Xvi-xvii asr birinchi yarmida Niderlandiya Reja: 1

XVI-XVII asr birinchi yarmida Niderlandiya
Reja:
1. XV asr oxiri — XVI asr boshlarida Niderlandiyaning iqtisodiy taraqqiyoti.
2. Niderlandiyaning siyosiy tuzumi.
3. Niderlandiya revolyutsiyasining boshlanishi.
4. Niderlandiya revolyutsiyasining tarixiy axamiyati va xarakteri.

O’rta asrlarda Niderlandiya to’g’risida gapirilganda Reyn, Maas va Shelda daryolarining quyi oqimidagi va Shimoliy dengiz bo’ylaridagi (Niderlandiya so’zining asl tarjimasi shundaydir) nazarda tutilar edi. Bundan ilgariroq bu yerlar (Yuqori Lotaringiyadan va uning Mets, Giul, Verden va shuning singari boshqa shaharlaridan farq qilib) Quyi Lotaringiya deb ham atalar edi. Bu o’lkaning sanoat jihatidan oldinroq taraqqiy qilishi uning xarakterli xususiyati edi. Friz movutlari Buyuk Karl zamonidayoq dong chiqargan edi. XIII—XIV asrlarda Flandriya (Flamand) movut sanoati bilan faqat Florensiya movut sanoati raqobat qilar edi, xolos. «Flandriyaning eski obod shaharlari» bo’lmish Bryugge, Ipr, Gent

shaharlariga ingliz, fransuz va nemis shaharlari ning uzoq vaqtgacha havasi kelib
yurdi, chunki ular yuqori sifatli movut ishlab chiqarolmas edi. XV asrda
Flandriyada Antverpen degan yangi sanoat va savdo markazi o’sib chiqdi, bu
shahar Shelda daryosining dengizga quyiladigan joyidan sal nariroqda edi. Buyuk
geografik kashfiyotlar natijasida Antverpen Hindiston va Amerikadagi
mustamlakalar bilan bog’langan jahon portiga aylandi. Ammo Antverpen sanoat
markazi sifatida ham taraqqiy qildi, shu bilan birga, Flandriyaning eski
shaharlaridan farq qilib, Antverpenda ishlab chiqarishning sex formasi emas, balki
manufaktura formasi rivojlandi, manufaktura formasi esa qishloqdagi xonaki,
kapitalistik kustar sanoatiga asoslangan edi. Flandriya bilan qo’shni bo’lgan
Brabantda XV—XVI asrlarda Bryussel kattagina sanoat markazi xisoblanar edi,
bunda ham movut ishlab chiqarish sanoatining bir qismi sex sanoati xarakterida,
bir qismi manufaktura sanoati xarakterida edi. Flandriya bilan Brabant Janubiy
Niderlandiyaning asosiy viloyatlari bo’lib, ular iqtisodiy jihatdan ancha taraqqiy
qilgan edi. Niderlandiyaning janubida — Namyur, Lyej, Lyuksemburgda boy
temir konlari bo’lib, bu yerda metallurgiya sanoati keng ko’lamda rivojlangan edi.
Niderlandiyaning janubidagi Fransiyaga yondosh bo’lgan janubi-g’arbiy viloyatlar
— Gennegau, Artua aksincha, asosan dehqonchilik viloyatlari edi.
Niderlandiyaning shimolida eng taraqqiy qilgan viloyatlar Zelandiya,
Gollandiya va Utrext edi. Bu yerda (Leyden va Utrext shaharlarida) ham movut
sanoati rivojlanayotgan edi. Bu viloyatlarda movut sanoatidan tashqari, zig’ir
tolasidan gazlama to’qish, surp va shoyi to’qish sanoati ancha taraqqiy qildi.
Ko’proq savdo viloyati bo’lgan Gollandiya kemasozlik, paroxodchilik va baliq
ovlashning markazi edi. XVI asrda tez rivojlangan Amsterdam shahri okean orqali
savdo, kredit operatsiyalari va birja bitimlari jihatidan Antverpenning jiddiy
raqobatchisi bo’lib qoldi. Niderlandiyaning chekka shimoli-sharqiy viloyatlari
Geldern, Ovyorissel chekka janubi-g’arbiy viloyatlar singari sof dehqonchilik
tumanlari edi. XVI asrda Niderlandiyada shaxsiy krepostnoy huquq xamma joyda
yo’qotilgan edi desa bo’ladi. (Asosan Sharqiy viloyatlar — Gelzern va Overissel
bundan mustasnodir). Dvoryanlarning burjualashgan qismining vakillari botqoq
yerlarni quritish uchun ancha mablag’ sarf qilardilar, dengiz bo’yidagi yerlarni
quritib qo’lga kiritish maqsadida to’g’onlar qurishda qatnashardilar, bozorga
chiqarib sotish uchun chorvani (qoramol, qo’y-echki va boshqalarni)
ko’paytirardilar va shunday qilib, yollanma mehnatdan foydalanuvchi sohibkorlar
tipidagi qishloq xo’jayinlariga aylanardilar. Flandriya, Brabant, Gollandiya dexqonlari orasidan mahalliy bozor bilan bog’langan va kambag’al dehqonlar orasidagi batraklar mehnatini ekspluatatsiya qiluvchi badavlat elementlar ajralib chiqardi, ko’pincha dehqonlarning yuqori tabaqalari jamoa chek yerlarining va yaylovlarning katta qismini o’z qo’llariga to’plab olardilar.
Fransiya bilan chegaradosh bo’lgan janubi-g’arbiy viloyatlardagi
pomeshchiklar juda orqada qolgan bo’lib, ular faqat feodal rentasi hisobidan
tushgan daromad hisobiga kun kechirar edilar. Germaniya bilan chegaradosh
bo’lgan shimoli-sharqiy viloyatlar haqida ham shuni aytish mumkin.
Niderlandiya viloyatlarining iqtisodiy jihatdan ko’proq rivojlangan
shaharlarida plebey elementlar ko’p edi. Xonavayron bo’lgan hunarmandlar,
xalfalar, manufaktura va port ishchilari har bir yirik shahar aholisining yarmini,
ba’zan esa uning ko’pchiligini tashkil qilar edi. Shunday qilib, XVI asrda
Niderlandiyaning ijtimoiy strukturasi feodalizmga xos bo’lgan xususiyatlarni
ancha yo’qotdi va maydonga kelayotgan kapitalistik jamiyatda burjuaziya faqat
iqtisodiy sohasidagina emas balki ijtimoiy-siyosiy hayotda ham yetakchi rol
o’ynadi.