0 ‘zbekist0n respublikas1 oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

U
E sla tm a .  U n d o v   so 'z la m i  y u k la m a   vazifasidagi 
-y u ,  -y e ,  -y o  kabilardan farq lash   k erak .  U lar o ‘zlari 
q o ‘shilib  kelayotgan  so‘z bilan  u m u m iy  ohangga ega 
b o ‘ladi  va  sh u   sab ab d a n   u lar  vergul  b ila n   ajra tilm a y d i, 
balki o kzid an  oldingi  so‘zga c h iziq ch a o rq ali yoziladi: 
nEhf 
sendaqa  xayrixohni-yey! “  „ Voy  la ’n a ti-y e ?   „Biram jo n - 
sarak  eding-ey!  “
6.  G a p n in g   a jra tilg a n   b o ‘la k la rin i  a jra tib   k o 'rs a tis h  
u c h u n :
„Biz,  2 2 - guruhda  o ‘quvchi  qizlar,  Xayriniso  ham  biz 
bilan  yonm a-yon  turib  o'qishini  is t a y m i t ( Z u l f i y a )
Nihoyaly  orqasini  yostiqdan  uzib,  m uhim   savdo  ishi  bi­
lan  shug'uUangan  ka b i,jid d iy ravishda gapirib  ketdi.  ( O.)
7.  BogM ovchisiz  b o g la n g a n   q o ‘s h m a   g a p la rd a : 
S iz 
otam   o 'rn id a   o ta lik   qildingiz,  s iz d a n   hech   yo m o n lik  
ko'rm adim .  (M .  Ibr.)
8. 
va,  ham ,  ham da,  yoki kabi  b o g io v c h ila rd a n   b oshqa 
b o g lo v c h ila r  bilan  b o g la n g a n   q o ‘s h m a   g ap lard a: 
Yolchi 
shu  choq,  qancha  aqchasi  bo isa  ham   berishga  tayyor  edi, 
lekin yonida  bir tiyin  ham y o ‘q  edi.  (O.)

9.  E rgash  g a p la m i  ajratish  u c h u n : 
0 ‘g ‘rilar  devordan 
tushmoqchi  bo'lib,  qorinhrini  paxsaga  q o yib ,  boshlarini 
eggartlarida  K enja  botir ulaming kallaiarini uza  berdi.  (E r- 
takdan)
10.  M u a llif g a p in i k o ‘c h irm a g a p d a n  ajratish uchun:  — 
Ostimizda  olov  daryo  bo *lib  o 4tadi,  — dedi  cho (pon  ota,  — 
bug( olov  bo'lib yonadi.  {Ibr.  R.)
Vergulning  qo'llanishiga  oid  mashqiar
54- 
mashq.  KerakJi o ‘rinlarga vergul q o ‘yib ko‘chiring. Nima 
sababdan vergul qo'yganingizni izohlab bering.
1.  G o ‘zal  s h a h a r   qishJoqlar  z u m ra d   o ‘tlo q lar 
L o la  y o p in g a n   to g ‘lar o ltin   tu p ro q la r 
S h a r s h a r a la r   irm o q la r  k u m u sh   b u lo q la r 
G o ‘z al  s h in a m   bog‘lar  sobiq  o ‘rto q la r —
B u la m in g   h am m asi  sen  V a ta n im —o n a m
F id o   b o ‘lsin   sen   uch u n jo n   ta n im   onam ! 
(H.  P.)
2.  M an zu ra o ta - o ‘g‘il o ‘rtasida uzoqlaiga tikilib sal kulim - 
s ira b   c h u q u r   x a y o l  su rib   b o ra rd i. 
(Asq.  M .)  3.  M e h - 
m o n x o n a d a   q a b u l  qilib  b ir  k a tta   x ito y   laganda  uyulgan 
qirg‘ovul  k a k lik  g o ‘sh ti qovurm asi  b ila n   ziyofat  qildi.  ( 0 .)
4.  D a stla b k i  v a q tla rd a   yordam   b ersan g iz  ishlar  yurishib 
k e tg a n d a n   k e y in  u n c h a  og‘irligim  tu sh m a s deb o ‘y!aym an. 
(y4. 
