£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Oliy va o’rta maxsus ta’lim   Respublikada oliy va o’rta maxsus ma’lumotli 

mutaxassislar tayyorlash iqtisodiy va madaniy qurilish ishlari taraqqiyot 

istiqbollari bilan bog’lagan holda olib borildi. 

Urushdan keyingi yillarda oliy va o’rta maxsus ta’lim ancha o’sdi. 50-

yillarda 3 ta oliy o’quv yurti-Andijon meditsina instituti, Toshkentda 

Elektrotexnika aloqa, Fizkultura institutlari, 60-yillarda 8 ta yangi oliy o’quv 

yurti-Andijon paxtachilik instituti, Farg’ona politexnika instituti, Samarqand 

arxitektura-qurilish instituti, Termiz, Sirdaryo, Toshkent viloyat pedagogika 

institutlari kabi oliy o’quv yurtlari tashkil etildi. 70-yillarda yana 5 ta oliy o’quv 

yurtlari-Nukus Davlat universiteti, Toshkent avtomobil-yo’llar instituti, 

Pediatriya instituti va boshqalar ochildi.  

1960 yilda 30 ta oliy o’quv yurtlarida mutaxassislar tayyorlangan bo’lsa, 

1985 yilda ularning soni 42 tani tashkil etdi.1961-1985 yillardan respublika oliy 

o’quv yurtlari 828 mingga yaqin muhandislar, iqtisodchilar, agronomlar, 

huquqshunoslar o’qituvchilar, madaniyat va san’at xodimlari etishtirib berdi. 

 Shuningdek, o’rta maxsus o’quv yurtlari tarmog’i ham kengaydi. 1960 

yilda 75 ta o’rta maxsus o’quv yurtlari faoliyat ko’rsatgan bo’lsa, 1965 yilda 

ularning soni 249 taga etdi. 1961-1985 yillarda 1mln.135 mingga yaqin o’rta 

maxsus ma’lumotli mutaxassis kadrlar tayyorlandi. 

Ayni chog’da bu tizim faoliyatida ham jiddiy nuqsonlar mavjud edi. 

Mutaxassislar tayyorlashda son jihatidan ko’p kadrlar tayyorlash birinchi o’rinda 

bordi. Kadrlar tayyorlash sifatini ko’tarish sohasidagi sa’y-harakatlar kutilgan 

natija bermadi.  

 

F a n  Urush yillarida tashkil etilgan O’zbekiston Fanlar Akademiyasi 

respublikada ilm-fanning markazi bo’lib qoldi. 1945-85 yillarda ko’plab yangi 

ilmiy-tadqiqot institutlari, laboratoriyalar, ilmiy stantsiyalar tashkil etildi. 80-

yillarning boshlariga kelib akademiya tarkibida Qoraqalpog’iston ASSR filiali va 

35 ilmiy tadqiqot muassasalari faoliyat ko’rsatdi. 38 ming ilmiy xodim, shu 

jumladan, 1215 fan doktori, 15664 fan nomzodi fanning turli sohalarida tadqiqot 

ishlari olib bordi. 

 

Akademik O.S. Sodiqov g’o’zadan o’stiruvchi moddalar va boshqa 

preparatlar sintez qildi. H.A.Rahmattullin, U.O.Oripovlar aniq ekish maqsadida 

chigitni tuksizlantirishning mexanik va aerokimyoviy usullarini ishlab chiqdilar. 

 

Selektsioner olim S.M. Mirahmedov va boshqalar paxtaning «Toshkent-

1», «Toshkent-2», «Toshkent-3», «Toshkent-4» singari hosildor, tez pishar, 

tolasi sifatli yangi navlarini etishtirdilar. Sholining 20 dan, sabzovot va poliz 

ekinlarining 50 dan, meva, rezavor-meva va uzumning 60 dan ortiq navlari 

etishtirildi. 

O’zbekistonda geologiya fani katta yutuqlarga erishdi. H.M.Abdullaev, 

I.X.Hamraboev, I.M.Isomuhammedov, X.N.Boymuhamedov K.L.Boboev, 

A.M.Akramxo’jaev, X.T.To’laganov, G’.M.Mavlonov singari mashhur olimlar 

dunyo rudali-petrografik provintsiyalari klassifikatsiyasi, elementlarning 

---

 

254

geokimyoviy klassifikatsiyasi, O’rta Osiyo litosferasining geologik-geofizik 

modellarini ishlab chiqdilar. Oltin, gaz va neft qazib chiqaruvchi sanoatlar, 

shisha, keramika, abraziv materiallar sanoati tarmoqlarini barpo etishga, aholi 

manzillarida er osti suvlaridan foydalanishni yo’lga qo’yishga ko’maklashdilar. 

 

O’zbekistonda mashina va mexanizmlar nazariyasining rivojlanishi 

M.T.O’rozboev, H.A.Rahmatulin, V.Q.Qobulov, H.H.Usmonxo’jaev, G.A. 

Koshevnikovlar nomlari bilan bog’liq. Ular mashina va mexanizmlar nazariyasi 

bo’yicha ilmiy maktabga asos soldilar.  

 

Respublikada 1966 yilda Kibernetika instituti tashkil etilgach, akademik 

V.Q. Qobulov etakchiligida sanoat va boshqa ishlab chiqarish korxonalarida 

kibernetika va hisoblash texnikasi vositalari asosida boshqarishning 

avtomatlashtirilgan sistemalari yaratildi va joriy qilindi. 

 

Aniq va fundamental fanlarning boshqa yo’nalishlarida ham muhim 

kashfiyotlar, jiddiy yutuqlarga erishildi. Ijtimoiy-gumanitar fanlar sohasida ham 

bir muncha tadqiqotlar olib borildi. Arxeolog, etnograf, antropolog olimlarning 

izlanishalari natijasida o’zbek xalqining etnik tarkibi, etnogenezi shakllanishi 

tarixiga bag’ishlangan asarlar yaratildi. Biroq ijtimoiy-gumanitar fanlar 

sohasidagi tadqiqot ishlari marksizm-leninizm doirasida qolib ketdi. Sotsializm 

g’alabasi, O’zbekistonning nokapitalistik taraqqiyot yo’li, rivojlangan sotsializm 

qurilganligini asoslash, millatlar va sinflarning yaqinlashuvi natijasida 

kishilarning yangi tarixiy birligi sovet xalqining vujudga kelishi kabi behuda. 

samarasiz masalalar bilan o’ralashib qoldi.