Wo`zbekstan Respublikası Xalı`q Bilimlendiriw Ministrligi

Ózbekstan Respublikası JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI Bilimlendiriw Ministrligi


Ájiniyaz atındaǵı Nókis Mámleketlik Pedagogikalıq Institutı


Tábiyiy pánler fakulteti
Botanika, ekologiya hám onı oqıtıw metodikası kafedrası
«Biologiya oqıtıw metodikası» bakalavr tálim baǵdarınıń

3^a-kurs talabasi Ashirbaeva Nilyufar Dawletbaevnanıń

"BİOLOGİYANI OQITIW TEXNOLOGİYASI HÁM JOBALASTIRIW"
páninen

KURS JUMÍSÍ

Tema “Qan aylanıw sisteması, Júrek hám qan tamırlarınıń dúzilisi, teması boyınsha oqıw joybarın jaratıw.
Orınlaǵan: N. Ashirbaeva
Qabıllaǵan: Sh.Tamambetova

Kafedra baslıǵı

R.Eshmuratov

Nókis-2022
Reje

	Kirisiw	3
I–BAP	MEKTEP OQIWSHILARINA QAN AYLANIW SİSTEMASI MOODULIN OQITIW USILLARI	11
1.1.	18-§. «Qan aylanıw sisteması» teması boyınsha sabaq islenbesi	11
II-BAP	ADAM HÁM ONIŃ SALAMATLIǴI PÁNINEN OQIW JOYBARI TAPSIRMASI:	17
2.1	OQIW PROEKTİ: “Qan aylanıw sisteması, Júrek hám qan tamırlarınıń dúzilisi,	19
	Juwmaqlaw	28
	Paydalanǵan ádebiyatlar	29

KIRISIW
Jumıstıń aktuallıǵı: Mámleketimiz óz ǵáresizligine erisken jillardan baslap-aq jurt basshimiz hám mámleketimiz tárepinen biz jaslarǵa óz talantlarımizdi júzege shiǵariwda úlken imkaniyatlar jaratip bermekte, sonıń menen bir qatarda jas áwladlarımız kóplegen tarawlarda óz belsendiligin kórsetip kóz quwandırarlıqday nátiyjelerge erisip kiyatir.
Prezidentimiz Sh.Mirziyaev “Biz tálim hám tárbiya sistemasınıń barlıq buwınları iskerligin búgingi zaman talapları tiykarında rawajlandırıwdı ózimizdiń birinshi dárejeli wazıypamız dep bilemiz” degen edi. Bul sózlerdiń túp tiykarında jas áwlad hám olardıń baxıtlı keleshegi jatadı. Oqıwshı jaslarǵa óz ornında ǵárezsiz ómirde óz ornın tabıwı, jurtımız keleshegi ushın óz úlesin qosıw kibi juwapkershilik júklenetuǵınlıǵı haqqında óziniń bahalı pikirlerin bildirip ótti.
Bilimlendiriw barısında pánlerdi oqıtıwda interaktiv usıllardan paydalanıw oqıw processiniń nátiyjeliligin arttırıwǵa hám tálim alıwshılarda pánlerge bolǵan qızıǵıwshılıqtı kúysheytiwine alıp keledi. Sonıń ushın biologiya páninen dástúriy emes sabaqlarda interaktiv usıllardan paydalanıw búgingi kúnniń áhmiyetli aktual máselelerinen biri bolıp esaplanadı. Usı orınlanıp atırǵan pitkeriw jumısı biologiya pánin oqıtıwdı shólkemlestiriletuǵın sabaqlardı dástúriy emes formalarda islep shıǵıwǵa, interaktiv usıllardan paydalanıwǵa qaratılǵan. Bul bolsa izertlew jumısınıń aktuallıǵın belgileydi.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.M.Mirziyoev basshılıǵında 2021 jıl 1 aprel` videoselektorda, xalıq salamatlıǵın saqlaw hám koronovirusqa qarsı gúresiw barasında ámelge asırılıp atırǵan isler hám de keleshekte orınlanıwı lazım bolǵan wazıypalardı dodalandı. 2020 yil 12 noyabr`de birlemshi meditsina-sanitariya járdeminde birlespeleriskerligin ónimdarlıǵın jánede arttırıw arqalı jámáát salamatlıǵın támiynlew boyınsha qararlar qabıl etilgen. Oǵan muwapıq, kesellikti erte anıqlaw, durıs diagnoz qoyıw hám emlew usılların ózgertip, bul boyınsha jańasha sistema shólkemlestirile basladı.
Házirgi waqıtta elimizde bar bolǵan mashqalalardıń biri sırtqı ortalıq faktorlarınıń tásirin kemeytiw, sonday-aq ekologiyalıq tásirlerge organizmniń biyimlesiwsheńlik potentsialın saqlap qalıw hám onıń teoriyalıq tiykarların izertlew aktual máselelerdiń biri bolıp esaplanadi. Sonday-aq, organizmine túrli ekologiyalıq tásirlerde júzege keletuǵın biyimlesiw reaktsiyaları normalarınıń buzılıwı hár túrli organizmdegi ózgerislerdiń kelip shıǵıwı hám rawajlanıwı nátiyjesinde jas áwlad wákillerinde nuqsanlı kessellik jaǵdayları payda bolmaqta¹. Sonıń menen birge, organizmdegi júrek qan aylanıw sistemasınıń jumısındaǵı ózgerisleriniń sozılmalı patologiyalıq jaǵdaylardıń rawajlanıwınıń aldın alıw ilimiy hám ámeliy áhmiyetke iye.
Júrek uriwınıń statistik analizi- ámeliy hám arnawlı fiziologiyada tekseriw usılı bolıp esaplanadı. Ol dáslep aspanda ushıwda quramalı operatorlıq xızmet hám taǵı basqa sharayatlarda adam jaǵdayın prognozlaw ushın mólsherlengen R.M. Baevskiy islenbelerine tiykarlanadı. Házirgi waqıtta bul metod júrek funksiyasın tártipke salıw túrin anıqlaw ushın isletiledi.
Qan aylanıwın tártpke salıw nerv sistemasınıń aktiv tásirinde támiynlenedi hám organizmniń óz ara múnásibetin optimizatsiyalawǵa qaratılǵan. Júrekk qan- tamır sisteması funksiyası buzılıwı ulıwma alǵanda hár túrli potagen fatorlardıń júrekke, arteriyaǵa, kapillyar hám venalarǵa, sonday-aq tuwrıdan-tuwrı yamasa janapay neyrogumoral mexanizmler arqalı aylanba hárekettegi qan tásirinde kelip shıǵıwı múmkin. Sonıń ushın vegetativ nerv sisteması, ishki sekretsiya bezleri, sonday-aq organizmde túrli fiziologiyalıq aktiv zatlardıń sintezi hám de aylanıwı funksiyaları buzılıwı qan aylanıw sistemasındaǵı buzılıwların keltirip shıǵaradı.