%збекстан республикасы жо№ары

Qaraqalpaq balalar a`debiyatinda Ku`nxoja ha`m A`jiniyaz do`retiwshiligi
Jobasi:
1. Ku`nxoja do`retiwshiliginin` izertleniwi.
2. Shayir shig`armalarinda balalar turmisinin` sa`wleleniwi.
3. Ku`nxoja do`retiwshiliginin` tematikaliq bag`dari.
A`debiyatlar:
1. B.Ismaylov, «Ku`nxojanin` o`miri ha`m tvorchestvosi», N.,1961-jil.
2. Qaraqalpaq a`debiyati tariyxi, N., 1983-jil.
1-soraw. Qaraqalpaq klassik a`debiyatinin` ko`rnekli wa`kili Ku`nxoja Ibrayim ulinin` tuwilg`an waqti ha`m o`miri tuwrali bizge kelip jetken aniq mag`liwmatlar joq. Son`g`i izertlewler boyinsha shayir 1799-jili tuwilip, 1880-jili qaytis bolg`an. Sem`yasinin` ku`ta` jarli boliwina baylanisli awilliq medresedegi oqiwin taslap bala gezinen baslap kisi esiginde xizmet etken. Bul tuwrali shayir «Oyda» qosig`inda:
Ilajim joq qaldim bayg`a tanilip,
Izde qalg`an ata-anamdi sag`inip,
Eljirep kewilim turmaydi oyda.
dep jazadi.
Ku`nxojanin` ata-anasi erterekte qaytis bolg`an. Bul tuwrali ol o`zinin` «A`rmanda», «Ne boldim» qosiqlarinda jarliliqtin` u`stine jetimliktin` azabi, sem`ya mashqalasi qosilip, o`zinin` ja`n-jaqlama turmis qisqisina tu`skenin aytadi.
Bolajaq shayir jas waqtinan o`mirinin` aqirina shekem qaraqalpaq jarlilarinin` birewi bolip awir turmisti bastan keshiredi. Usi awir turmis onin` mektebi de, o`mir haqqindag`i biliminin` de, du`n`yag`a ko`z-qarasinin` da deregi boladi.
Shayir ataqli baqsi da boladi. Biraq baqsishiliq o`neri shayirg`a baxit alip kelmedi. Ol u`stem klass wa`killeri ta`repinen quwg`ing`a ushiray basladi.
Xaliqtin` sheksiz hu`rmetine ha`m isenimine iye shayirdi Xiywa xani ha`m jergilikli ha`meldarlar o`z ta`replerine tartiwg`a ko`p ha`reket etedi. Ha`tteki usi maqset penen Xiywa xani Ma`demin Ku`nxojani zorliq penen Xiywag`a aldiradi. Biraq Ku`nxoja Xiywa saparinda xandi maqtaw bilay tursin, onin` o`zin aqilsiz, xan ha`meldarlarin - jallatlar dep bahalaytug`in belgili «Umitpaspan» degen xandi o`ltire mazaqlaytug`in «Tu`ye ekensen`» degen qosiqlarin jazadi. Usidan keyin shayir ayriqsha quwg`ing`a ushiraydi. Ku`nxojanin` ku`nlikshilik ha`m jarlishiliq turmisi onin` o`miri boyina dawam etti. Ol tuwilip o`sken jerinde de basqa tuwisqan xaliqlar arasinda da sol turmisti ko`rdi. Usi turmis oni shayir da, sazende de, baqsi da etip shig`ardi. Ku`nxoja do`retpelerin jiynaw ha`m izertlew 1930-jillari baslandi. S.Ma`wlenov ha`m Sh.Xojaniyazovlar Moynaq, Taxtako`pir rayoninin` territoriyasinan shayirdin` shig`armalarinan jazip aldi. 1939-jili ekspeditsiya waqtinda shayirdin` «Kel, Xoja o`zin`e kel», «Sen Xojamsan`, men qulin`man», siyaqli bir neshe qosiqlarin jazip alg`an. 1936-jili sho`lkemlestirilgen ekspeditsiyada Ku`nxojanin` Sherniyaz benen ushirasqani jo`nindegi qosiqlari jiynaldi.
Birinshi ma`rtebe shayirdin` «Ku`n qayda» qosig`i 1938-jili To`rtku`lden shiqqan «A`debiy al`manax»ta basip shig`arildi. Onnan keyin usi jurnalda shayirdin` «Tu`ye ekensen`» qosig`i basilip shiqti. 1940-jili «Qaraqalpaq xaliq tvorchestvosi» toplaminda onin` «Jaylawim», «Umitpaspan", «Tu`ye ekensen`», «Oraqshilar», «Shopanlar», «Bay balasi», «Ne boldim», «El menen» qosiqlari shiqti. Usi jili «Umitpaspan», «Shopanlar», «Oraqshilar» qosiqlari I-ret rus tiline awdarildi. II-jer ju`zilik uris waqtinda «El menen» shig`armalari «Xaliq batirlari» degen toplamda ja`riyalandi.
Shayirdin` shig`armalari birinshi ma`rtebe 1949-jili «Tan`lamali qosiqlar» degen at penen o`z aldina kitap bolip baspada ja`riyalandi. Bul toplamg`a shayirdin` otizg`a jaqin shig`armalari kirgizildi.
Ku`nxojanin` burin ja`riyalang`an ha`m ja`riyalanbag`an shig`armalari (1960-jil) toplam bolip baspada ja`riyalandi.
Ku`nxojanin` do`retiwshiligi boyinsha ilimpaz B.Ismaylov: «Ku`nxojanin` o`miri ha`m tvorchestvosi» atli monografiyasin jazdi.