Q.)  5.  T u lk in in g   yo‘lbarsning  terisin i  oldi;  D e h q o n - 
n ing b a risin i o ld i. 
(M. G*.)  6.  „ H a  sen  t o ‘g (ri ay td in g “  m u- 
h a b b a t — b u y u k   s o 'z   b uy u k  h issiy o t!...  7.  „ H o y ,  h o y  
S h i r m o n x o n   n i m a   d e y siz ?   M a y li  s in a s h a m iz ! “ 
( Y. )
8.  „ A m m o   m e n   o ‘rm o n d an   h a m   d a ry o d a n   h am   yerdan  
h am   o s m o n d a n   h a m   b u lu tlard an   h a m   h a r  q anday  m ay- 
sad an   h a m   b a x t  k u ta m a n “ .  9.  U z o q d a   t o ‘g ‘rid a   y o ‘lni 
zav o d   d a rv o z a s ig a c h a   y o ritib   tu ra d ig a n   p ro je k to r  b o r. 
(Asq.  M.)  10.  Biri yigirma uch yoshlarda baland bo'yli qora- 
ch a d an   k elg an   q u sh   b urun  m anglayi  keng  qalin  lablarida 
m a ’no li  ta b a ssu m   b o ‘lib  kichik  m oviy  k o 'zlarini  sal  qisib 
fikrga c h o ‘m g a n  h o ld a  uzoqlarga tikilib ch alqan cha yotardi.
11.  „ B u   q a n d a y   hol!  M u n c h a titra y s a n   ey  yurak!“ 
(Y.)

12.  Z ero  xalq  shunday b ir daryoyi  azimki  u  toshsa  u n in g  
m av jid an   n a  sh o h n in g   q asri  n a  d arv esh n in g   k u lb a s i 
qolur. 
(0 .)
55- 
mashq  0 ‘qing.  Nima  sababdan  vergul  qo‘yilishi  yoki 
qo'yilmasligini izohlab bering.
1. 
U z o q d a   ozgina  ch an g   k o ‘ta rilsa  ham   q ip - q iz il 
qu yosh  n u rid a   alvon  doka  sin g a ri  jim irla b   k o ‘rin a d i. 
(Asq
.  A/,)  2.  M anzura  xayolini  b ir  joyga  to ‘plab  o lish  
m aqsadida b o ‘Isa kerak  ishi  b o ‘lm asa  ham   o ‘z  k ab in etig a 
kirib  ketdi. 
{Asq.  M.)
3. Oydin kechamizga shum  soya qo‘ndi
O h  la’nati  soya  keldi  u!
Shu  vajdan  oy em as  oshnalik  so‘ndi
Q arang-a arzimas sh arp a d an  qayg‘u!
Agar lozim  bo‘lsa  tiz   c h o ‘kay  o ‘zim
Tilim da dilim da shu ay tar so‘zim:
— K echir  m eni  „m ayli“  de!
K echir  m eni  maylim i?
0 ‘rtada  o ‘tgandir  gaplar  g‘iybatlar 
N ainki  gap-u  s o ‘z  ishq  o ‘yin  bizga?! 
N ahot shaftoliga to ‘lgan savatlar 
Bitta  q u it  tufayli  t a ’m in  yutqizsa?!
N ah ot bir  daqiqa yillarni  yengsa?!
Bulbul  oshyoniga  b o yo ‘g ‘li  q o ‘nsa?!
—  K echir  meni  „m ayli“  de!
— U nut  unut  maylimi?!
U h   yaxshilik  m aylim i
K echir  m eni  maylimi?!
(A/. 
Shayxzoda)
124
- 
topshiriq.
 Tagiga chizilgan vergulning tushirilishi gapning 
mazmuniga qanday ta’sir elishini izohlab bering.
1.  Abayning  ostida  oq*  yo‘llik  sam an  yo‘rg‘a.  (A/. 
A.)
2.  Baraka topgur* Salimjonni h a r q an ch a m aqtasa arziydi.

3.  Yaxshi,_  gapingizda  jo n  bor.  4.  T o ‘g‘r*_  so ‘z  kasalni 
ham oy oq q aturg ‘izadi.  5.  Qurilish uchastkasida tem ir4 beton 
qaJashib  yotibdi.
Eslang.  N uqtali  vergu) quyidagi o krinlarda qollanadi:
1.  0 ‘z ichida  verguli  bo'lgan  yoyiq  u y u sh iq b o ‘- 
laklar  orasida:
Mehnat,  ijod,  odam  sharafi;
Dil yorug'i,  hayot  quvonchi—
Hammasining  asli,  manbayi —
Sen,  Vatanim
 — 
tinchlik  tayanchi.
Qo'nonboy  yonida  bir  gala  xushomadgoyiari:  Irg‘iz- 
boylardan  Moybosar,  Jaqib,  fziquítifardek  qarindoshlari; 
bu  kunlarda  Qo'nonboy  tarafdori  bo‘lib  yurgan  Juonta- 
yoq,  Qorabotir,  To‘pay,  To‘rg‘ay  ellarining  oqsoqol — qo- 
rasoqollari bor.  (M.  A.)
2. 
0 ‘z ichida verguli bo‘lgan, m azm unan  m a’lum dara- 
jad a  mustaqillikka  ega  sodda gaplar orasida  ham da  har xil 
turdagi  gaplarni  o ‘z  ichiga  oigan  qo'shm a  gaplar  orasida: 
Zunnunxoja,  Síddiqjonning  tarqfmi  oigan  bo'lib,  kampir
- 
ga  qarab kovush  otdi;  Siddiqjonga  nimadir demoqchi bo lib 
og‘iz  ochgan  qizini  bir  tarsaki  urdi;  so'ngra  Siddiqjondan 
o'pkaiab,  mayin  tovush  bilan  gap  boshladi.  (A.Q.)  Ishchi 
qozoq  bir-ikki  qum  xomasining  bu  yog‘idan  u  yog4iga,  u 
yog‘idan  bu  yog'iga  o ‘tdi,  ammo  izdan  nishin  y o ‘q  edi; 
eski  izlar  nari  lursin,  hatto  qozoq  o'z  izini  ham  topolmas 
edi;  har  bosiigan  qadam  o ‘mi,  qumga  bosilgandek,  oyoq 
k o ltarilgan  hamon,  ko'milar edi.
  (5. 
A.)
125- 
topshiriq.
  Vergul yok¡  nuqtali verguining nima sababdan 
qo'yilganligini  izohlang.
NUQTALI  VERGUL
( //. 
Nazir)
N uqtali  verguining  qoMIanishiga 
oid  mashqlar

1.  K o‘cha  iflos,  lekin  suv  qalin  sepilgan;  h ar  yoqqa 
tarvaqaylab  o ‘sgan  beso'naqay  qari  tollarn in g   k o klankasi 
quyuq.  (
0.)
2.
  G o'yoki  sh okng‘ib  ketar 
Peshonadagi  terga;
Xuddi  kun  sh u ’lasiday,
Bug‘doy  yoyilar  yerga. 
{T.  P.)
3.  T u rm u sh ,  tu rm u sh i 
N ur  olib  sendan,
Shod  qaraydi 
Ko'zlarga  ko‘zlar,
Seni  dedik,  b ir  piyola  suvday 
Dengizni ham   kokroldik bizlar. 
(H.  P.)
4.
  U  kokylakka  o ‘xshash  oq  palto  kiygan,  ingichka 
bo'yniga  havorang  ro km olcha  o ‘rab  oigan;  ezilgan  poxol 
shlyapasi yonidagi  maysa  ustida yotardi.
5.  G a r  gunoh  orttirsang  o ‘zingga  ogkir,
Vijdon  azobidan  qovurilsang  bo t-b o t,
Hayhot!  Kimga  borib  dod  deysan,  axir.
Qayga  bekinasan  o ‘zingdan,  hayhot!
(A.  Oripov
)
IKKI  NUQTA
IIHIi  Eslang.  Ikki  nuqta quyidagi o'rinlarda  qo'yiladi:
I. 
Uyushiqbo'laklardanoldinkelgandaumumlashtiruv- 
chi  sokzdan  so‘ng: 
Xolmurodning  do'stlari:  Ergash,  Jo'ra  va 
Omontoy ham birin-ketin ta ’tildan qaytishdi.  (P.  T.)
Eslatm a.  Ba’zan  um um lashtiruvchi  s o kz  yashirinishi 
m u m k in ,  am m o   o h a n g   va  m azm u n g a  k o ‘ra  u yu sh iq  
b o ‘lak!ardan  oldin  ikki  nuqta  q o ‘yila  beradi.  Bu  hoi  ish 
qog‘ozlarida va  ilmiy asarlarda  kokproq uchraydi.  M asalan: 
Majlisda  qatnashdilar:  Sobir  Erkinov,  Shokir  Otaqulov, 
Abdulla  Saidov.
2. 
Quyidagi m a’nolam i ifodalagan bogMovchisiz qokshm a 
gaplarda:

1.  B ir  gap  ikkinchi  bir  gapdan  anglashilgan  ish-hara- 
katning   sababini  k o ‘rsatsa: 
»Men  u  yil  dekqonchilikdan 
hech  narsa  ololmadim:  kuzgi  bug ‘doyning  boshoqlari  shira 
olayotgan  vaqtda  havoda  ola  bulut  paydo  bo‘lib,  boshoq
- 
lar kuyib
, 
qovjirab k e td t
. 
(S.  A.)
2.  B ir  gap  ikkinchi  bir  gapdan  anglashilgan  ish-hara- 
katn in g  natijasini  ko‘rsatsa: 
X o ja   GHyosiddin  Hirotdagi 
b a ’zi  mashhur  zotlarni  go ‘zal  taqlid  qildi:  o ‘tirgantar 
o'rinlaridan  qo‘zg‘olmay  qoldilar.
  ( 0 .)
3.  A g a r  b iro r  gap  b o sh qa  b ir  gapning  m a zm u n in i 
t o ‘ld ir s a   y o k i  iz o h la s a : 
Qosimmurod  aytardi:  agar 
qo‘rqmasangt  eng  odamxo'r  daryo  hech  nima  qilolmay- 
di
 — 
suvning  o (zi  qirg'oqqa  chiqarib  qoyadi.  (0.)
3. 
K o ‘chirm a gapdan oldin kelgan muallifgapidan so‘ng: 
Otam  birdan  samovarchiga  buyruq  beradi:
 — 
Musavoyga 
joy  solib  ber
, 
ozodaroq  yostiq  qoy.
  (
0.)
126
- 
topshiriq.
  1.  Keltirilgan misollardagi gapning turini va gap 
oxirida tinish beigilari nima uchun qo‘Uanganini avtib bering.
2. 
0 ‘zingiz ham darak gaplarda undov belgisiva  qo‘sh tinish 
beigilari qo'yilgan gaplarga 2 tadan misol keltiring.
1.  U n i  h am   biz to r   z in d o n d a n   o zod   qilam iz! 
(Y.)
2.
  0 ‘h o ‘,  kapsanchilar qishlog‘i shunaqa chiroylimi. 
(A.  Q
.)
3. Behudaga o ‘g‘Um, egma bosh. 
(H.
 0 .) 4. Bu qanday bedod- 
lik,  bu  qan day   zulm!  (K )  5.  Q anday  quvonch! 
(S.  J o ‘ra
.) 
6.  O najonlarim ,  ham m a o‘zining eski  devorini  quchoqlab 
o ‘tira   bersa,  yurt  qachon  obod  b o ‘ladi! 
(A.  Q.)
  7.  Z ah- 
m a tk ash ,  d o ‘stparvar,  jangovar,  ahdiga  vafoli,  quvnoq 
o ‘zbegim.  ( G ‘. 
G‘.)
8.  Seni,  Zebo,  zebi  qiz  deymi,
O ydin  kecha  yo  kunduz  deymi,
Sohibjam ol  yo  dilbar  deymi,
Yo  san’atkor,  yo  chevar  deymi?!
(A.  Umariy)
9. 
„Y oshlik“  so‘zi luglatlar qatida go‘zal va m um tozdir. 
„Y oshlik“  so‘zi  jo 'sh q in   jaranglovchi  tarona,  q o ‘ng'iroq

singan  sado  beradi...  Yoshlik  m usaffo,  beb ah o   gavhardir. 
Bu  davrda  dunyo  bilimlarini,  kasb-u  h u n a m i  egalla!
U m m ing   eng  shijoatli,  eng  qu dratli  davri  yoshlik  erur. 
