8-ma’ruza. Texnologik parametrlarni o'lchash usullari va asboblari. Reja

---

8-ma’ruza. Texnologik parametrlarni o'lchash usullari va asboblari. 
REJA:  
1. Haroratni o'lchash asboblari: kontaktli va kontaktsiz o’lchash usullari.
2. Bosimni o'lchash usullari va asboblari: suyuqlik, deformatsion, prujinali, elektrik 
va yuk porshenli manometrlar. 
3. Sarf va miqdor to'g'risida umumiy ma'lumotlar. Sarf va miqdor o’chash usullari 
va asboblari.
4. Sath o'lchash to'g'risida umumiy tushunchalar. Sath o’lchash usullari va asboblari. 
5. Zichlik, qovishqoqlik va namlikni o’lchash usullari. 
1. Harorat haqida tushuncha 
Harorat — texnologik jarayonlarning muhim parametri bo‘lib, amalda ham 
past, ham yuqori haroratlar bilan ish ko‘rishga to‘g‘ri keladi.
Jismning harorati molekulalarning issiqlik harakatidan hosil bo‘ladigan ichki 
kinetik energiyasi bilan belgilanadigan qizdirilganlik darajasi orqali xarakterlanadi. 
Haroratni o‘lchash amalda ikkalasidan birining qizdirilish darajasi ma’lum bo‘lgan 
ikki jismning qizdirilishini taqqoslash yordamidagina amalga oshirilishi mumkin. 
Jismlarning qizdirilganlik darajasini taqqoslashda ularning haroratga bog‘liq 
bo‘lgan va osongina o‘lchanadigan fizik xossalaridan birini o‘zgartirishdan 
foydalaniladi. 
Molekulalarning o‘rtacha kinetik energiyasi va ideal gaz harorati orasidagi 
bog‘lanish quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: 
Agar jismlarning harorati turlicha bo‘lsa, ular bir-biriga tegib turganida 
energiyalarning tenglashuvi ro‘y beradi: yuqoriroq haroratga ega, ya’ni 
molekulalarining o‘rtacha kinetik energiyasi ko‘proq bo‘lgan jism o‘z issiqligini 
(energiyasini) kamroq haroratga ega, ya’ni molekulalarining o‘rtacha kinetik 
energiyasi kamroq bo'lgan jismga beradi. Shunday qilib, harorat issiqlik almashish, 
issiqlik o‘tkazish jarayonlarining ham sifat, ham miqdoriy tomonlarini 
xarakterlaydigan parametrdir. Ammo, haroratni bevosita o’lchash mumkin emas: 
uni jismning haroratga bir qiymatli bog‘liq bo‘lgan qandaydir boshqa fizik 
parametrlari bo‘yicha aniqlash mumkin. Haroratga bog‘liq parametrlarga masalan, 
hajm, uzunlik, elektr qarshilik, termoelektr yurituvchi kuch, nurlanishning energetik 
ravshanligi va hokazolar kiradi.