Махсус таълим вазирлиги гулистон давлат университети


Download 80.78 Kb.
bet1/10
Sana05.05.2023
Hajmi80.78 Kb.
#1426900
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА УРТА
МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ГУЛИСТОН ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ
ХАБИБУЛЛО АБДУКАРИМОВ
ДАРС ТА^ЛИЛИ ВА УНИНГ
МЕТОДИКАСИ


Тошкент —Фан”-2009
Абдукаримов Хабибулло.
Дарс тахлили ва унинг методикаси: (укув-услубий кулланма) Узбекистан Республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Гулистон давлат университети. - Тошкент —Фан"-2009
Такризчилар: психология фанлари номзоди, доцент Салаева М.С., педагогика фанлари номзоди, доцент Клименко И.В.
Ушбу методик кулланма айнан замонавий дарслар ва уларга куйиладиган талаблар асосида укитувчининг касбий махоратини тахлил этиш йул-йурикларига баFишланган булиб унда замонавий дарсларнинг ташкилий шакллари, дарсларни ташкил этиш методикаси борасидаги фикр ва мулохазалар баён килинган.
Кулланма укитувчилар, узлуксиз таълим тизими рахбарлари ва тадкикотлар учун мулжалланган.
Гулистон давлат университетининг Илмий-услубий кенгаши томонидан нашрга тавсия этилган.
МУНДАРИЖА

  1. Мукаддима 4 - бет

  2. Дарснинг ташкилий шакллари 6 - бет

  3. Замонавий дарслар ва уларга куйиладиган талаблар 7 - бет

  4. Укитувчининг дарсга тайёргарлиги 9 - бет

  5. Дарс тахлили ва унинг методикаси 11 - бет

  6. Дарс тахлили дафтари 25 - бет

  7. ИлFор педагогик тажрибалар 29 - бет

  8. Фойдаланилган ва тавсия этилган адабиётлар руйхати..

  9. Иловалар 30 - бет

МУЦАДДИМА
Дидактикада дарснинг ташкилий шакллари, укитувчининг дарсга тайёргарлиги ва айникса, дарс тахлили ва унинг методикаси масаласига жуда кам эътибор каратилган. Дарснинг самарали булиши максаднинг аник куйилишига боFлик. Куйилган максад эса мохиятан укувчини (ёки талабани) мустакил фикр юритишга, мустакил изланиб билимларни эгаллайдиган даражага олиб чикиши лозим. Амалдаги педагогика дарсликлари ва укув кулланмаларида дарс тахлили ва унинг методикаси алохида мавзу сифатида олиб каралмаган. Шунга кура, дарс тахлилига булган ёндашувлар саёз булиб, илмий ва укув-методик талабларига тулик жавоб беролмайди.
Маълумки, педагогика фанининг таркибий кисми сифатида айрим фанларни укитиш методикаси бир мунча эътибордан четда колиб келмокда. “Методика”ни “усул”, “услуб”, “ усулиёт”, —Методика хонаси”ни “Услубхона” номлари билан юритиш хамон давом этиб келмокда. Вахоланки, “усул”, “услуб” каби тушунчалар методикачалик тулик маънони узида акс эттирмайди. Бу тушунчалар —методикани”ни тулдирувчи, унга ёрдамчи вазифаларни бажаради. Айтайлик, укитувчи укувчини бахолашда (бахолаш методида) раFбатлантириш усулларини, бошка метод элементларини куллаши мумкин. Ёки таълимнинг муаммоли-изланиш методида муаммоли вазиятлар яратиш усулини куллаш мумкин ва хоказо.
Мохиятан, методикани нафакат фан, балки санъат даражасига олиб чикиш лозим. Ана шунда —айрим фанларни укитиш методикаси” урнида —урганиш методикаси” вужудга келади. —Методист-укитувчи” —услубчи” дейилмайди.Укувчи ва талабани мустакил изланишга ундовчи, йуналтирувчи, нуфузли мутахассисга айланади. Инновацион фаолият асосида янги педагогик технологиялар таълим ва тарбия жараёнида самарали равишда татбик этилади.
Эзгу ишларга туFилган фидойи устоз-мураббийлар булади. Бундай инсонлар педагогик фаолиятининг узига хос бетакрор кирралари мавжуд булиб, узига хос инновацион ёндашувлар, услубий хусусиятлари алохида ажралиб туради. Бу жараён уларнинг бир томондан назарий билимларини пухталигида куринса, иккинчи томондан эгалланган билим, куникма ва малакаларни амалиёт даражасига олиб чика олишда, инновацион технологиялар татбикида, замон билан \амнафаслигида, ру\ий-маънавий кутаринкилик \амда фикрлар ифодасида чукур фалсафий \амда илмий-ижодий умумлашмаларнинг бойлигида уз эътирофини топади.
Маълумки, бадиий адабиётда янгиликни эскилик устидан тантанаси муаммоси купрок кузга ташланиб туради. Педагогикада эса ана шу “эскиликни” инкор этмаган \олда, яъни анъанавий ёндашувлар багридан янгича ёндашувлар майдонга келади. Таълим-тарбия жараёнига замонавий педагогик технологиялар татбики фикримизнинг исботи уларок, Гулистон давлат университетида самарали ме\нат килиб келаётган бир гуру\ устоз-мураббийларнинг илгор педагогик тажрибалари дарс та\лиллари натижасида урганилди \амда умумлаштирилди.
Ушбу методик кулланма айнан замонавий дарслар ва уларга куйиладиган талаблар асосида укитувчининг касбий ма\оратини та\лил этиш йул- йурикларига баFишланган булиб, “ракобатдошлик”, “ракобатбардошлик” мо\ияти уз ечимини топа боради.
Кулланма укитувчилар, узлуксиз таълим тизими ра\барлари, талабалар ва тадкикотчилар учун мулжалланган.
ДАРСНИНГ ТАШКИЛИЙ ШАКЛЛАРИ
Дарс методи таълимнинг ички мазмун ва мо\иятини белгиласа, унинг ташкилий шакллари дидактик категория сифатида ташки мазмунини англатади:

