Орынбаев Аманбай Тлеубаевич «катта уйин» концепцияси ва марказий осиёдаги геосиёсий жараёнлар


Download 1.8 Mb.
bet1/14
Sana19.06.2023
Hajmi1.8 Mb.
#1614711
TuriДиссертация
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14
Bog'liq
Oryinbayev A T 2011.pdf




УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СТРАТЕГИК ТА^ЛИЛ ВА
ИСТЩБОЛНИ БЕЛГИЛАШ ОЛИЙ МАКТАБИ

Кулёзма хукукида
Орынбаев Аманбай Тлеубаевич
«КАТТА УЙИН» КОНЦЕПЦИЯСИ ВА МАРКАЗИЙ
ОСИЁДАГИ ГЕОСИЁСИЙ ЖАРАЁНЛАР

5А310105 - Сиёсатшунослик: тизимли тахлил ва истикболни белгилаш мутахассислиги
буйича магистр даражасини олиш учун
МАГИСТРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ
Илмий рахбар: № 4 Укув дастури рахбари, с.ф.н. Б.А.Хужанов.
Тошкент - 2011
М У Н Д А Р И Ж А

шш?м, 5
• V ALAS 6



88
ИЛОВАЛАР

КИРИШ
Тад^и^от мавзусининг долзарблиги. Тарихан Марказий Осиё минтакаси етакчи хорижий давлатлар эътиборини узига жалб килиб келганлиги хеч кимга сир эмас. Минтаканинг Шарк ва Гарб уртасида жойлашганлиги бунга бир томондан сабаб булса, иккинчи томондан, Марказий Осиёда энергетик ресурсларнинг мавжудлиги хам минтаканинг стратегик ахамиятини курсатиб келмокда. Х,озирда хам Марказий Осиё минтакасига булган ташки кизикишлар кулами янада ортиши баробарида, минтака етакчи хорижий давлатлар манфаатлари тукнашаётган геосиёсий маконга айланди. Крлаверса, «Марказий Осиё давлатларининг замонавий геосиёсий тизимлардаги ахамияти шунчалик сезиларли ва юкорики, ушбу мамалакатларда руй бераётган вокеалар жахондаги энг йирик давлатлар ва турли геосиёсий тузилмалар манфаатларига бевосита дахлдордир»1.
Бугунги кунда Марказий Осиёдаги геосиёсий жараёнлар тавсифига доир бир катор геосиёсий концепциялар мавжуд. Табиийки, уларнинг геосиёсий кулами аник бир етакчи давлатлар миллий манфаатлари билан бевосита ёки билвосита ботлик. Марказий Осиёнинг геосиёсий мухитига алокадор булган «Бекарор ёй», «Геосиёсий плюрализм», «Катта Якин Шарк», «Катта Марказий Осиё», «Катта уйин» сингари концепцияларни бунга мисол тарикасида келтириб утиш мумкин.
Бизнингча, булар ичида «Катта уйин» концепцияси нафакат тарихий, балки Марказий Осиёдаги бугунги геосиёсий жараёнларни камраб олиши билан ажралиб туради. «Катта уйин» концепцияси бир-биридан фарк килувчи бир нечта боскичлардан иборат.
Марказий Осиёдаги йирик давлатлар манфаатларининг тукнашуви дастлаб XIX асрнинг иккинчи ярмида Россия ва Буюк Британия империялари уртасида юз берган эди. Бу тукнашув тарихга Р.Киплинг ибораси билан «Катта уйин» номи билан кирган \ Уша даврда Буюк Британия Х,индистонни Россия тажовузидан химоя килиш учун АфFOнистон ва Урта Осиё хонликларидан иборат оралик худудни вужудга келтириш харакатида булди. Шундай килиб икки буюк давлатнинг узаро ракобати охир-окибатида, уларнинг манфаатлари кесишган худудлардаги халкларнинг, узок йиллар мустамлака гирдобига тушиб колишига олиб келди.
Минтакада навбатдаги «Катта уйин» 1979 йилга келиб АфFOнистон можаросида кайта бошланиб кетди. Бу пайтга келиб «Катта уйин» иштирокчилари таркиби бироз узгарган булсада уйин майдони деярли узгармаган эди. Энди бу ерда икки буюк давлат собик Иттифок ва Америка Кушма Штатлари манфаатлари тукнаш келиб колди. Бу йирик геосиёсий уйин кандай окибатларга олиб келганлигига изох бериб утиришга хеч кандай хожат булмаса керак. Чунки АфFOнистоннинг бугунги кундаги ахволга тушиб колиши бевосита юкоридаги икки давлатнинг ушбу худудда юритган сиёсатлари билан чамбарчас боFлик булиб, янаям аникрок айтганда уша сиёсатнинг окибатидир.
ХХ асрнинг 90-йилларига келиб Марказий Осиё узра «Катта уйин»нинг янги тулкини бошланиб, янгича талкиндаги «Катта уйин»нинг
иштирокчилари сифатида эса АКШ, Россия, Хитой, Европа Иттифоки мамлакатлари, Туркия, Эрон, Покистон, Х,индистоннинг иштирок этишини айтиш мумкин .
Айтиш жоизки, кеча ёки бугунги кунда хам Марказий Осиё минтакасига етакчи давлатларнинг эътиборининг ортиши замирида, албатта, уларнинг уз манфаатлари ётади ва бу манфаатлар хар доим хам бир-бирига мос келавермайди. Шу сабабдан хам хар бир манфаатдор давлат минтакада уз таъсирини оширишга харакат килиши тайин. Бу эса уз навбатида минтакадаги геосиёсий вазиятга, унинг хавфсизлиги ва баркарорлигига таъсир этиши мумкин. 1 2
Марказий Осиё минтакасидаги геосиёсий жараёнлар куп жихатдан жахон сиёсатидаги жараёнлар билан боFлик холда ривожланади. Минтака давлатларининг истикболлари куп жихатдан минтакада кечаётган геосиёсий жараёнларнинг мохиятини туFри илFаб, унинг ташки ва ички омилларига холис бахо берган холда уз ташки ва ички сиёсатларини
шакллантиришларига боFлик. Бундай шароитда эса Марказий Осиёни уз объекти сифатида кураётган геосиёсий концепцияларни атрофлича урганишга эхтиёж ортади.
Бундан ташкари, тадкикот мавзусининг долзарблигини куйидагилар билан хам изохлаш мумкин:

Download 1.8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling