Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

BASLAWÍSH TÁLIM OQÍWSHÍLARÍNA SAPALÍ BILIM BERIWDE
INTEGRACIYA TEXNOLOGIYASÍN QOLLANÍWDÍŃ NÁTIYJELI USÍLLARÍ 
U.Q.Seytjanova - NMPI Baslawish talim fakulteti dekanı
J.T.Abdijabbarova – NMPI Baslawısh tálim kafedrasınıń úlken oqıtıwshısı 
 
Ǵárezsizlik jıllarında Ózbekistan Respublikasında baslawısh klasslardı oqıtıwdıń sapasın 
arttırıw hám baslawısh tálim sıpatın asırıw boyınsha anıq wazıypalar belgilendi. Baslawısh 
klass oqıwshılarınıń psixofizologiyalıq ózine tán ózgesheliklerin esapqa alǵan halda 
mámleketlik tálim standartı, oqıw dástúrleri hám sabaqlıqlar qayta kórip shıǵıw, oqıtıw 
barısında aldıńǵı pedagogikalıq hám axborot – kommunikaciyalıq texnologiyalardı keń en 
jaydırıw máseleleri qatań itibarǵa alındı.
Hámmege sır emes, bir waqıtları baslawısh tálim itibarsız qalıp, onda baslawısh klasstı 
oqıtatuǵın muǵallimniń bilimi, is - tájiriybesi, maǵlıwmatı názerge alınbadı. Tiykarınan, 
baslawısh tálim – bul oqıwshınıń bilim dárejesiniń tiykarǵı fundamenti ekenligi, hesh kimdi 
qızıqtırmadı. 
Ózbekistan ǵárezsizlik jıllarında baslawısh tálim mazmunın modernizaciya etiw, aldıńǵı 
tájiriybeler tiykarında oqıtıw barısında pedagogikalıq hám innovaciyalıq texnologiyalardı en 
jaydırıw, bunda kadrlar máselesine itibar qaratılǵan halda baslawısh tálimniń sıpat nátiyjeliligin 
asırıw boyınsha xalıq tálim xızmetiniń tiykarǵı baǵdarı sıpatında belgilep alındı. Baslawısh 
tálimde oqıtıwdıń sıpatın asırıwda zamanagóy texnologiyalardıń ornı girewli. Sol 
texnologiyalardıń biri –integraciya texnologiyası.
«Integraciya» sózi latınsha integratio - tiklew, toltırıw, «integer» pútin sózinen kelip 
shıqqan. Integraciyalasqan tálim –tárbiya, pánlerdiń óz - ara baylanısın ayrım tárepleri belgili 

