£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

rivojlanish sur’atlarining jadallashish qonuni bilan izohlash mumkin bo’ladi. 

 

2. Mamlakatimizda odamlarning paleolit davri manzilgohlari. 

 

 

 

 Mamlakatimizning 

ilk paleolit davri, geologlarning hisobiga ko’ra, tabiiy-

geografik jihatdan yozi issiq, qishi sovuq, yog’ingarchilik  kam bo’lgan iqlim 

tartibi qaror topgan davrga to’g’ri keladi. Ana shu sharoitga mos ilk odamlar, 

xayvonot olami va o’simliklar dunyosi shakllanadi. Bir necha yuz ming yillar 

davomida tabiiy muhit ham o’zgarib bordi. Ilk paleolitning oxirgi bosqichlarida 

sayyoramizni muzlik qoplab iqlim keskin soviydi, tez-tez yog’ingarchilik 

bo’ladigan bo’lib qoladi. O’lkamizda cho’l va voha landshaftlari shakllanib, 

o’simliklar va hayvonlar dunyosi  o’zgarib boradi. Odamlar ham jismoniy, ham 

aqliy jihatdan takomillashadi. 

 

O’zbekiston hududida ilk paleolit davri odamlari yashagan manzilgohlar 

Farg’ona vodiysining So’x tumanidagi Selung’ur g’oridan va Toshkent 

viloyatining Angren shahri yaqinidagi Ko’lbuloq makonidan topilgan va 

o’rganilgan. 

 

Selungur g’ori 1958 yilda arxeolog A.P.Okladnikov, 1980 yildan boshlab 

arxeolog olim O’.Islomov tomonidan o’rganilgan. Tadqiqotlar Selungur 

manzilgohida odamlar paleolit davrining barcha bosqichlarida yashaganligini 

ko’rsatadi. Bu manzilgohdan ajdodlarimizning suyak qoldiqlari, ularning toshdan 

yasalgan mehnat qurollari hamda ular ovlab tirikchilik qilgan ayiq, qoplon, 

karkidon, sirtlon, ohu va boshqa hayvonlarning suyaklari topildi. Olimlar 

Selungur g’orida bundan 1,5 million yillar ilgari odamlar yashagan, degan 

xulosaga keldilar

1

. Selungur tadqiqotlarining ahamiyati shundaki, u 

mamlakatimiz odamzod ilk bor paydo bo’lgan mintaqalardan biri ekanligini 

isbotlab berdi.  

 

Ilk paleolit davri odamlarining manzilgohlaridan yana biri Toshkent 

viloyati Chotqol tog’ining janubiy-sharqiy yonbag’ridagi Jarsoyning 

qirg’og’idagi Ko’lbuloq makonidir. 1963-1970 yillarda arxeolog M.R.Qosimov 

rahbarligidagi guruh Ko’lbuloq makonida 10 dan ortiq qatlamni o’rgandi. 730-

830 sm. chuqurlikda joylashgan ikki quyi qatlam ilk paleolit bosqichiga to’g’ri 

keladi. Bu qatlamlardan yirik, dag’al ishlangan tosh qurollar va hayvon suyaklari 

                               

1

 Islomov U.I., Kraxmal K.A. Ranniy paleolit Uzbekistana: problemi i perspektivi// Problemi kamennogo veka 

Sredney i Tsentralnoy Azii. Novosibirsk: SO RAN, 2002. str. 108-113. 

---

 

23

topiladi. Ko’lbuloq makonining yuqoriroq qismidan topib o’rganilgan boshqa 

madaniy qatlamlar bu erda odamlar paleolit davrining o’rta va so’nggi 

bosqichlarida ham istiqomat qilganliklarini isbotladi. 

 

Eng qadimgi odamlar hozirgi vaqtdagi odamdan anchagina farq qilardi. 

Ular ikki oyoqlab, oldinga engashgan, qo’llarini tizzasigacha osiltirgan holda 

yurganlar, qo’llari oddiy ishlarni - biron narsani ushlash, urish, er kovlash 

kabilarni bajarishga qodir bo’lgan. Qadimgi odamlarning peshonasi tor, miyasi 

kichik bo’lgan, hali gapira olmagan, uzuk-yuluq ovozlar chiqarib g’azab va 

qo’rquv, yordamga chaqirish alomatlarini bildirganlar. 

 

Ilk paleolit odamlari ov qilish, terib-termachilab ozuqa topish uchun 

toshdan, suyakdan, daraxt shoxlaridan turli mehnat qurollari yasaganlar. Shu 

tufayli ularni «homo-habilis»- «bilag’on odam» deyiladi.