М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

---

0 ‘Z B E K I S T 0 N R ESPU B Ï.IK A SI O I J Y VA 0 ‘RTA 
MAXSIJS ТА’Ы М VAZIIILIGI
М. X O D JIT D IN O V A , Л. KIZAYEV
SUV KIMYOSI VA 
MÍKROBÍOLOGIYA
О 'zkckision Respublikasi O liy va о ‘ría nu/xsiis la 4im vazirli}!,i 
oliy 
o
'
qiiv
 
yurtiari íolahalarí 
uchim 
o ‘quv qo‘Hanma 
xifafida tavsiya etgan
‘Y A N G I N A S H R ” n a s h riy o ti 
T o slik e n t - 2 0 1 0

---

UDK: 54(070)
28.4
X-69
T a q r i z c h i l a r :
‘Suv ta’minoti va kanalizatsiya” kafedrasi dotsemi M. D. Musaycva,
TKTI “Organik kimyo va OOST” kafedrasi mudiri, kimyo fanlari 
doktori, professor O. C. Maksumova.
M . XodjUdinova
Suv kimyosi va mikrobiologiya: oliy o‘quv 
yiirtlari lalabalari uchun o‘quv qo‘llanma/M. 
B. Xodjitdlnova, Л N. Rizaev; Oz‘Ro!iyvao‘ita- 
maxsus ta’lim vazirligi. — T.: Yangi nashr, 
2010. - 320 b.
BBK 28.4ya73+28.072ya73
0
‘quv qoMlanma “suv kimyosi va mikrobiologiya” fani da.sluri asosida 
yozilgan va unga “umumiy kimyo” qismi qo‘sliimcha qillngan.
Mazkur o'quv q o ‘l!anma Davlat ta’lim standartining bakalavr 
muiaxassisligi “kimyo” (V. 140300); “atrof-muhil muhofazasi bo'yicha” 
(V. 850100); “suv resurslaridan ralsional foydalanish va oqova suviarni 
tozalash” (M . 850209) va bashqa yo'nalishlarga mos keladi.
Ushbu o‘quv qo‘llanma, asosan, oliy o‘quv >oirtlari talabalari uchun 
mo'ljallangan bo'lib, undan o‘qituvchilar ham foydalanishlari mumkin.
ISBN-978-9943-330-69-6
‘YANGI NASHR” nashriyoti, 20 10

---

K I R I S H
T oza suvga bo‘lgati talab k u n d an -k u n g a ortib b o rm o q d a. 
C hiqindi va oqovasuvlarning k o ‘payislii sababli suv havzalarining 
ifloslanishi kuzatilmoqda. O qibatda suv havzalari yaroqsiz holga 
kelm oqda. M ahalliy aholi orasida esa turli xil yuqumli kasalliklar 
ko‘paym oqda. Bu masalani ijobiy hal etish ko‘p m anilakatlar 
oldida turgan eng muhim m u am m o lard an bin hisoblanadi. Bu 
m uam m o o‘z vaqtida aq\-idrok biian hal elilm asa, oqibali ju d a
xavflidir.
F an va 
t e x n i k a
yutuqlaridan suv havzalari m uhofazasida 
foydalanilm asa, bu yo‘lda tegishli n azorat organlari o ‘z 
ivShlarini 
kuchaytirm asa, i^ n u n la r ijrosi k uzatilm asa, korxona, s h a h a r 
chiqindi suvlarini tozalash in shootlari ishlamas ekan, aholining 
salomatligi doim o xavfostida boMadl.
Bu borada anchagina am aliy ishlar ham qilindi va kom pleks 
ilm iy-tadqiqot ishlari amalga oshirildi. 0 ‘zbekiston Rcspublikasi 
tabiatini, jum ladan, suv havzalari m uhofazasiga katta ah am iy at 
berib, Respublika Oliy Kengashi to m o n id an 1992- yil 3- iyulda 
“ Daviat sanitariya nazorati to ‘g ‘rlsida”gi Q onun tasdiqlandi. Bu 
qonunda atrof-m uhit, suv havzalari m uhofazasi va aholini toza 
suv bilan ta ’minlashga katta aham iy at berilgan.
Almosfera havosi va suv m anbalarining ifloslanishi yirik shahar 
h am d a sa n o a t m ark azlarid an b o s h la n ib , a sta -se k in b o sh q a
mintaqalarga o ‘ta boshlaydi. Yirik shaharlar atrofidan oqib o ‘tadigan 
Dunay va Reyn daryolari, Buyuk k o 'llar, Boltiq, 0 ‘rta Y er va 
Qora dengizning ifloslanishi bularga yaqqol misol bo‘ladi.
S a n o a t k o rx o n a la ri c h iq in d ila r in in g h av o g a c h iq a r ib
tashlanishidan hosil bo‘ladigan “ kislotali yomg‘irlar” qariyb butun 
Yevropa va Shimoliy Amerika hududidagi airof-m uhitga p u tu r 
yetkazmoqda.

---

Sayyoram izning eng k a tta ekologiya fojiasi b o ‘lmish Orol 
muammovsi ju d a keskin tu s oldi. Keng m in taq ada sanitariya- 
epidem iologiya, ijtim oiy-iqtisodiy va ekologik vaziyat kun sayin 
yom onlashib borm oqda.
O chiq SUV havzalaridan olinadigan suvning aholiga toza holda 
yetib borishi uchun u n in g sHatini yaxshilash va ko‘zga ko‘rinmas 
m ayda zarrachalardan tozalash kerak bo‘ladi. Suvning sifatini 
yaxshilashning asosiy usullaridan biri tindinsh, rangsizlantirish 
va zararsizlantirishdir. Suv tindirilganda uning tarkibidagi mayda 
m uallaq zarrachalar c h o ‘kadi. Rangsizlantirish usullari yordamida 
SUV 
kolloid zarrachalardan yoki erib, rang beradigan m oddalardan 
tozalanadi. Suvni zararsizlantirishdan maqsad uning tarkibidagi 
bakteriya va viruslarni qirib tashlash, aholi o ‘rtasida yiiqumli 
kasalliklar tarqalishining oldini olishdir. Buning uchun filtrlar, 
koagulantlar, turli reagentlar, dezenfeksiyalovchi m oddalar (xlor, 
kalsiy xlorid, ozon) va fizik usullardan foydalaniladi. Suvning 
ta ’m ini saqlash suv m anbalarini tanlashga bog‘liq. Suvning yomon 
hid i va yoqimsiz m azasidan unga ishlov bcrish orqali qutulish 
m um kin.
B a’zi hollarda suv tark ib id a organizm uchun zararli boMgan 
m oddaJarni yo'qotish u c h u n maxsus usullardan foydalaniladi. 
M asalan, tie r elem entini kam aytirish yoki uni suvga solish, yod 
elem en tin i suvga tashlash yoki tem ir elementini suvdan yo‘qotish 
va hokazo. H ar bir m uayyan holatda turli usullar qoMlanilib, 
suvning sifati Davlat sta n d a iti talabiga javob beradigan darajaga 
keltirilishi mumkin.
U shbu darslik uy-joy quriltshi, oliy o ‘quv yurtiari va kollejlari 
talabalari uchun m o ‘ljal!ab yozilgan. Darslik, asosan, 
6
ta bo ‘lim 
va 17 bobdan iborat b o ‘Iib, u n d a suv va suv kimyosi, uning fizik- 
kimyoviy xususiyatlari, qurilish materiallariga ta ’siri, oqova suvlar, 
ulard an foydalanish, ekologiya, bakteriya va m ikroblar haqida 
m a ’Ium otlar yoritilgan.

---