Ўзвекистон республикаси олий ва ўрта


Download 0.73 Mb.
bet72/119
Sana28.09.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1689084
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   119
Bog'liq
Экинларни сугориш асослари

КУйиш кейинчалик тузатиб булмайдиган салбий окибатларга олиб келади.
Шолини гуллаш ва чангланиш фазаларида хам чек узлуксиз
равишда сув билан бостирилган булиши лозим. Чун- ки бу даврда сув таъминотининг ѐмонлашуви пуч донлиликка ва хосилни камайиб кетишига сабаб булади.
Шоличилик чекини сув бостиришнинг сунгги боскичи — сувни далалардан ташлаб юбориш ва тупрокни куритиш маъсул тадбир
\исобланиб, у хосилни Уз вактида нес-нобуд килмасдан йигиштириб олишни ва бунда ме\нат унумдор- лигини оширишни таъминлайди. Бу даврда шоли усимлигининг купчилигида доннинг мум пишиш фазасини бошланиши билан чекка сув бериш тухтатилади. Тупрокнинг механик таркиби ва тупрок ости ѐткизиклари тавсифига боглик \олда Узбекистоннинг шоличилик районларида чекка сув бериш тухтатилгандан сунг 10 см. гача калинликдаги сув катлами тупрокка сингишга ва шолини 4-8 кунгача сувга булган эх,тиѐжини таъминлашга сарфланади. Сув бериш тухтатил- гандан сунг 0—20 см. ли катламда 10- кун тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 90 фоиздан, 20- куни 80 фоиздан юкори даражада булади. Агар донни мум пишиш фазасининг охирида чекдаги сув тупрокка сингиб улгурмаган булса, у ташама тармокларга чикариб юборилади. Бунда чекдаги сувни бирданига ташлаб юборишга йул куйиб булмайди: бу усим- ликларнинг ѐтиб колишини кучайтириб юборади. Чекдаги сувни секин-асталик билан (суткасига 1 — 1,5 см) камайтири- лиши максадга мувофикдир. Сув ташлашда ташама тармокдар киргокларини ювилиши ва уларни ортикча юкламада иш- лашига йул кУймаслик максадида чекдаги сувнинг бир Кисмини тупрокка сингиб кетишига рухсат этилади.
Шоличилик далаларидан сувни иложи борича ташла- маслик тадбирларини куриш катта ахамиятга эга. Бунга чекка сув беришни Уз вактида тухтатиш йули билан эришиш мумкин. УзШИТИ маълумотлари курсатадики, огир кумок тупрокдар шароитида доннинг сут пишиш фазасида чекка сув беришни тухтатиш ва ундан кейинги даврда сув катлами Хосил килмасдан бир марта намиктирувчи суториш утказиш шоли хосилдорлигини камайишини келтириб чикармайди. Сизот сувлари эркин окиб чикиб кетмайдиган ерларда чекдаги сувнинг тупрокка сингиб кетиши кийин кечади. Шу боис бундай ерларда донни мум пишиш даврининг охир-

  1. ларида чекдаги сувлар сув чицаргичлар оркали ташама тармокларга чикариб юборилади.

Шоли эрта муддатларда 3—4 см чукурликка экилганда майсалар тупрокнинг табиий намлиги хисобига ундириб олинади. Хаво КУРУК келиб, кучли шамоллар таъсирида тупрокнинг устки 0—10 см катламида уругни униб чикиши учун етарлича нам булмаган холларда намиктирувчи сугориш Утказилади. Шолини ѐппасига майсаланиш фазасидан сунг чеклар секин-асталик билан сувга бостирила бошланади: дастлаб 5—6 см калинликда сув берилиб, Усиш жараѐнида шоли баргларининг сув юзасига чикиб туришини таъмин- лаган \олда сув катлами оширила бошланади ва 10—12 см. га етказилади. Ундан кейин эса шоли одатдаги муддатларда экилгандаги каби сугориш режими кУ-Лланилади. Эрта муддатларда экилган шолини дастлабки рвиожланиш фазасида бундай сугориш режимини куллаш хар гектар хисобига 3,5-5 минг м3 сувни тежаш имкониятини беради.

