Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

Әдебиятлар 
1. Ҳаракатлар стратегияси. 2017-2021. Илмий-услубий рисола. Тошкент-2017. 
2. Юсуп Хос Хажиб. «Қутадгу билик» (Бахытқа баслаўшы билим) дәстаны 
Тошкент 2007.
3. А. Эркаев. «Маънавият ва тараққиëт». Тошкент «Маънавият» 2009. 
4. А.Авлоний. Туркий гүлистан ѐхуд ахлоқ.- Тошкент, Уқитувчи, 1992. - 
5. Бердақ. Таңламалы шығармалары. Нӛкис, «Қарақалпақстан». 1987. 
6.Ә.Пахратдинов. 
Әжинияз 
шайырдың 
кӛркемлик 
дүньясы. 
Нӛкис. 
«Қарақалпақстан». 2014. 
 
TÁRBIYALÍQ JUMÍSTÍ REJELESTIRIWGE QOYÍLATUǴÍN TALAPLAR 
J.А.Tuzikenova – NMPI, Tálim hám tárbiya teoriyası hám
metodikası (baslawısh tálim) qánigeligi 2-basqısh magistrantı 
Tárbiyadan gózlengen maqset hár tárepleme ruwxıy rawajlang‘an hám aqlıy kámil insandı 
qáliplestiriwden ibarat. Soǵan qaray iskerliktiń mazmunın, shólkemlestiriw formaların hám 

---

238 
usılların jobalastırıw sol maqsetke erisiwdi kózde tutadı. Baslawısh tálim mektepleriniń tiykarǵı 
wazıypası shaxstı aqlıy hám fizikalıq rawajlandırıw, qábiletlerin hár tárepleme júzege shıǵarıw, 
múmkinshiligi bolǵanınsha qolay sharayat jaratıwdan ibarat. Sonlıqtan mektepte tárbiya 
processi hár dayımǵı baqlaw astında bolıwı kerek, al oqıtıwshınıń tárbiyalıq tásir kórsetiw 
sisteması bolsa úzliksiz bolıwı kerek. Sol kóz qarastan tárbiyalıq jumıstı rejelestiriwdiń 
áhmiyeti úlken. 
Reje - tárbiya beriw processin nátiyjeli shólkemlestiriwdiń zárúr shárti. Rejesiz is alıp 
barıw klastaǵı tárbiyalıq is mazmunın, forma hám usılları anıq bolmaǵanlıqtan háreket tártipsiz 
ámelge asadı. Bunday jaǵdayda tárbiyanıń tiykarǵı wazıypaların sheshiw qıyınlasadı, bazıda 
pútkilley nátiyjesiz boladı. Reje klass basshısınıń tárbiya beriw iskerligin tuwrı shólkemlestiriw 
ushın júdá úlken imkaniyat jaratıp beredi [1; 132]. 
Klass basshısınıń tárbiya jumısınıń rejesi– pedagogikalıq hújjet. Jobani oqıw jılı baslanar 
aldında mektep direktorı bekitedi. Tárbiya jobasın qurıw, onıń orınlawındaǵı juwapkershilik 
klass basshısına júklenedi. Klass basshısınıń tárbiya jumısı bir jılǵa, yarım jılǵa dúziledi. Klass 
basshısınıń jobası tárbiyanıń mazmunın, túrleri menen metodların tańlap alıwǵa degen 
kompleksli kózqarastı qamtamasız etedi. Ta‘rbiyalıq jumıstı rejelestiriw tárbiyalaw processin 
tabıslı shólkemlestiriwdiń kerekli shárti. Jobanı isley otırıp, klass basshısı klass jámáátiniń hám 
jekelengen oqıwshılardıń rawajlanıwın jobalaydı. Ol tárbiyalaw wazıypaların belgilep qoymay, 
oqıwshılardıń tárbiyalıq dárejesin arttırıw jolları menen túrlerin de kórsetedi.
Klass basshısı tárbiyalıq jumıstı rejelestiriwden aldın nelerdi islewi kerek? 
Birinshiden, balalardıń jasın, klass toparınıń ósiw dárejesin, tárbiyalaw shártlerin (qalalar 
menen awıllar, belgili bir aymaq múmkinshiliklerine, mekteptiń ózgesheliklerine baylanıslı), 
mekteptiń pedagoglar toparınıń múmkinshiligin bile turıp maqsetleri menen wazıypaların 
anıqlap alıw kerek.
Ekinshiden, balalar menen klass toparın (olardıń túsinikleri menen pikirlerin, 
múmkunshiligi menen zárúrliklerin, ósiw da‘rejelerin, baylanısları menen qarım-qatnasların, 
t.b), sonday-aq ómirbayanları menen shańaraǵındaǵı tábiyaların, oqıw-tárbiyalıq process 
barısınıń jaǵdayın izertlew kerek.
Úshinshiden, oqıwshılardı jobalarǵa qatnastırıw. Onıń formaları: klass saatları, treningler, 
sawalnamalar (oqıwshılardan sorawlarǵa jazbasha juwap alıw), usınıslar qutısı, aqıllasıw, 
ideyalar menen usınıslar aukcionı. 
Tórtinshiden, alda turǵan oqıw jılı kestesiniń atawlı kúnlerin izertlew. 
Besinshiden, barlıq oqıw pánlerin tereńnen oqıwǵa járdemlesetuǵin ekskurciyalar, 
muzeylerge barıw, sabaqlıq hápteler, on kúnlikler ótkeriw, t.b zárúriyatların anıqlaw. 
Tárbiya jumısın rejelestiriw pedagog xızmetiniń ulıwma orayındaǵı áhmiyetli buwın 
esaplanadı. Tuwrı rejelestiriw onı tuwrı shólkemlestiriwge negiz boladı, pedagogtıń hár kúngi 
tárbiya jumısına járdem etedi. Pedagog reje dúzgende balalar menen tárbiya jumısınıń tiykarǵı 
minnetleriniń mazmunın, formaları menen usılların tańlap alıw ushın kerekli hújjetlerdi 
paydalanadı. Sońǵı shıqqan qarar, buyrıqlar, oqıw programması, oqıwshılardı tárbiyalawdıń 
úlgi mazmunı sıyaqlılar kiredi. Oqıtıwshı reje dúzgende elimizde atap ótiletuǵın áhmiyetli 
waqıyalardı da esapqa alıw kerek. 
Rejelestiriw degenimizde – tárbiya jumısınıń pútkil barısın, onı shólkemlestiriw ushın 
ulwma hám mayda elementlerine shekem oylastırıw hám qaǵaz betine túsiriw, onıń 
nátiiyjelerin aldın ala kóre biliw degeni. Mısalı, muǵallim 1-klass oqıwshılar menen oqıwdıń 
dáslepki kúnlerinde birden-bir baslı wazıypası – balalardı mekteptiń negizgi minez-qulıq 
qaǵıydalarna úyretiw, olardı sol dárejelerdi orınlay alıwǵa tárbiyalawdan ibarat bolıp, olardıń 
boyında bul qaǵıydalardı tezirek iygeriwge degen ıqlas payda etiwge kúsh saladı. Bunnan soń 
pedagogtıń kelesi bir wazıypası balalardıń boyında klaslasların jaqın biliwge degen 