  • укувчиларни ёш ва индивидуал хусусиятлари \амда билим даражаларига мувофик синфларга ажратиш. Синф укувчиларини микрогуру\ларга булиш ёки укувчи билан якка тартибда машгулотлар олиб бориш;

“укитувчи-укувчи” фаолиятини фаол —субъект-субъект” муносабати даражасига олиб чикиш асносида \амкорлик, \амфикрликни таъминлаш;

  • укувчиларни фаоллаштиришда уларнинг диккатини таянч тушунча ва ибораларга каратиш лозим. Якуний хулосаларни ана шу таянч тушунчалар атрофида умумлаштириш;

  • дарс максадига мувофик интерфаол метод, усул ва воситаларни танлаш ва улардан унумли фойдаланиш;

  • уртага ташланадиган \ар бир саволнинг илмийлиги, мантикийлиги ва дидактик талабларга жавоб беришига эътиборни каратиш;

  • вакт таксимоти масаласига катъий амал килиш. 40-45 дакикали ёки 80-90 дакикага мулжалланган жуфтлик дарсларда укувчининг мустакил билим олишига булган шарт-шароитларни яратиш. Киска вактдан унумли фойдаланган \олда изланувчанлик,ижодкорлик, \озиржавоблик ва топкирлик масаласига асосий эътиборни каратиш;

  • техник ва технологик жараённи инсон сало\ияти билан уйгунлаштириб бориш. Янги педагогик технологиялар татбики асосида дарсларни лойи\алаштириш ва шу асосда кафолатли натижаларга эришиш йулларини излаш;

  • укувчининг(талабанинг)соглиги, ру\ий ва индивидуал имкониятлари билан бажариши лозим булган билимлар \ажмини аниклаш;

  • ижодий му\ит яратиш асосида укувчиларни(талабаларни) рагбатлантириб бориш ва бошкалар;

  • Назорат топширикларнинг боскичма-боскич амалга ошириш асосида,узлаштириш динамикасини кузатиб бориш.Илм асосида билим беришга эришиш;