ГЕРБИЦИД ВА МИНЕРАЛ УГИТЛАР КУЛЛАШ ШАРОИТИДА ШОЛИНИ СУГОРИШ РЕЖИМИ


Шоли далаларида бегона утларга (асосан курмакка) карши курашда пропанид гурухига мансуб гербицидлар (Стам Ф- 34, Суркопур ва б.)дан кенг фойдаланилади. Курмакда 2-3 та барг пайдо булганда чекдаги сув тулик ташлаб юборилади ва тупрок юзасини бироз куришига имкон берилади. Экинлар гербицид билан ишлов берилгандан сунг иккинчи куни чеклар 15—18 см чукурликда сувга бостирилади ва 6-8 кун давомида тутиб турилади: чекни сув бостиришнинг кечикти- рилиши ѐки кераклича сув катламини таъминламаслик далаларни кайта курмак босишига олиб келади. Шундан сунг сув чукурлиги секин-аста 10—12 см. гача камайтирилади.
Бегона утларга карши ялан, ордрам каби гербицидлар КУлланилганда шоли даласига 12 см. гача чукурликда сув берилади ва чекка сув бериш тухтатилади. Сувнинг тупрокка тулик сингиши шоли уругларини тупрокка ѐппасига урнашиб олиш даврига мувофик келиши лозим. Сунгра шолида 2—3 барг пайдо булиш фазасида чек 12—15 см калинликда сувга бостирилади.
Шоличиликда фойдаланилаѐтган минерал угитларнинг самарадорлигини ошириш максадида угитларни кУллашдан
3—4 кун аввал чекларга сув бериш тухтатилади ва Угит авиация воситасида сепилади. Сув тупрокка сингиб кетиши билан чеклар сув билан кайта бостирилади.
Шоли заракунандалар билан зарарланган шароитда уни сугориш режими узгартирилади, яъни чекдаги сув калинлиги камайтирилади ва усимлик минерал угитлар билан озиклан- тирилади. Экинларнинг зарарланиши кучли булганда чекдаги сув тулик ташлаб юборилади. Хашорат личинкалари нобуд булганидан камида 7-9 кундан сунг чек сувга доимий равишда бостирилади.

ШУРЛАНГАН ЕРЛАРДА ШОЛИНИ СУГОРИШ РЕЖИМИ


Шурланган ерларда етиштирилаѐтган шоли узига хос сугориш режими куллашни талаб этади. Устки катламларида 2 фоиздан ортик туз булган тупроклар шудгордан кейин куз- Киш ойларида чекларни 15-20 см калинликда сув бостириш йули билан окова чикармасдан ювилади. Шолини экиш кУлда бажариладиган ерларда экишдан олдин, сеялкалар ѐрдамида амалга ошириладиган жойларда эса бевосита экишдан кейин чекларга 8-10 см чукурликда сув берилади. Улар 3-4 кундан кейин ташлаб юборилади ва чеклар сув билан 5-6 см чукурликда кайта бостирилади. Чеклардан сув ташлангандан сунг тупрокни бироз булсада куришига йул кУйилмаслиги лозим.
Шоли усимлиги униб чикишидан 2—3 барг фазасигача туз таъсирига жуда сезгир булади. Шу сабабдан бу даврда чекдаги сувнинг таркибидаги туз микдори доимий равишда назорат Килиб борилади: сувдаги тузнинг концентрацияси 2 г/л. дан ортиши билан сув тулик янгиланиб турилади. Уртача ва кучли шурланган ерларда чеклардаги сув шолини тупланиш фазасигача 1—2 марта, тупланиш фазасида эса туз микдори купа- йиб кетган лолларда 2 мартагача янгиланади. Ундан кейин сувдаги тузлар концентрациясини 5 (хлор иони буйича 0,15) г/л. дан ортиб кетишига йул куймаслик лозим. Бу даврда тупрокнинг устки катламлари етарлича шурсизланган шароитда чеклар 15 см. гача чукурликда сув билан бостирилади.
Шурланган ерларда шоли етиштиришнинг дастлабки йили чекдаги сувнинг таркибидаги тузлар йул кУйиладиган микдорда булганда шоли тупланиш фазасидан бошлаб доимий окова ташлаш (20—25 фоиз) ѐки окова ташламасдан сувни 1 —