---

239 
qızıǵıwshılıq oyatıp, olardı óz-ara tabıstırıw arqalı doslıq qarım-qatnas ornatıw bolıp 
esaplanadı.
Klass basshısı ata-analar menen sáwbet ótkeriw arqalı hár bir bala haqqında dáslepki 
maǵlıwmatlarǵa iye boladı. Bul sáwbetlerde shama menen tómendegishe sorawlar qoyılıwı 
kerek. 
1. Bala mektepke jaqsı keypiyatta kete me? 
2. Balanıń mektep haqqında pikiri qanday? 
3. Úyge bеrilgen tapsırmalardı ıqlas penen orınlay ma? 
4. Úyde qanday jumıslardı turaqlı túrde orınlaydı? 
5. Balanıń dosları kimler? 
6. Qansha waqıt boyı televizor kóredi? 
7. Qanday oyınlardı oynaǵandı unatadı? 
8. Bala qanday minez-qulıq kórsetip júr: kópshilik penen jaqsı aralasa ma yáki tuyıq pa, 
dosları menen birge bolǵandı unata ma ? 
9. Siz balańızdı jazalaysız ba, qalay, tez-tezden be? 
10. Bala jaqınları ishinen kimdi ózine jaqın aladı? 
Bul jekelengen balalardıń ata-anaları menen jumıstı rejelestiriwge, pútkil klass ata-anaları 
menen ótkeriletuǵın sáwbetlerdiń temaların belgilewge járdemlesedi. 
Tárbiyalıq jumıslardı rejelestiriwge qoyılatuǵın talaplar: 
1. Rejeniń jámiyet talabına, maqsetine say keliwi 
2. Turmıs penen baylanıslı bolıwı 
3. Rejeniń jan-jaqlama tárbiyanıń barlıq salaların qamtıp alıwı 
4. Tárbiya jumısı formaları oqıwshılardıń jas hám tárbiyalıq dárejesine sáykesligi 
5. Rejeniń anıqlıǵı hám izbe-izligi 
Tárbiyalıq jumıslardı shólkemlestiriwde joqarıdaǵı talaplarǵa juwap beriwi tárbiya 
jumısınıń sapalı hám nátiyjeli bolıwına alıp baradı. 
Juwmaqlap aytqanımızda, tárbiyalıq jumıs rejesin májbúriy dep qaramastat, onı hár bir 
klass basshısı óziniń is tájiriybesinen, óz kásibine qızıǵıwshılıǵınan yáki hár qıylı klaslarda 
ushırasatuǵın mashqalalardan kelip shıqqan halda dúziw kerek.