Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

III 
-sin 
Oʻqisin 
-sin(lar) 
Oʻqisinlar 
ISTAK GAPLAR 
Kesimi -sa shart mayli shaklidagi fe‘llar orqali ifodalangan gaplar istak gap 
hisoblanadi. Masalan: Xorijiy tillarni yaxshi o„rganib, chet ellarga o„qishga borsam. 

---

212 
Istak gaplar oxiriga nuqta (.) qo‗yiladi. 
5-misol. 
1) Qani edi, dunyodagi barcha bolalar baxtli boʻlsa. 2) Hammamiz o‗quv yilini 
muvaffaqiyatli tugatsak. 3) Yer yuzida barcha xalqlar tinch va totuv yashasa. 4) Biz 
ham chet ellarda o‗qisak. 5) Tezroq imtihonlar boshlansa edi. 6) Qaniydi, yoz kelsa. 
7) Qani, til bo‗lsa-yu, u bilan suhbatlasha qolsa! 
-sa shart mayli shaklini olgan fe‘l sodda gapning kesimi boʻlsa va shu kesim 
bilan gap tugallansagina istak gaplar hosil boʻladi. Masalan: Biz ham Toshkentga 
borsak. 
Agar -sa shart mayli shaklini olgan fe‘l qoʻshma gap tarkibidagi birinchi 
gapning kesimi boʻlsa va bu kesimdan soʻng yana bir gap kelsa, istak gap 
hisoblanmaydi. Masalan: Biz ham Toshkentga borsak, Mustaqillik maydoniga 
kiramiz. – darak gap; Biz ham Toshkentga borsak, Mustaqillik maydoniga kiramizmi? 
– soʻroq gap; Biz ham Toshkentga borsak, Mustaqillik maydoniga kiraylik. – buyruq 
gap.
 
IFODA MAQSADIGA KOʻRA GAP TURLARI
USLUBIYATI 
Darak, soʻroq va buyruq kabi gapning ifoda maqsadiga koʻra turlari nutqiy 
uslublarda turli uslubiy ma‘nolarni ifodalash uchun xizmat qiladi. Bu turlarning 
barchasi kuchli his-hayajon, emotsionalikka ham ega boʻlishi mumkin. Bunday 
holatlarda ular undov gaplar ham deyiladi. Nutq uslublarining deyarli barchasida 
gaplarning bunday turlari matn maqsadiga muvofiq ravishda qoʻllanadi.
Darak gaplar nutqda eng koʻp ishlatiladigan gap turidir. Maxsus intonatsiya, 
ohang yordamida bunday gaplarda gumon, sevinch kabi qoʻshimcha ma‘nolar 
ifodalanishi mumkin. 
Soʻroq gaplar xilma-xil uslubiy xususiyatlarga ega. Bunday gaplarning ayrim 
koʻrinishlari soʻroq bilan birga hayrat va taajjub (Shunaqayam boʻladimi?!), sevinch-
hayajon (Doʻstim gʻolib boʻldimi?!), shubha-gumon (Vaqtida yetib bora 
olarmikamiz?) kabi bir qator uslubiy ma‘nolarni voqelantirishi mumkin. Hatto ba‘zan 
soʻroq gap bevosita soʻroqni emas, balki buyruqni ham bildirib kelishi kuzatiladi. 
Masalan, Tez-tez yurmaysanmi?! («Tez-tez yur» mazmuni anglashiladi). Bunday 
holatlar koʻproq soʻzlashuv, badiiy va publitsistik uslublarga xos.
Buyruq gaplarning ilmiy va rasmiy uslublarda qoʻllanishi ularning soʻzlashuv, 
badiiy va publitsistik uslublarda qoʻllanishidna farq qiladi. Ilmiy va rasmiy uslublarda 
buruq gaplar his-hayajonsiz, ya‘ni emotsionalliksiz qoʻllanadi, keyingi uch uslubda 
esa koʻproq emotsionallik ifodasi bilan ishlatiladi.