ЗАМОНАВИЙ ДАРС ВА УНГА КУЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР
Дарс укитувчининг илмий ва илмий- педагогик махоратини белгиловчи асосий мезондир.Бир соатлик дарс машгулотларини йирик санъат асарига киёслашнинв мохияти хам шунда. Укувчисига инсонпарварлик намунасини курсата олган, унинг мехри ва хурматини козона билган укитувчи устоз деган улут номга сазовор була олади.
Дарснинг хар бир дакикасини бебахо билиб, укувчини фаоллаштира оладиган, унинг мустакил фикрини устириш оркали дарс максадига эришишга интилган укитувчи, вактни тутри таксимлаш, дарс машгулотларининг хар бир кисмида кургазмали воситалардан унумли фойдаланишни йулга куйиш оркали укувчида мантикий тафаккурни ривожлантириш сари йул оча боради. Изланувчан укитувчи таълимий максадни тарбиявий максад билан уйгунлаштира олади. Бундай изчиллик боланинг аклий ривожланиши йулида янги имкониятлар яратади.
Утган даврларда хам —замонавий дарс” тушунчаси кулланилиб келинган. Бугунги кунда анъанавий педагогиканинг ютути сифатида янги педагогик технологиялар таълим жараёнига татбик этила бошланди. Шунга мувофик кафолатли натижага эришиш учун дарс максади илмий-методик талабларга мувофик аник куйилган булиши лозим. Максадларни куйиш усуллари:

  • дарс машгулотининг илмий-методик хусусиятига кура укитувчининг максади;

  • урганиладиган билим мазмунига мувофик максадни белгилаш;

  • укувчининг укув-билиш фаолияти оркали максадни белгилаш;

  • укувчининг индивидуал-психологик, интеллектуал ва шахсий ривожланиш кобилиятларига каратилган максадни белгилаш.

Дарснинг самарадорлиги унинг илмий-методик максадга мувофик тарзда курилиши, давлат таълим стандартлари(ДТС) билан дастур, дарслик, укув- методик мажмуалар орасидаги узлуксизликнинг таъминланишига куп жихатдан богликдир. Бундай узлуксизликни таъминламай туриб, таълим
самарадорлигини ошириш, ДТСни амалиётга татбик этиш механизмини яратиш мумкин эмас. Шунинг учун замонавий дарс ва унга куйиладиган илмий талабларда:

  1. . Дарснинг аник куйилган максадида кафолатли натижага эришиш уз аксини тоnмоFи лозим. Демак, \ар бир урганиладиган мавзуда тугалланган билим хажми назарда тутилмоFи ва бу билимлар аввалги билимларнинг мантикий давоми булиши \амда кандай интерфаол методлар асосида укувчиларни (талабаларни) фаоллаштириш, мустакил билимларни эгаллаш йул-йурикларини узида акс эттириши;

  2. . Хар бир дарснинг Fояси нималарга мулжалланганлиги аник уз ифодасини топмоFи керак. Илгари сурилган педагогик Fоя билан технологик изчиллик “укитувчи-укувчи”нинг фаол “Субьект-субьект” муносабатидаги уЙFунликда уз ечимига эга булиши лозим. Бунинг учун:

  • укитувчи укувчига мустакил билим олиш йулларини ургатиши;

  • укувчини аналитик та\лил эта олиш, киёсий тавсифлаш, индуктив ва дедуктив хулосалар чикара билиш, кулга киритилган далилларни тизим \олига келтириб умумлаштира олиш \амда амалда куллай олиш куникма ва малакаларини шакллантириши;

  1. . Дарс маппулотида укувчилар(талабалар) кичик гуру\ларга ажратилиб, ноанъанавий ёндашувлар асосида муаммоли топшириклар бериш оркали улрнинг билим даражаларини ошириб боришга эришиш;

  2. . Синф укувчиларига дифференциал ёндашиш асосида интеграл шаклдаги дарсларни, яъни бир соатлик дарс машгулотини куйилган дарс максади ва вазифаларидан келиб чикиб, икки ёки ундан ортик укитувчи утиши;

  3. . Педагогик амалиётларда булажак укитувчилар томонидан худди шундай ёндашув асосидаги дарсларни олиб бориш лойи\асини ишлаб чикиш ва амалга татбик этиш талаб этилади. Бундан ташкари “ноанъанавий дарс” номи билан юритиладиган саё\ат дарслари(табиатга, музейга, театрга, кутубхоналарга ва \- о.), конференция дарси, су\бат дарси, ба\с-мунозара каби дарслар фаркланади. Таълимнинг бундай турини \ар бир фан узининг хусусияти ва ДТС томонидан куйилган вазифалар асосида амалга ошириб келмокда. Бундай дарсларнинг та\лили хам келтирилган дарс тахлили методикаси талблари асосида олиб борилади.

Хуллас, замонавий дарс ва унга куйиладиган талабларда бир хилликдан кочиш, укувчининг (талабанинг) индивидуал хусусиятларини \исобга олган холда ижобий фикрлашга ургатиш оркали мантикий тафаккурни ривожлантириб бориш лозим. Ана шундай шароитда укувчида юзага чикиши мумкин булган имкониятлар пайдо булади. Боланинг кобилияти кун сайин ривожланиб боради.
УЦИТУВЧИНИНГ ДАРСГА ТАЙЁРГАРЛИГИ
Умумий урта таълим мактаблари укитувчилари \амда ра\бар ходимларининг иш юкламасини белгилаш ва таксимлаш буйича йурикноманинг иккинчи —Умумий урта таълим мактаблари укитувчилари \амда ра\бар ходимларнинг педагогик юкламасини белгилаш ва таксимлаш” булимида укитувчи “машгулотларга тайёргарлик куриш \амда укув жараёнини таъминлаш”и \акида ало\ида банд курсатилган. Нафакат умумий урта, балки узлуксиз таълимнинг барча бугинларида фаолият юритаётган укитувчилар учун \ам худди шундай эътиборли ва айни пайтда, масъулиятли жараён мавжуд. Дарснинг самарали ва дарс олдига куйилган максаднинг кафолатли ечимга эга булиши укитувчининг дарсга тайёргарлиги билан ботликдир. Укитувчи дастур ва дарслик билан чекланиб колмай, уз со\асининг билимдони сифатида инновацион фаолият доирасида янги ахборотларни излаб топса, уни тизим \олига келтириб, укувчини (талабани) интерфаол методлар асосида муаммоли машгулотлар оламига олиб кира билса, укитувчидан тугри илмий-услубий йуналиш олган болада мустакил равишда билимларни эгаллаш куникмаси шаклланиб боради. Ана шунда бундай укитувчининг дарсга тайёргарлиги бугунги кун талаби даражасида булмокда, десак янглишмаган буламиз.
Борди-ю укитувчи анъанавий йусинда укувчига бор билимни тушунтириб бериб: —Менга кандай саволинг бор? Хаммаси тушунарли булдими?”,- деса, укитувчининг сузларини шошиб-пишиб кучириб олган укувчида савол каердан пайдо булсин? Табиийки, бундай укувчининг мустакил фикри бир томонлама булиб, мантикий тафаккури ривожланишдан орта колиб кетади.
Укитувчининв дарсга тайёргарлиги жиддий ва уз навбатида, масъулиятли жараён хисобланади. Куп йиллик педагогик тажрибага эга булган укитувчилар билан олиб борган сухбатларимиз шуни курсатдики, бундай укитувчиларнинг аксарияти ДТС асосида тайёрланган дастур ва дарсликларни куздан кечириш ва хотирасида кайта тиклаш билан чекланиш эвазига дарс бериб келаётганликлари хам маълум булди. Ижодкор булмаган укитувчилар айбни купрок укувчи ёки талабага юклашади. "Капча гапирма, канча тушунтирма, укийдиганнинг узи укиб олади” шиорига амал килишади. Бундай укитувчилар яхшигина тайёргарлик куриб килиб, бир укув йилида бир ёки икки маротаба очик дарс хам утиб беришади. Аслида укитувчининг хар бир дарси очик булиши лозим. “Очик”, “ёпик” деган сунъий мухит таълим тизимида булмаслиги керак. Бу холни укувчи (талаба) хам яхши фарклайди. Охир-окибат хамма гап укитувчини масъуллик хисси билан дарсга тайёргарлигига боFлик хисобланади.
Бир соатлик дарс лойихасини янги педагогик технологиялар татбики асосида тайёрлаган укитувчи хеч качон ютказмайди. Касб фаолиятида учраши мумкин булган муаммоли вазиятларни енгиб ута олади. Укитувчи шунчаки юклама бажариш билан чекланмайди. Унинг ижодкорлик фаолияти моддий ва маънавий жихатдан раFбатлантирилиб, педагогик махорати такомиллашиб боради.
Яна бир зарур жихат, укитувчи дарсга тайёргарлик кураётганда кандай курсатмали материаллардан фойдаланишни аник билиш лозим. Курсатмалилик - дидактиканинг олтин коидаси дейилади. Хар доим укитувчи дарсдан камида бир кун аввал курсатмали материалларни утаётган фани учун ажратилган кабинетга хозирлаб видеопроекторда экранга чикариб,куртб куйгани маъкул.
Укитувчи дарсга тайёргарлик кураётган жараёнда уйга бериладиган вазифани хам алохида хисобга олмоFи лозим. Чунки уйга вазифа укувчини (талабани) мустакил таълимини белгилаб, укитувчи томонидан дарсда утилган материални такрорлашдан иборат булиб колмаслиги лозим. Укувчини (талабани) ижодий изланишга ундовчи муаммоли саволлар, топшириклар ва киёсий-тахлилий материаллардан иборат булгани максадга мувофик хисобланади. Уйга вазифа укувчини (талабани) узлаштириш даражасига мос равишда танланган булиши ва укитувчи томонидан кискача шархланиб кетилиши лозим. Уйга вазифа (мустакил билим) юзасидан тузилган саволлар жавобсиз колмаслиги шарт. Шунинг учун дарс жараёнидаги вакт таксимотининг 5-7 дакикаси уйга вазифа учун ажратилади.
Дарс мазмуни укувчининг хотирасида узок сакланиши ва хаётий ахамиятга эга булишини таъминлашда сезги аъзоларининг урни мухим рол уйнайди. Айникса, куриш ва эшитиш анализаторининг уйгунлигидаги курсатмалилик (аудио, видео, табиий, тасвирий ва бошка) хотира ва тафаккур жараёнини мустахкамлайди. Шунга мувофик инсон:
Куриш аъзоси оркали-83% Эшитиш аъзоси оркали-11% Хид билиш аъзоси оркали-3,5% Тери сезгиси оркали-1,5%
Таъм билиш сезгиси оркали-1% билимларни узлаштириб олиниши уз исботини топган [4,73-б.].
Демак, яна бир карра таъкидлаб шуни айтиш лозимки, турли сезги аъзолари иштирокида узлаштирилган ахборот(айникса куриш ва эшитиш 94%) хаётий ахамияти билан урганилса, укувчи хотирасида узок вакт сакланиши мукаррар хисобланади.
ДАРС ТА\.'П l.'ll I ВА УНИНГ МЕТОДИКАСИ
Дарс- таълим жараёнининг асосий шакли. Дарс-бевосита укитувчи рахбарлигида муайян укувчилар гурухи билан белгиланган вакт оралигида олиб бориладиган машгулот тури. Шундай экан, хар бир укитувчи уз навбатида, дарс утиш баробарида дарс тахлили ва унинг методикасини хам билиши шарт. Аммо, бу уринда шу нарсани алохида кайт этиш лозимки, дарс тахлили ва унинг методикаси кандайдир бир андозали нарса эмас. У укитувчининг изланувчанлиги ва ижодкорлигига куйилган илмий талабга кура доимо узгариб, такомиллашиб боради. Дарс тахлилининг максади ва вазифаларидан келиб чиккан холда хар бир укитувчи умумий йуналишдаги дарс тахлилини фарклаши билан биргаликда, узининг ихтисослигига оид дарс тахлилини хам яхши билиши лозим.
Давлат таълим стандартлари асосида тайёрланган ухув дастурларига мувофих бошлаетич синфлар учун, жисмоний тарбия дарслари учун ва умуман, хар бир фан йуналишларига хос дарс тахлили ва унинг илмий асосланган методикаси хамон ишлаб чихилган эмас.
Бола мактабга деярли уйин фаолияти асосида кириб келади. Унинг 75-80 фоиз вахти фаол харакатда утади. Мана шу фаоллик мактабда сезиларли даражада сусайиб боради. Дарс жараёнида жисмоний тарбия машхлари уйвун холда олиб борилиши лозим. Унинг технологияси эса ханузгача ишлаб чихилмаган. Бошланвич таълимда боланинг жисмоний ва рухий соFломлиги билимларни мустахил эгаллаши хамда мантихий фикр юриишида мухим ахамият касб этади. Колаверса, ижтимоий фаол шахс тарбиясида жисмоний ва ахлий харакат фаоллигига хос изчиллик таъмин этилмоFи керак.
Хозирги кунда ихтидорли болалар мактаблари (гимназия, лицей, лицей- интернат) ташкил этилган. Табахалаштирилган таълимга эътибор берилмохда. Аммо ихтидорли ухувчилар учун алохида дастур, дарслик, ухув хулланмалари яратилган эмас. Шунга мувофих ихтидорли болалар мактабларида утиладиган дарслар тахлили ва унинг илмий асосланган технологияси хам ишлаб чихилмаган.
Кузатувлар шуни курсатмохдаки, ухувчи синфдан-синфга утгани сари мактабга китоб кутариб келмаслик одатий холга айланиб бормохда. Китоб билан ишлаш, айнихса, юхори синфларда ночор ахволда. Узлуксиз таълимнинг кейинги босхичларида, яъни олий мактаб талабалари хам, уз навбатида, бу ишга панжа ортидан харай бошлаганликлари кузатилмохда. Бу масалада кимни айблаш керак? Ухитувчининг дарсга тайёргарлиги ва дарс тахлилида китобга (дарслик ва ухув хулланмаларига) булган эътиборни четлаб утиб булмайди-ку?!
Бундан ташхари, жуфтлик ва блокли дарслар кенг хамровли жорий этилмохда. Унинг самараси дарс тахлили ва унинг методикасида уз аксини топганми? Топган булса, хандай инновацион тавсиялар жорий этилган? Жумладан, мустахиллик дарслари, ноанъанавий дарслар ва масофавий таълимни такомиллаштириш хусусида хам алохида дарс тахлиллари йулга куйилиши максадга мувофик хисобланади. Дарс тахлили жараёнида дарс жадвалининг тузилиши, унда фанларнинг жойлашуви ва хатто, танаффус тартиблари хам назардан четда колиб кетмаслиги лозим. Чунки танаффус канчалик киска булиб, дарс соатлари охирлаб борган сари болада рухий ва аклий толикиш, яъни чарчаш холлари шунчалик ортиб боради. Айникса, 5-6-соатдаги дарслар унуми ва самараси дарс тахлилларида илмий асосланган холда курсатиб утилмоFи лозим.
Бугунги кунда савдо дуконларида дарс тахлилига, укитувчиинг коспект- режаларига оид махсус дафтарлар сотилмокда. Бу хол камлик килганидек, вилоят укитувчилар малакасини ошириш иститутлари тингловчиларига дарс тахлилининг тайёр андозаси (шаблон)ни тавсия этишади. Бундай холлар ижодкор укитувчининг касбий фаолиятига салбий таъсир курсатиши мукаррар. Чунки, юкорида таъкидланганидек, дарс тахлилини бир хил андозага солиб булмайди. Укитувчининг дарс тахлили ва фан йуналишига хос методикасини канчалик билиш хамда амалда куллай олишига караб, унинг уз сохасининг билимдонлиги, ижодкорлиги, айникса, педагогик махоратига бахо берса булади. Шу маънода, булажак укитувчиларга дарс тахлили ва унинг методикаси хакида билим бериш, педагогик амалиётда оладиган бу масалага алохида тахлил кузи билан жиддий караш мухим ахамият касб этади. Аммо тажрибалар ва илмий кузатувлар шуни курсатмокдаки, аксарият талабалар амалиётга чикди деган кундан эътиборан мактаб укитувчисининг конспекти, календар иш режаси ва тарбиявий иш режаларини шундайгина кучириб олишга харакат килишади. Мактаб укитувчилари бунга йул куйишади хам. Бундай холда талаба олий даргохда олган билимлар ва янги педагогик технологияларни кандай килиб таълим-тарбия жараёнида синаб куради? Шунинг учун методист укитувчилар бу масалага бефарк карамасликлари лозим. Токи, талабадаги ижодкорлик намуналари амалиёт жараёнида намоён булсин. Касб фаолиятининг мантики дарс жараёнида ранг-баранг метод, усул ва воситалардан унумли фойдалана билишда куринади. Шунинг учун дарс тахлили жараёнида укитувчи ана шу метод, усул ва воситаларни кай йусинда куллай олади, деган саволга жавоб олиш лозим.
Куплаб дарс кузатувлари ва тахлиллари мобайнида аксарият укувчиларнинг жавоблари нихоятда содда, шу билан бирга, ноаник, мужмал, кандайдир узига ишончсизлик ва локайдлик кайфиятига хос холатларга дуч келасиз. Боланинг эркин ва жонли фикри ялт этиб кузга ташланмайди. Шундан келиб чиккан холда, укувчи нуткининг ночорлиги, саёзлиги, мантиксиз,илм ва амалиётдан узоклиги, хатто боланинг фикрлаш доираси ёшига мос эмаслиги хам баъзан куриниб колади.
Укитувчи укувчини курук ёдлашга мажбур этмаслиги лозим. Укувчининг узи кизикиб, мустакил фикр асосида билишга интилсин. Хар бир дарс фикрлаш,илм асосида билим эгаллаш дарсига айлансин. Укувчининг фикр юритиш кобилиятидан келиб чикиб, хар бир сузи жонли, жушкин, илмий ва амалий асосланган булиб борсин. Ана шундай дарслар ижодий ва илмий асосланган дарслар булиб, уз самарасини беради.
Дарс кузатувлари асосланган илмий тахлиллар укувчиларнинг юкори синфга утгани сари улардаги фаоллик сусайиб бораётганлигини курсатмокда. Бунинг илмий асосланган сабаби, бошлангич таълимда —Бу нима?” рефлекси ижодий тус олган булиб, боланинг фантазиясига хос кизикишлар кулами эхтиёж даражасига кутарилган булади. Бу эхтиёж юкори синфга борган сари сунмаслиги лозим. —Укитувчи-укувчи” муносабатида ички рефлексия тобора уйгунлашиб бориши максадга мувофик хисобланади.
Биз томондан кулга киритилган илмий-услубий маьлумотларимиз шуни курсатадикий, дарс тахлилида, айникса, юкори синф укувчиларини китоб билан ишлаш куникмалари, эркин фикр юритиш кобилияти, ижодий мехнатга булган муносабатига алохида эътибор каратилсагина кафолатли натижа олиш мумкин.
Олиб борилган тахлиллар шуни курсатмокдаки, юкори синфларда дарс берувчи укитувчилар жуда камдан-кам холларда бошлангич синфларга дарс кузатгани киришади. Уз навбатида, бошлангич таълим укитувчилари хам юкори синфлар дарсларини деярли кузатишмайди ва дарс тахлилларида иштирок этишмайди. Аслида таълимдаги системалилик ва изчиллик принципига кура бошланнич синфларда болада шаклланган кобилият куртаклари, укиш, ёзиш, \исоблан1 ва нутк техникасига оид куникма \амда малакалар, V, VI, VII ва ундан юкори синфларда кандай таркиб топаётганлигини билиб бориши керак- ку! Бу бошланнич таълим укитувчисининг ме\нати самараси эмасми? Ахир \ар бир укитувчи ва синф ра\барининг кулида прогностик та\лиллар булиши лозим эмасми? Узлуксиз таълимдаги бундай узилишларнинг сабаби, мактаб методик бирлашмалар фаолиятидаги номутаносибликлардан келиб чикканлигини аникладик.
Хамон методик бирлашмалар фаолиятида изчиллик ва узига хос уйгунлик илмий асосда таьмин этилмаган. Бир гап билан айтганда, баркамол шахс фаолиятига булган тизимий ёндашув илмий-методик асосга куйилмаган. Дарс та\лили ва унинг илмий-методик асослари ало\ида тадкикот объекти куринишида урганилмаган. Узлуксиз таълимнинг бу каби айрим жи\атларидаги узилишлар бугунги кун талабига мутлако жавоб бермайди.
Мактаб тълимида методик бирлашмаларнинг кушма йинилишлари, семинар, давра су\батлари ва бу су\батларда педагог-олимлар, ота-оналар \амда жамоатчиликнинг иштироки му\им урин тутади. Айникса, суст узлаштирувчи , тарбияси OFир, нотулик оиладан келаётган болалар билан ишлаш, боланинг буш вакти ва уни белгилаш, уйга вазифаларнинг меъёрий \ажми ва талаблари мониторингги инновацион фаолият асосида ишлаш, яъни янги педагогик технологияларнинг таълим тизимига татбики масаласи \амда ундан олинган натижалар, болани мустакил равишда билимларни эгаллашга каратилган йул-йуриклар айнан кушма методик бирлашма йининларида куриб чикилиши лозим.
Укувчи канчалик узи уриниб, узи янги билимларни излаб топса, узлаштирса, бундай ме\нат болага катта кувонч бахш этади. Бола янада интилиб, изланиб ме\нат кила бошлайди. Бундай ме\нат болага кутаринки ру\ ва ил\ом банишлайди. Бу \олда укитувчи болани тунри йуналтириб, тегишли шарт-шароит яратиб бериши ва бу борада ота-оналар \амда илмий жамоатчилик билан якиндан алокада булиши талаб этилади.
Укитувчи имкон кадар болага икки ба\о куймаслиги лозим. Икки ба\о олган болада канака реакция булишига караб, унинг фанга ва укитувчига булган муносабати тутрисида хулоса чикарса булади. Агар укувчи коникарсиз ба\ога нисбатан бепарво булса, бу \ол боланинг фанга ва укитувчисига нисбатан беписандлигини курсатади.Икки ба\о болани изланиш ва ютукларга эришиш сари куйган кадамини бекитиб куяди. Демак,укувчини ба\о билан жазолаш мумкин эмас,уни рагбатлантириш йулларини излаш лозим. Укитувчи болани айни пайтдаги билимига караб ба\оламасдан, унинг саломатлиги, оилавий а\воли, ру\ий \олати, кайфияти, маънавий-ахлокий кирраларига эътибор бериб,сунг ба\о куйиши максадга мувофикдир.
Хулоса килиб айтганда, укитувчи юкорида куриб утилган омилларнинг барчасини назардан четда колдирмаслиги даркор. Ана шунда дарснинг сифати ва самарадорлиги укувчи ва талабанинг маънавий-ахлокий \амда илмий дунёкарашининг шаклланишида му\им а\амият касб этади. Чунки дарс аклий тарбиянинг асоси \исобланиб, деярли барча укувчилар укитувчининг кайфияти, касб одоби, кийиниш маданияти ва билимдонлигига бир гап билан айтганда педагогик техникасига эътибор беришади. Укитувчидаги ижобий ва ижодий сифатларга караб укувчи уз муаллимига таклид килади. Укитувчининг узини чукур \урмат килади ва унинг фанига кизикиш билан карайди. Укитувчилик касбига эътибор ва ушбу касбни танлаш айнан севимли укитувчисига таклид килишдан бошланади. Дарс кузатувлари ва та\лилида бу масала, аллбатта, инобатга олинмоги лозим. Юкорида таъкидланганидек, укувчини тугри рагбатлантириб бориш куплаб илмий ва ижодий ютукларнинг гарови була олади.
Маълумки,укитувчи дарсга кирганда унинг кулида синф журнали, давлат таълим стандартлари асосида тайёрланган укув дастури, календар-мавзу режаси, дарс конспекти, дарслик ва \амда курсатмали жихозлари булади. Шундай булсада, юкоридаги нарсаларнинг бор-йуклигига бир назар солиб куйинг. Укитувчи билан бирга дарс кузатувига кириб келганлар орка уриндикларнинг бирига бориб утиришлари лозим.Урта ёкий олдинги каторларда кузатувчининг утириши тавсия этилмайди.Бундай \олатларда диккати булиниб,фикри чалFийди.Куп йиллик илмий методик кузатувларимиз натижаси уларок куйида технологик тартибдаги дарс тахлилини тавсия этишни лозим топдик.


  1. Download 80.78 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling