%збекстан Ресупбликасы жо3ары 81м орта арна7лы билимлендири7 министрлиги

%збекстан Ресупбликасы жо3ары 81м орта арна7лы
билимлендири7 министрлиги

Берда3 атында2ы №ара3алпа3 м1млекетлик

у н и в е р с и т е т и
П С И Х О Л О Г И Я П ! Н И Н Е Н
л е к ц и я т е к с т и
Д6зген` % !ле7ов
З.Абдигаппаров
Т.%тебаев
Н % К И С- w 0 0 e
КИРИСИ?

Адам 3оршап тур2ан социаллы3 орталы3та жасайды 81м 81рекет етеди. Ол 5зиндеги ж6зеге келген талап 81м з1р6рли ислерди сезеди 81м оны 3анаатландыры72а умтылады. №оршап тур2ан орталы3тан т6рли т6синиклерди алады 81м о2ан ба2дарланып отырады. *а3ый3атлы3ты4 сапалы образы 31липлеседи, 5зини4 ис-81рекетлерини4 н1тийжесин к5реди, 3у7анып 81м 3апа болып эмоциональлы3 3убылыслар2а ийе болады. Усыларды4 б1ри, адамны4 психикалы3 искерлиги деп аталады. Ал усы психикалы3 искерликти изертле7ши илим - психология делинеди. Психология психикалы3 искерликти4 тийкар2ы за4ларыны4 пайда болы7ын 81м ра7ажланы7 жолын, оны тийкарында жат3ан негизги 5згерислерди 6йренеди.

Психология улы7ма ал2анда психиканы4 я2ный адамны4 конкрет тарийхый жеке инсан сыпатында2ы санасыны4 пайда болы7, ра7ажланы7 81м ж6зеге кели7 нызамлылы3лары ту7рысында2ы илим.
Психология п1нини4 5зине т1н бир 5згешелиги ол бизи4 81р биримизге тиккелей 3атнасы бар 3убылыслар 8а33ында2ы билим. *1рбир адамда т6йсин бар, оны4 ядында 81р т6рли елеслер са3ланады, оны оны сезимлер тол2антады. Психология илиминде усы 3убылыслар ж5нинде талла7лар жасалып жу7ма3лан2ан билимлер жыйнал2ан. !сиресе бунда адамны4 5зин-5зи таны7ы ж1не 5зин-5зи т1рбияла7ы айры3ша н1зерде тутылады.
Психология п1н сыпатында бир3анша тарма3лар2а ийе. Булар` жалпы психология, жас айырмашылы2ы психологиясы, мийнет психологиясы, инженерлик психология, космослы3 психология, 1скерий психология, спорт психологиясы, к5ркем-5нер психология, 8у3ы3 психологиясы, медициналы3 психология, патологиялы3 психология я2ный олигофренопсихология-а3ылы зайып психологиясы, тифлопсихология-к5зи 1ззилер психологиясы 6йренеди, сурдопсихология-есити7 31билийети бузыл2ан, гере4 балалар психологиясын изертлейди.
Психология социаллы3 81м жаратылыс илимлери менен ты2ыз байланыслылы33а ийе. !сиресе педагогика менен байланысы о2ада 18мийетли. Психология п1ни о3ыты7шы, устазлар ушын айры3ша з1р6р. Бул 5зине-5зи м1лим талапларды 3оя били7и ушын, о3ы7шылар2а билим 81м т1рбия бери7 ушын, сондай-а3 5зиндеги жеке адамшылы3 п1зийлетлерди ра7ажландыры7 ушын керек. Психолгия илими 81рбир адам2а 5зини4 к6шли 81м 1ззи жа3ларын дурыс ба8ала7ына, жеке 5зине т1н айырмашылы3ларын аны3ла72а, жа3сы 31сийетлерин ра7ажландырып, унамсыз т1реплерин сапластыры72а 5з к6шин дурыс, саналы ба2дарла72а ж1рдемлеседи.
Психология илим сыпатында 5зини4 изертле7 методикаларына ийе. М1лим бир усылды та4ла7 изертле7 жумысыны4 алдына 3ой2ан ма3сет 81м 7азыйпа2а байланыслы. Бира3та усылды та4ла7дан алдын изертле7 принципине н1зер а7дары7 керек.
Психологияны изертле7ди4 бир принципи бул психиканы изертле7ди4 обьективлик принципи болып табылады. Екинши бир принципи психикалы3 3убылысларды оларды4 ра7ажланы7ы процессинде изертле7 принципи есапланады. Сондай-а3 психологиялы3 изертле7ди4 жеке адамды анализлик-синтезлик изертле7 принципи де бар. Усы изертле7 принциплерин басшылы33а ала отырып изертле7 усылларын та4ла7 з1р6р. Психологияда ба3ла7 усылы, эксперемент усылы буны4 лабораториялы3 ж1не т1бийий т6рлери, г6рри4леси7 методы, хызмет, жумыс н1тийжелерин изертле7 усылы, анкеталы3 усыл, тест усылы, моделлестири7 усылы.
Булардан тыс3ары психологияда изертле7 материалларын 3айта исле7 т6рлериде орын ал2ан. Булар изертле7 материалларын сапа жа2ынан 3айта исле7, сан жа2ынан 3айта исле7, алтернативлик талла7, корреляциялы3 талла7-психикалы3 3убылыс белгилерини4 5з-ара байланыс д1режесин ара 3атнасы3 талла7. Дисперсиялы3 талла7 - изертленип атыр2ан белгилер арасында 5з-ара байланысты4 бар яки жо3 екенлигин аны3ла7.
Психиканы4 келип шы2ы7ы 8а33ында2ы т6синиклерде барлы3 затты4 жаны бар деп анимистлик характерде 3арап д6ньяны 6шке 5симликлер, 8ай7анатлар, адамлар д6ньясы деп б5лген. Шы2ыста qi000 1лем делинеди. Аристотелди4 5зи де жанды 6шке` 5симликлер, 8ай7анатлар 81м адамлар жаны деп б5лген еди.
Психология илими XIX 1сирди4 екинши ярымында Ч.Дарвинни4 эволюциялы3 та2лиматы, Г.Спансерди4 буны ра7ажландыры7 н1тийжесинде дерекке ийе болды. XIX 1сирде И.М.Сеченов да7ам етти.