%збекстан республикасы жо№ары

2-soraw. Usi da`wirde balalar shayiri K.Raxmanov o`zinin` bir qansha iri ko`lemli poemalarin do`retti. Shayir G`Jasasin paraxatshiliqG` poemasinda uris ha`m paraxatshiliqti jirlaydi. Bunda uristin` xaliqqa jetkizgen ziyani haqqinda avtordin` oyi toliq bayanlang`an. Shayir uristi qaralay otirip, paraxatshiliqti tuw etip ko`teredi,onin` adamlar ushin baxitli turmis ekenin jirlaydi. Shig`armanin` G`jasasin paraxatshiliqG` degen ati bur suren emes, al adamlardin` ta`g`diri menen keleshegi, shayirdin` ju`reginen jarip shiqqan so`zleri, onin` xaliqqa degen su`yipenshiligi.
Shayirdin` G`Uris jillarindaG`poemasinda uris waqtinda xaliqtin` basina tu`sken awir qayg`i su`wretlenedi. Poemada uris da`wirinde mektep oqiwshilarinin` awir miyneti islewi, oqiwdin` dau`zliske tu`sip, balalardin` tinishliq jolina janin pida etkeni jirlanadi. Bunda eki qaharman Kolya menen Arislan bolip, olar shig`armada unamli ha`reketler menen berilgen. Al, shayirdin` G`Tazadan kelgen oqiwshiG` poemasinda bas qaharman Kamal qatnasadi. Ol ha`reketshen`, isker oqiwshi. Onin` ha`reketinde jasalmaliq sezilmeydi. Ol mektepke jan`a oqiwshi bolsa da mekteptin` ja`miyetlik jumislarina tez aralasip, oqiwshilar menen til tabisip ketedi. Onda jawingerlik minez, o`zine isenim bar. Onin` ha`reketi islegeni isine, juris-turisina say keledi. Bul jasindag`i joldaslarina ta`sir etedi. Olar Kamaldan qisinip, o`zlerinin` ilimi sayiz ekenin tu`sinedi. MisaliU`
Bilgish edik Altin da, mende
Klasstag`i maqtawli edik
Endi jag`day o`zgerdi demde
Shiqti Kamal degen bileuik - dep oqiwshi tilinen bayanlanadi.
Kamal obrazinin` ayriqshalig`i, ol tek oqiwshilarg`a emes, el pu`tkil mektepke qozg`aw saldi. Onin` janli ha`reketi mug`a`llimlerge de ta`sir jasadi. Kamal dene ta`rbiyasi sabag`inda mug`a`llimge sport sirlarin u`yreneyik dep o`tinish etedi. Ja`ne de mekteptegi ja`miyet-lik jumislardin` janlaniwina da o`z u`lesin qosadi. Biraq avtor ta`repinen bul obrazdi asa sheberlik penen do`retken jeri bala a`debiyat sabaqlig`in o`zgertiriwdi mug`a`llimge usinis etedi. Bul jag`day bala ushin jasama qubilis ekenin moyinlaymiz.
Usi da`wirde shayir Seydabulla Pirjanov ta balalar ushin qa`lem tebretti. Onin` G`Sayaxatti su`yemiz toplamindag`iG` G`Qa`dirley bil kitaptiG` qosig`inda kitap shig`ariwdin` mashaqat ekenin, biraqta usi kitapqa pariqsiz qara qaraytug`in oqiwshilardin` bar ekenin, G`QisiniwG` qosig`inda Omar degen balanin` kitapxanadan kitap alip, biraq oqiymaytug`inin, G`Sayaxatti su`yemizG` qosig`inda balalardin` kewilli jasap atirg`anin su`wretleydi.
Shayirdin` «Tirnalar» qosig`inda uship ju`rgen tirnalardi ko`rgen balalardin` olardi bizin` jerimizden jetpese eken dep a`rman etiwi sa`wlelengen. Al, G`Maqtaniwdin` kesiriG` qosig`inda Maqset degen balanin` marapatqa berilipoqiwinan to`menlep qaliwi su`wretlengen.
Shayirdin` G`ErinsheklerG` erteginde bolsa xan barliq erinshek-lerdi jiynap o`rtep jiberedi
80-jillar balalar a`debiyatindag`i shayirlardin` biri K. KArimov Onin` qosiqlar toplaminda peyzajliq qosiqlar basim keledi. Onin` shig`armalarinda ta`biyat, ha`r ma`wsimnin` o`zine ta`n o`zgeshelikleri, go`zzallig`i sheberlik penen su`wretlengen. Misali, «Gu`z» qosig`indaU`
Ag`ash japiraqlari.
Altinday sari.
Jerdi qizdirmaydi.
Kuyash nurlari.
Bunda gu`zdin` o`z boyawi menen su`wretin sala alg`an.
Shayirdin` «Batir qoyan», «Ush erinshek», «Balaliqtag`i ertekler», «Ashil sumka» atli ertekleri bar. «Batir qoyan» erteginde tog`ayda bir go`jek barliq qoyanlardi jiynap qorqaqliq a`detti qoyayiq dep jar saladi. Biraq buktin` astinan shiqqan qasqirdi ko`rgeninde qorqqaninnan o`zin qasqirg`a barip uradi. So`ytip qoyanlarg`a ku`lki boladi. Bunnan shig`atug`in juwmaq,ha`r kim halina qaray ha`reket etiw kerek, orinsiz maqtanshaqliq adamdi uyatqa qaldiradi.
Uliwma alg`anda bul da`wir qaraqalpaq balalar a`debiyatinda o`z shig`armalari menen toli, belgili jo`neliske iye da`wir boldi.
TAYaNISh SO`ZLERI:
1. Peyzaj _frantsuzsha ma`mleket, ma`kan el) Ko`rkem shig`armalardi ta`biyat ko`rinislerinin` sa`wleleniwi
2. Syujet /frantsuzsha - tema, mazmun/ ko`rkem shig`arma qaharmanlardin` xarakterinin` rawajlaniw tariyxin ko`rsetetug`in waqiyalar sistemasi
QADAG`ALAW SAUALLARI
1. 1980 jillardag`i balalar a`debiyatinin` rawajlaniw barisi
2. Sol da`wirde qa`lem tebretken jaziwshi-shayirlar
3. Shig`armalardin` janrliq o`zgeshelikleri