bez preparatlari, qollaniwi

BU`YREK U`STİ BEZİ QABIG`ININ` GORMONAL ZATLARI.

Dezoksikortikosteron atsetat, kortizon atsetat, prednizolon, prednizolon gemisuktsinat, deksametazon, triamtsinolon, flumetazon pivlat.
Bu`yrek u`sti bezi kabıg`ında garmonlar 3 toparg`a bo`linedi: mineralokortikoidlar, glyukokortikoidlar ha`m jınsıy gormonlar.
Mineralokortikoidlar. Dezoksikortikosteron atsetat. Kletkalardın` natriy ionları artadı, organizmde natriy uslanıp qaladı, kaliy ionları sidik penen shıg`ıp ketedi, organizmde natriy menen suyıklıq ta uslanıp qaladı.
Mineralokortikoidlar jetispewshiliginde organizm natriy ha`m suyıqlıqtı jog`altadı kaliydin` mug`darı asıp ketedi, addisonizm jag`dayları ju`z beredi.
Dezoksikortikosteron atsetat mineralokortikoidlar jetispewshiliginde Addison keselliginde, addisonizm, miasteniya, adinamiya jag`daylarında qollanıladı, enteral ha`m parenteral jollar arqalı jiberiledi. Dezoksikortikosteronnın` keri ta`sirleri: natriy ha`m suyıqlıqtın` toplanıwı, isikler payda bolıwı, qan basımının` ko`teriliwi.
Glyukokortikoidlar. Gidrokortizon, kortizon atsetat, prednizolon, deksametazon, triamtsinalon, gidrokortizon (ko`z malhamı), sinalar, flutsinar sıyaqlı malhamlar.
Ta`biyiy jag`dayda glyukokortikoidlar gipofizdin` aldıng`ı bo`limi gormonı AKTG ta`sirinde payda boladı ha`m ajıraladı, organizm ayrıqsha jag`daylarg`a tu`sip qalg`anda (qorqıw, ku`shli awırıw, ton`ıw, ıssılap ketiw jag`dayları), zıyan ko`riw, infektsiya, gipoksiya, intoksikatsiyalarda AKTG — glyukokortikoidlar ajıralıwı ku`sheyedi, olar organizmnin` sol jag`daylarg`a shıdamlılıg`ın joqarlatadı.
Glyukokortikoidlar tiykarınan uglevodlar almasıwına ta`sir ko`rsetedi: qanda glyukoza, aminokislotalar, bawırda, bulshıq etlerde glikogen mug`darı asıp baradı. Glyukokortikoidlar beloklardın` payda bolıwın kemeyttiredi, tarqalıwın asıradı.
Glyukokortikoidlar ku`shli isiniwge qarsı ta`sirge iye, isiniwdin` ha`mme basqıshların (al`teratsiya, ekssudatsiya, proliferatsiyanı) joq etedi.
.
Glyukokortikoidlar allergiyag`a, sensibilizatsiyag`a, shokqa qarsı ta`sirge iye; qan tamırlar tonusına, kapillyarlar o`tkeziwshen`ligine ta`siri sebepli shokka qarsı ta`sir etedi, bulardan tısqarı, glyukokortikoidlar adrenalin, noradrenalinnin` (joqarı mug`darda) qan tamırlarg`a, ju`rekke bolatug`ın jaraqatlawshı ta`sirinin` aldın aladı. Glyukokortikoidlar ha`mile ha`m jan`a tuwılgan na`resteler o`kpesinde surfaktanttın` payda bolıwın arttıradı.
Glyukokortikoidlar immunitetti to`menletedi, su`yek ko`migi kletkaların T— ha`m V — limfotsitlerdin` o`z-ara ta`sirin kemeytiredi. Glyukokortikoidlar eozinofiller, limfotsitler, neytrofiller sanın kemeytiredi.
Glyukokortikoidlar isiniwge baylanıslı juqpalı-allergik keselliklerde — revmatizm, qızıl bo`ri, dermatit, ekzema, neyrodermatit, allergik, toksiko-allergik jag`daylarda; anafilaktik shok, o`tkir gemolitik anemiya, aplastik anemiya, bronxial astma, travmatik shokta, awır juqpalı keselliklerde — peritonit, meningit, qarın tifi, entsefalit, miy, o`kpe isigi, viruslı gepatitlerde, leykozlarda, limfogranulyomatoz, metabolik atsidozlarda qollanıladı. İmmunodepressiv ta`siri sebepli glikokortikoidlar jat ag`zalar, toqımalar ko`shirip otırg`ızılg`anda — transplantalogiyada ken` qollanıladı.
