£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Ma’naviy-madaniy hayot   Bu yillarda o’zbek xalqining olis asrlarga borib qadaluvchi 

moddiy va ma’naviy madaniyati durdonalari, osori atiqalari, masjidu madrasalar, 

maqbaralar ko’rinishidagi noyob me’moriy obidalariga zo’r berib xujum uyushtirildi. 

Binobarin, bu maskanlarning bora-bora qarovsiz, xarob ahvolga keltirilganligi tasodifiy 

emasdir. Ayniqsa bunda xalqimizning  dilidan chuqur joy olgan uning uzoq asrlik islomiy 

qadriyatlari zavol topdirilganligi achinarlidir. Hatto bu razil maqsadga erishishda joylarda 

«Xudosizlar jamiyatlari» tuzilib, diniy tasavvurlarga, uning peshvolariga qarshi hujumdor 

ateistik kurash avj oldirildi. Buning oqibatida yurt ziyolilari sanalgan qanchalab 

ruhoniylar,  ulamoyu fuzalolar ayovsiz ta’qibu quvg’inlarga duchor etildi yoxud qirg’in 

qilindi.  

Shunga qaramay o’zbek xalqining ko’plab yurtparvar ziyolilari fidoyilik 

namunalarini ko’rsatib, barcha qiyinchiliklarga dosh berib respublika madaniy hayotida 

faol qatnashdilar.  

1929 yilda o’zbek musiqali teatriga asos solindi. 1933 yilga kelib Xamza nomli 

akademik drama teatri ish boshladi. Har qanday mafkuraviy tazyiqlarga qaramasdan 

milliy ruh ustivor bo’lib qola berdi. Xalqimiz orasidan Xoji Abdulaziz Abdurasulov, Ota 

G’iyos Abdug’aniev, Madrahim Sheroziy, Domla Halim Ibodov, Abror Hidoyatov, 

Mulla To’ychi Toshmuhamedov, Shorahim Shoumarov, Soraxonim, Tamaraxonim, 

Lutfixonim, Mukarramaxonim singari nomdor san’atkorlar etishib chiqdi.  

1936 yilda Toshkentda konservatoriya ochilishi madaniy hayotda katta voqea 

bo’ldi. O’zbek musiqa madaniyatining zabardas vakillari – Yunus Rajabiy, Muxtor 

Ashrafiy, Tolibjon Sodiqov, To’xtasin Jalilov singari san’atkorlar ijodi xalq dilidan 

chuqur joy oldi.  

1937 yilda Moskvada o’tkazilgan birinchi o’zbek san’ati va adabiyoti dekadasida 

«Gulsara», «Layli va Majnun» operalari, «Farhod va Shirin» musiqali dramasi va boshqa 

sahna asarlari katta mahorat bilan namoyish etildi.  

---

 

251

30-yillarda O’zbekistonda kino san’ati shakllandi. Uning yorqin ifodasi sifatida 

shu davrda yaratilib ekranlarga chiqarilgan «Asal», «Qasam», «Ravot qashqirlari», 

«Azamat» singari filmlarni tilga olib o’tish joizdir.  

Ularni yaratishda Komil Yormatov, Nabi G’aniev, Sulaymon Xo’jaev, Yo’ldosh 

A’zamov, Rahim Pirmuhamedov singari ajoyib o’zbek kino ustalari xizmatlari benazirdir.  

20-30-yillarda respublikada ko’plab madaniy inshootlar qurildi. 1932 yilda 

respublikada 707 ta kutubxona, 3087 ta klub, 409 ta kino qurilma, 32 ta teatr, 13 ta muzey 

mavjud edi.  

1937-1940 yillarda O’zbekiston shahar va qishloqlari radiolashtirildi. Yangidan 

264 ta ko’chma va doimiy kino qurilmalari o’rnatilib, ularning soni 797 taga etkazildi. 

1941 yilda kitob nashr qilish 4375 nomga etkazildi va 48 mln. nusxani tashkil etdi. 40-

yillar boshlariga kelib kutubxona, klub, badiiy havaskorlik jamoalari soni 2 baravarga 

ko’paydi.