  1. марта тулик, янгилаб туриш оркали сугорилади. Кучсиз шурланган ерларда шоли окова чикармасдан сугорилади. Бунда унинг 3-4 барг фазасида гербицидлар билан ишлаш \амда тупланиш фазасининг бошларида минерал угитлар билан озиклантириш даврларидагина чекдаги сув 2 марта тулик янгиланади.

Шурланган ерларда шоличилик далалари коллектор-зовур тармоклари билан етарли даражада таъминланмоги ва уларда сувни дамланишига йул кУймаслик лозим. Шолини сугориш режимига тугри риоя килиш юкори хосил етиштириш ва махсулот бирлигига сув сарфини 20—30 фоиз камайтиришга олиб келади.



    1. СУГОРИЛАДИГАН ДЕХКОНЧИЛИК ШАРОИТИДА УГИТЛАР ДАН ФОЙДАЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ

Лалмикор дехкончиликдагига нисбатан сугориладиган дехкончилик шароитида угитлар самараси бир неча марта юкори булиши билан бир вактда сугориш самарадорлиги угитлардан фойдаланиш даражасига боглик: экинларни угит- лаш усимликларни сугориш сувидан янада тулик фойда- ланишлари учун кулай шароит яратади. Сугориладиган де^- Кончиликда минерал, айникса, азотли ва органик - гунг, компост, парранда ахлати ва кукат угитлар сувда яхши эриб, усимликларни улардан фойдаланиши яхшиланади.
Сугориладиган ерларда угитлар самарасининг юкори булиши сугориш таъсирида тупрокнинг сув режимини ва Усимликларнинг сув таъминотини яхшиланиши билан изохла- нади. Кургокчил минтакаларда нам танкислиги туфайли экинлар тупрокнинг самарали унумдорлигидан етарлича фойдалана олмайдилар. Сунъий сугориш эвазига тупрокнинг сув режими Усимликлар учун кулай х,олда таъминланади. Бунинг натижасида усимликнинг илдиз тизими кучли ривож- ланиб, унинг умумий узлаштириш юзаси ортади ва тупрокдаги озик моддаларни узлаштириши яхшиланади. Кулай шароитда Усимлик ер устки органлари фаол усиб ривож- ланади, куп биомасса хосил килади ва бу эса уз навбатида тупрокда эриган озик моддаларни узлаштирилишини купайи- шига олиб келади. Сугориш ва Угитлар кулланилган ерларда усимликлар озик режимининг яхшиланиши тупрокдаги микроорганизмлар фаолияти учун намликнинг кулай дара-

жада таъминланиши хамда микробиологик жараѐнларни кучайиши туфайли содир булади.


Тупрок; намлиги юкори даражада булганда Усимликларнинг сувга булган э\гиѐж коэффициенти нисбатан катга кийматга эга булади. Угитлар дан фойдаланилганда экинлар хосилдорлигининг ортиши эвазига бу курсаткич к,ийматики угитлар кулланилмаган шароитдагига нисбатан 24-40 фоизга камайиши аникданган. Сув таъминоти ѐмонлашганда хосил кам, транспирация коэффициенти юкори булади. Тупрокда усимликлар учун кулай сув режимини таъминлаш транспирация коэффициентини пасайтириш имконини беради. Сугориладиган ерларда тупрок эритмасининг концентрацияси камайиб, унинг осмотик босими пасаяди: тупрокнинг физио- логик курукдиги йУколади.
Сугоришлардан кейин харакатчан озик моддалар микдори тупрокнинг устки горизонтларида камайиб, маълум муддат Утгач сувнинг капиллярлар оркали юкорига кутарилиши билан докори катламларда уларнинг микдори кайта купая боради (68- жадвал).

Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling