Ózbekstan respublikasí mektepke shekem hám mektep bilimlemdiriw ministrligi respublikalíq bilimlendiriw orayí

8-BILET
1. Parfiya hám Grek-Baqtriyanı óz arasalıstırıń.
Biziń eramızǵa shekemgi 250-yilda Bak­triya Salavkiler mámleketi quramınan ajıralıp shıǵadı. Antik dáwiri tariyxshılarınıń xabar beriwinshe Diodot mıńlaǵan Baktriya qala húkimdarı ózin patsha dep járiyaladı. Sol waqıyadan boslap Grek-Baktriya mámleketi tariyxı baslanadı. Biziń eramızǵa shekemgi 250-jılda Salavkiyler mámleketiniń quramınan ajıralıp shıqqan Parfiya Baktriyanıń qarsılasına aylanadı.
Baktriyadan basqa, Grek-Baktriya patshalıǵı quramına Soǵdiyana hám Margiyana da kirgen edi.
Diodottan keyin Grek-Baqtriyada húkimdarlıq mámleket tariyxında sezilerli iz qaldırmaǵan Evtidemge ótti. Evtidemniń balası Demetriy húkimdarlıǵı dáwirinde Grek-Baqtriya patshalıǵı eń úlken mámleket shegarasına iye boldı. Hindistan jerleriniń bir bólimi usı mámle­ketke qosıp alınǵan edi.
Parfiyada hákimiyat Mitridat I qolına óti­wi menen Baktriyaǵa áskeriy qısım jasawdı kúsheytti. Grek-Baqtriya mámleketi tınımsız urıslar alıp barıwǵa májbúr bolǵan, bul jaǵday onıń kúshsizleniwine sebep boldı. Bunnan paydalanǵan kóshpeliler yueshji qáwimleri biziń eramızǵa shekemgi 140-130-jıllarda Grek-Baqtriya mámleketin basıp aldı.
2. Mırza Uluǵbektiń Temuriyler tariyxındaǵı ornı haqqında pikir bildiriń.
XIV — XV ásirler elimiz ilimniń rawajlanıwında altın ásir bolıp sanaladı. Bul dáwirde jasap, dóretiwshilik miynet etken danıshpan babalarımız ilim hám mádeniyattıń rawajlanıwın jáne de joqarı shıńlarǵa kóterdi. Bul jetiskenlik jáhán iliminiń keyingi rawajlanıwına úlken tásir kórsetti. Bul waqıya ullı babalarımız Amir Temur hám onıń aqlıǵı Mırza Uluǵbektiń ilimniń rawajlanıwına kórsetken ayrıqsha itibarı hám qáwenderliginiń nátiyjesi edi. Uluǵbek 1394-jılı tuwıldı. Amir Temur aqlıǵına Muxammed Taraǵay dep óz ákesiniń atın qoydı. Astrologlar onıń keleshekte úlken alım hám ullı húkimdar bolatuǵının boljadı. Sol sebepten Amir Temur keleshegi ullı aqlıǵın Uluǵbek dep te atay basladı. Uluǵbek Mawarawnnahrda 40 jıl húkimdarlıq etti. Óz dáwiriniń ilim sırların úyreniwde ataqlı alımlar Mawlana Axmad hám Qazızada Rumiy oǵan ustazlıq etti. Bul Uluǵbektiń keleshekte ullı astronom bolıp jetilisiwin belgilep berdi. Uluǵbek aspan denelerin baqlaw maqsetinde observatoriya qurdırdı. Observatoriyanıń ishine ornatılǵan júdá úlken ásbap járdeminde Quyash, Ay, planetalar hám juldızlardı úyrendi. Uluǵbek óziniń observatoriyada alıp barılǵan baqlawları nátiyjesinde «Uluǵbek ziji» dep atalatuǵın dúnyaǵa belgili shıǵarmasın jazdı. Shıǵarmada 1018 juldızdıń ornı hám jaǵdayı túsindirip berildi. Uluǵbekten tariyx pánine tiyisli «Tórt ulıs tariyxı» shıǵarması miyras bolıp qaldı. Uluǵbek akademiyası. Uluǵbek Samarqandta qurdırǵan medirese observatoriya menen birgelikte «Uluǵbek akademiyası» atı menen tariyxqa kirdi. Bul haqqında ullı francuz alımı Volter mınaday dep jazǵan edi: «Uluǵbektiń ullılıǵı sonda, Samarqandta birinshi ilimler akademiyasın jarattı, Jer sharın úyrendi. Kosmos hám juldızlardı ashıp, ataqlı keste dúzdi».
Uluǵbek tek ǵana mámleket basqarıw isleri hám dóretiwshilik penen sheklenip qalmadı. Ol sol waqıtta mámlekette ilimniń rawajlanıwına da qáwenderlik te etti. Buxara, Samarqand hám Ǵijdiwan qalalarında 3 medirese qurdırǵanı bunıń ayqın dálili bolıp tabıladı. Samarqand mediresesinde studentlerge tiykarǵı bayanatların Qazızada Rumiy, Uluǵbek, Koshiy hám Ali Qusshılar oqıdı. Buxarada qurılǵan mediresesiniń esiklerine «Bilim alıw hárbir musılman er adam hám hayal ushın parızdur» degen sózler oyıp jazılǵan edi. Uluǵbek bul mediresege kelgen paytında studentlerge sawǵalar úlestirgen. 1994-jılı Mırza Uluǵbektiń tuwılǵanınıń 600 jıllıǵı xalıqaralıq kólemde belgilendi. Saltanatlı keshede shıǵıp sóylegen Ózbekstannıń Birinshi Prezidenti Uluǵbekti «Shıǵıstıń jaqtı juldızı» dep atadı. Birlesken Milletler Shólkemi 2009-jıldı Uluǵbektiń húrmetine «Xalıqaralıq astronomiya jılı» dep járiyaladı. Bul Uluǵbek babamızdıń ullı xızmetiniń jáne bir húrmeti boldı.