---

32 
alım pedagoglardıń Ya.A.Komenskiy, D.Lokk, I.Gerbart, M.Pestolotciy, K.Ushinskiy hám 
basqalardıń miynetlerinde kórip shıǵılǵan [1; 209].
Mámleketimizde ámelge asırılıp atırǵan jańa oqıw rejelar hám dástúrlerge ótiw dáwirinde 
jámiyet hám átirapımızdı qorshaǵan ortalıq arasındaǵı baylanıslardı tereńlestiriw, olar 
arasındaǵı qatnasıqtı ornatıw hám qáliplestiriw eń áhmiyetli máselelerdiń biri bolıp esaplanadı.
Atirapımızdaǵı óz-ara qatnasıqtıń tiykarǵı fundamenti bul-baslawısh tálim. Jańa 
psixologik-pedagogik izertlewler kishi jastaǵı mektep oqıwshılarınıń biliw iskerligi haqqındaǵı 
kóz-qaraslar hám túsiniklerdi kórip shıǵıwǵa imkaniyat jarattı. Hámmege málim baslawısh 
tálimde ásiresi, oqıw sabaǵında júritip oqıtıw, tiykarǵı maqset etip alınǵan. Bunnan tısqarı ana 
tili, matematika, tabiyat tanıw, texnologiya (miynet), súwret pánlerin úyreniw eń tiykarǵı 
wazıypalardıń biri bolıp esaplanadı. Baslawısh klass oqıtıwshıları oqıw processinde sawat 
ashıw dáwirinde álipbe hám jazıw sabaqların óz- ara baylanısta shólkemlestiredi. Sonıń menen 
birge muzıka, súwret yaki tábiyiy pánlerdi oqıtıwda integraciya elementleri baqlanbaqta. 
Tilekke qarsı, baslawısh klasslarda tiykarǵı predmetler – ana tili, oqıw, matematika pánlerin 
qánigeniń ózi yaki qánigeligi tuwrı kelmeytuǵın oqıtıwshılarda oqıtadı. Usı jaǵday pánlerdiń 
óz-ara baylanıstırıp oqıtıwda tosqınlıq etedi. Degen menen, mekteplerde kóp jıllıq tájiriybege 
iye bolǵan ayrım oqıtıwshılardıń tilekke qarsı kórgizbeli qurallarǵa hám tálim mazmunına 
ózgerisler kiritiwge qaraǵanda anaǵurlım qızıǵıwdıń tómenligin biliwimizge boladı. Baslawısh 
tálimde pánlerdi integraciyalasqan halda ótiwde video, audio, slaydlar, prizentaciyalar, 
videorolikler, vizual apparaturalardan paydalanıw maqsetke muwapıq túrde ámelge asırıladı. 
Ulıwma baslawısh tálim oqıw processinde qollanılatuǵın metod, metodika hám usıllar ráń- 
báreńligi menen ajıralıp turadı. 
Paytaxtımızdaǵı Nókis qalalıq 10-sanlı mekteptiń joqarı kategoriyalı, baslawısh klass 
oqıtıwshısı A.Sharibaevanıń is-tájiriybesi boyınsha bir neshe sabaqların baqladıq. Onıń oqıw 
processi menen tanısqanımızda, ol hár bir sabaǵın integraciyalaw texnologiyasına tiykarlanıp 
ótetuǵınlıǵın, bul texnologiyanıń ayrıqshalıǵı sonda, hár bir pán boyınsha berilip atırǵan sapalı 
bilim hám eplilik, ótilgen temalar boyınsha kónlikpeler, oylaw qábiletiniń qáliplesiwi, tez eske 
alıw yaki tákirarlaw, salıstırıw siyaqlı psixologiyalıq qásiyetleriniń qáliplesiwi, pikirlew, sabaq 
processinde oqıwshılar arasındaǵı jedelliliktiń payda bolıwına óz tásirin tiygizip atırǵanlıǵın 
aytıp ótti. Mısalı:
2-Klassta Oqıw páninde – ―Báhár‖, Tábiyattanıw páninde - ―Báhár keldi‖, Miynet 
páninde - ―Báhár gúlleri‖,Súwret páninde- ―Báhár kórinisi‖.
Oqıwshı ―Tábiyat tanıw‖, sabaǵındaǵı ―Báhár keldi‖ temasın, ―Oqıw‖ sabaǵındaǵı 
ótilgen ―Báhár‖ teması menen óz-ara baylanıstırǵan halda jańa tema boyınsha tez túsinikke iye 
boladı. Bul usıl matematika sabaqlarında da ámelge asırılıp barıladı.
Baslawısh tálim oqıwshılarına sapalı bilim beriwde integraciya texnologiyasın 
qollanıwda, dáslep sáykes keliwshi pánlerdi anıqlap alıw kerek. Bunday sabaqlardıń tiykarı – 
pánlerdegi temalar hám olardıń mazmunınıń bir – birine jaqınlıǵı, baylanısı bolıp esaplanadı. 
Tálimdi integraciyalawdıń áhmiyeti neden ibarat? Tálimge baylanıslı «Integraciya» 
túsinigi 2 mánini ańlatadı: 
1. Oqıwshıda átirapındaǵı álem haqqındaǵı jaqsı pikirler kóz-qaraslar, sezimlerdiń 
qáliplesiwi (integraciya- tálim maqseti sıpatında).
2. Predmetli bilimlerdi bir birine jaqınlastırıw ushın ulıwma platformanı tabıw 
(integraciya - tálim quralı sıpatında) [2; 315]. 
Predmetler arasındaǵı óz-ara baylanıslar tiykarında, integraciyalaw oqıtıwshı bilim 
beriwshi, oqıwshı bilim alıwshınıń óz-ara háreketleri yaki xızmetiniń sáykes keliwi názerde 
tutılǵan. Eki táreptegi xızmet ulıwmalıq dúziliske iye: maqsetler, sebepler, mazmun, 

---

33 
qurallandırıw, nátiyjeler, qadaǵalaw. Biraq oqıtıwshı hám oqıwshı arasındaǵı xızmet 
iskerliginde parq joq.
Ulıwma juwmaqlap aytqanda, baslawısh tálim oqıtıwshıları oqıwshılarǵa sapalı tálim –
tárbiya beriwde zamanagóy integraciya texnologiya usıllarınan orınlı paydalanıp barıw 
nátiyjesinde aldımızǵa qoyǵan maqsetimizge erisiwdegi tiykar bolıp esaplanadı.