Glyukokortikoidlardı balalarda ushıraytug`ın adrenogenital sindromda qollanadı. Bul kesellik na`silden o`tedi — bu`yrek u`sti bezi jetispewshiligi sebepli glyukokortikoidlardın` ajıralıwı kemeyedi. Bug`an juwap retinde gipotalamus kortikoliberinnin`, gipofiz AKTG nın` payda bolıwın arttıradı, olar bolsa bu`yrek u`sti bezi qabıg`ın qozg`atıp, jınsıy, ko`binese erkekler jınsıy gormonlarının` ajıralıwın ku`sheytedi. Bunday jag`daylarda balalar, a`sirese qızlar erterek jınısıy rawajlana baslaydı yaki olarda protsess natuwrı keshedi.. Glyukokortikoidlar shala tuwılgan balalarda dem alıw jetispewshiliginin` aldın alıw ushın qollanıladı.
Garmonlar shıpakerdin` ko`rsetpeleri menen qollanıladı, birden toqtatıp bolmaydı, sebebi kesellik ku`sheyip ketiwi mu`mkin. Sonın` ushın glyukokortikoidlar qollanıwdı a`ste-aqırın toqtatıw lazım boladı.
Keri ta’siri; Zatlar to`men keship atırg`an infektsiyalardı, asqazan ha`m on eki barmaq ishek jarasın, osteoporozdı ku`sheytiriwi, qan basımın ko`teriwi, nervti qozg`atıwı, steroid qantlı diabetti ju`zege keltiriwi mu`mkin. Bunda ju`z aysıman bolıp qaladı, ruwhıy o`zgerisler - eyforiya, gallyutsinatsiyalar, alaqlaw payda bolıwı mu`mkin. Keri ta`sirlerdin` aldın alıw ushın glyukokortikoidlar menen emlengen da`wirde quramında belok, kaliy, kal`tsiy jeterli mug`darda bolatug`ın azık-awqatlardı qabıl qılıw lazım.
Glyukokortikoidlardı gipertoniya keselliginde, qantlı diabet, ha`miledarlıqta, asqazan ha`m on eki barmaq ishek jarasında, tuberkulezde qollanıwg`a bolmaydı.
Ta`biyiy gormonal zatlardan gidrokortizon, kortizon atsetat parenteral ha`m jergilikli malham sıpatında qollanıladı, olardın` ta`siri bir-birine uqsas (gidrokortizon ku`shlirek). Kortizon ishiwge buyırıladı ha`mde bulshıq etler arasına jiberiledi. Prednizolon gidrokortizonnın` sintetik analogı bolıp, isiniwge qarsı ta`siri boyınsha, gidrokortizonnan 3—4 ese ku`shlirek, natriy ionların organizmde kemirek uslap qaladı. Sol sebepli prednizolonnın` keri ta`sirleri kemirek ushıraydı. Prednizolonnın` ftorlı o`nimleri — deksametazon, triamtsinalon isiniwge qarsı ta`siri boyınsha prednizolonnan 5- ma`rte ku`shlirek. Bul zatlar, a`sirese deksametazon, mineral ha`m suw almasıwına ju`da` kem ta`sir etedi, triamtsinalon bulshıq etler atrofiyası, tu`skinlik jag`dayları, ishtey to`menlewi sıyaqlı keri ta`sirlerge sebep bolıwı mu`mkin. Flumetazon pivalat isiniwge, allergiyag`a, qıshıwg`a qarsı ku`shli ta`sir ko`rsetedi (tek jergilikli malham ha`m suspenziya formasında qollanıladı

Asqazan astı bezinin` gormonal zatları.

İnsulin uglevod almasiniwdi basqaradi.Insulin organizmge tek parenteral jol menen — teri astına, bulshıq et arasına, venag`a jiberiledi. Bulshıq etler arasına jiberilgende insulinnin` gipoglikemik ta`siri 20—30 minuttan keyin baslanıp, 4—6 saat dawam etedi. İnektsiyalar sanın kemeytiriw ushın zattın` ta`sir mu`ddeti uzaytırılg`an tu`rleri islep shıg`ılg`an. İnsulin zatları qan, sidiktegi qant mug`darına, nawqastın` ulıwma awhalına, zattın` ta`sirine qarap tan`lanadı.
İnsulin menen emlengen nawqas a`lbette o`z waqtında awqatlanıwı kerek, bolmasa qant mug`darı tu`siwi sebepli gipoglikemik jag`day, eger insulinnin` mug`darı asıp ketse — gipoglikemik koma ju`z beredi, bunda kesel es-huwshınan ketip, qan basımı tu`sip ketedi, bunday jag`dayda venag`a glyukoza, adrenalin jiberip, qanda qant mug`darın asırıw kerek.
İnsulindi o`tkir gepatitde, bawır tsirrozı, gemolitik sarılıq, pankreatit, nefrit, bu`yrekler amiloidozı, asqazan-12 barmaq ishek jarasında, dekompensirlengen ju`rek poroklarında qollanıw qadag`an etiledi.
Qantlı diabetde nawqaslarda eki tu`rli koma ju`z beriwi mu`mkin. Birinshisi giperglikemik — qanda qanttın` mug`darı asıp ketkende ju`z beretug`ın koma, bul jag`dayda a`piwayı insulindi venag`a jiberiw kerek. Ekinshi koma insulin mug`darı asıp ketkende kelip shıg`atug`ın joqarıda keltirilgen gipoglikemik koma. Qantlı diabet ko`pshilik ag`zalardı, a`sirese qan tamırlardı zıyanlaydı, sonın` ushın nawqastın` ko`zinde diabetik retinopatiya, ayaqta obliteratsiyalı endoarteriit — qara san keselligi ju`z beriwi mu`mkin. Qantlı diabette gipertoniya, miokard infarktı, ateroskleroz, miy tamırları trombozı ko`birek ushıraydı ha`m awır o`tedi.
Glyukagon asqazan astı bezinin` Langergans atawshalarının` α-kletkalarında payda boladı; bawırda glyukoneogenez protsesslerin, qanda glyukoza mug`darın asıradı, ju`rekke on`-inotrop ta`sir ko`rsetedi, atrioventrikulyar o`tkeziwshen`likti, bu`yrek u`sti bezinen adrenalinnin` ajıralıwın asıradı. Glyukagon tiykarınan insulin mug`darı asqandag`ı gipoglikemik jag`daylarda, ju`rek jetispewshiliginde, kardiogen shokta qollanıladı. Ha`miledar hayallarg`a og`ada za`ru`r bolg`an jag`dayda abaylap qollanıladı. Emiziwli hayallarg`a qollanıwg`a bolmaydı.
Qantlı diabetti emlew ushın awız arqalı buyırılatug`ın zatlar sintez jolı menen alınadı, olarg`a sul`fonamid o`nimleri ha`m biguanidler kiredi. Sul`fonamid birikpeleri — butamid, xlorpropamidtin` gipoglikemik ta`sir mexanizmi, glyukagon ajıralıwın kemeytiredi, sol sebepli neoglyukogenez protsessleri shegaralanadı, insulin retseptorlarının` mug`darı, aktivligi endogen ha`m ekzogen insulinnin` ta`siri asadı. Xlorpropamidtin` gipoglikemik ta`siri 2—4 saatlardan keyin baslanıp, 10—12 saat dawam etedi.
Xlorpropamid Pfizer firması ta`repinen glibenez atı menen shıg`arıladı.
Glibenklamid — manilil da sul`fonamid o`nimlerinen butamid, xlorpropamidlerden aktivligi joqarı, qang`a tezde sorıladı, ta`siri 8—12 saat dawam etedi. Manilil gipoglikemik ta`sir menen birge, gipoxolesterinemik ha`mde qandı suyıltırıw qa`siyetine iye.
Biguanidler — glibutamidtin` (adebit) gipoglikemik ta`sir mexanizmi tolıq anıqlanbag`an, ta`jriybelerge ko`re, bul zat kletkalarda, toqımalarda glyukozanın` o`zlestiriliwine jaqsı ta`sir ko`rsetedi, glyukoneogenez protsesslerin kemeytiredi, belok, may almasıwına da jaqsı ta`sir ko`rsetedi. Gipoglikemik ta`siri butamidlerge qarag`anda kemirek, zatlar qantlı diabettin` jen`il, ortasha awır tu`rlerinde, ayırım jag`daylarda insulin menen birge yaki almastırılıp qollanıladı. İshiwge buyırılatug`ın antidiabetik zatlardın` keri ta`sirleri: dispeptik o`zgerisler ju`z beriwi — keseldin` kewil aynıwı, qusıwı, ishi ketiwi, bawır ha`mde bu`yrek iskerligine keri ta`sir ko`rsetiwi mu`mkin. Atsidoz jag`daylarında biguanidlerdi qollanıp bolmaydı.