Yoshlikda  nim aga  astoydil  urinsang ,  m u d d a o   ro ‘yobga 
chiqadi. Yoshlik ikkinchi qaytib kelmaydi.  Dem ak, bu yosh- 
likning  oltin  fasllarini  behuda  o ‘tk azm a.  U n d an   samarali 
foydalan!
(Sh.  Orifiy)
TIRE
Tire quyidagi  o ‘rinlarda ishlatiladi:
1.  O t,  son,  olm osh  va  harakat  n o m i  bilan  ifodalangan 
ega bilan bog‘lam asiz kesim orasida:
Aziz  vatandoshim,  bu — sening  imzong.  (G ‘.G ‘.)  Yur- 
gan— daryo,  o Uirgan
  — 
bo (yra.  H am m a  sizning  tara
- 
fingizda, chunki mana buni bajaruvchi
 — 
siz,
  (
Asq
. 
M.)  Ikki 
karra  ikki
 — 
to (rt,
2.  U yushiq  boMaklardan  s o ‘ng  kelgan  u m u m lashti- 
ruvchi  so ‘zd an   oldin: 
Suv,  yer,  elektr
 — 
bular hayot  ba
- 
horiga yangi go *zallik va yangi nash \a bagHshlovchi kuchlar 
edi.
  (O.)
3.  A jratilgan  b o ‘lak  bilan  iz o h lan m ish   b o ‘lak  orasida: 
0 ‘zbekistondan  sizga  gullar  olib  keldim
  — 
xushbo ‘y, 
musaffo.  (R.  Otayev)
4.  Kirish  gaplar  bilan  gap  b o ‘laklari  o ‘nasida:
Oltinchi  brigadaning  g ‘o ‘zasi
 — 
mana  men  hozirgina
aylanib  keldim
 — 
sira  avj olmayapti.  (O.)
5.
  M uallif  gapi  bilan  ko‘ch irm a  g ap   orasida: 
„JVega 
buncha  kech  qolding,  Manzura
?“  — 
dedi  Aziz  mehribon 
tovush  bilan
. 
(Asq.  M.)
6.  Dialog taridagi ko‘chirm a gaplarda:
— 
Siz  biror  narsa  buyurganmidingiz?
— 
Buyurganim  qachonlar edi.  Kutaverib  sabrim  tugadi.
— 
Nima  buyurgan  edingiz?
—  Buni  qarangki,  sizni  eslolmayapman.
(„Shifokor  va  dardmandlar xandasV*)

— 
Menga yozib  bergan  doringizni ichishga  uigurmasim- 
dan  hammasini  qayt  qilib  tashladim.
~   Qayt  qilganingiz  durust  boHibdi.  Chunki  dori  ichish­
ga  emas,  badaningizga  surtishga  berilgandi.
( ,£hifokor  va  dardmandlar xandasi **)
7.  K utilm agan  voqea-hodisalarni  ifodalagan  gaplardan 
oldin:
„Men  darrov  idoraga  yugurdim — y o ‘qsiz“-  (0 .)
 
„Men 
unga  tikilib  o ‘tiraman-da,  rohat qilaman
  — 
faqat shu
u.
8.  Zid  m a ’noli  gaplar  orasida: 
Jismimiz  yo'qolur — 
o'chmas  nomimiz-  (G'.G*)
T ire ,  vergul,  ikki  nuqtaning  qoMlanilishiga 
oid  m ashqlar
56- mashq. / /  
belgisi o‘miga kerakli tinish belgisini,  nuqtalar 
0‘rniga  kerakli  harflarni  qo'yib ko‘chiring.  Nima sababdan  tire 
yoki  ikki nuqta qo‘yi1ishini izohlang.
1.  M anzu ra deraza pardasini ochib q a ra d i// yangi kelib 
to ‘xtagan  „ P ...b e d a udan  D a n ilo v //  d ...r...k to r  va  bosh 
m u h ...n d is  tu s h d i. 
{Asq.  M.)  2.
  H ali  h am   e s la y m a n // 
bittasi  yuk  t...sh u v c h i  bukri  chol  Proxorov  bobo  edi. 
(Asq.  M.)
  3.  J im - jit,  ko‘m -k o ‘k  tep alar,  togMar,  ser- 
daraxt  bogMar  //h a m m a s i  jim -jit.  4,  Biz  bir  bog‘ning 
devo...larini  p a n a  qilib  oktd ik //  ko‘rm ay  qoldilar. 
(0.)
6.  Men  yigirm a  yildan  ortiq  Alisherga  qarshi  harakat  qil- 
d im //  N e  ishlarqilganim  sizga m a’lu m //  A lish er//  yura- 
gi  toza  o d am . 
(O.)
  6.  it  h u ra d i//  karvon  o ‘tadi. 
(Y.)
1. 
O m adim iz  ke...gan  ekanm i,  yo qur...  tit...shni  sog‘inib 
qolgan  e k a n m iz m i//  biram  b o ‘li...  berdi,  qani  endi  terib 
t...m om   qilsak. 
(A.  Q.)
  8.  M u allim a //  yosh  xotin/ /   uni 
jondan  sevadi. 
(G ‘.G \)
  9.  Y uqorida  kokrgan  bogkimizdan 
u z...q r...q d a/  aholi  yashaydigan  jo y la rd a //  bir  qishloq 
b o red i. 
(S.  A.)
  10.  Vasiliy  Ivanovich  yana ancha  savollar 
berm oqchi  e d i / /   profe...or  to kxtatdi. 
(Asq.  M.)
57-  mashq. 
Tinish belgilarining  qo‘yilish sababini izohlab be­
ring.

— T o ‘g‘ri  aytding,  plebeym an...  — Ju m an ov  h irq ira - 
di,  —  Q ulm an...  N orasm iy  qui...  Sen-chi?  Sen  qui  em as- 
misan?
—  0 ‘chir! —  Koryagin  sîolni  mushtladi.
—  Q ulsan!  — Ju m a n o v n in g   afti  b a tta r  q iy sh ay d i.  — 
Boshliqlarning  oldida  qulsan!  Sendayam   plan  bor.  Y o ‘q 
gunohim ni  qanchalik tez bokynim ga  qo‘ysang...
— 0 ‘chir  ovozingni!  —  Koryagin  ta g ln   stolni  m u sh t­
ladi.  Bo‘sh  stakan  zirillab  ketdi.  —  Ertagayoq  M oskvaga, 
Butirkaga j o ‘natam an.  O bkom ingning yoniga!
— Juda yaxshi!  Vijdon b o is a  aytsin, qachon po ra berib- 
m an  unga?
—  Obkoming kim b o ‘pti?  K erak b o isa ,  respublika  rah - 
barlarining  o ‘ziyam  tiz  c h o ‘kadi  hali...
— Yaxshi  boladi! — Jum anov  ham on  tebrangan  ko‘yi 
boshini shaxt bilan koktarib chaqchaydi. — Qo‘lingdan kelsa, 
Brejnevni  tiriltirib  kelgin-da,  uniyam   so'roq  qil!  — dedi 
vishillab.  —  Pripiskani  o ‘ylab  topgan!  H am tovoqlari  bilan, 
yo‘q  paxtani  olti  million  tonna  qilasan,  degan  o ksha!  — J u ­
m anovning qon quyilgan  ko‘zlari  kosasidan  chiqib  gapirdi.
—  Paxtakorni  eshak  qilib  mingan  — o ksha!  (
0 ‘.  H.)
58- 
mashq  Tegishli  tinish  belgisini  (vergul,  tire,  ikki  nuqta) 
qo‘yib ko‘chiring.
1.  Bog'im izda turli  m evalar 
Olma o‘rik shaftoli gilos 
A nor  noklar  o ksar  kun  sayin 
Bogkbon bunga q o ‘ym oqda  ixlos 
(A.  U.)
2. 
Yoshmiz xunuk bedavo em asm iz tentak em asm iz  al-
batta baxtni qolga kiritamiz.  ( 
T.)
 3.  Ahmadjon yotgan yerida 
birpas  ashulaga  qo‘shildi-yu  keyin  b o ‘lmadi  adirga  ch iq ib
ketdi. 
(A.  Q.)  4.
  B irlashgan  yovni  q ay tarar.  (
Maqol
)
5.  K o'rdingm i  burgutning  bolasiga  o'xshaydigan  yovqur 
zabardast  yigit.  (K )  6.  G ulning  g o ‘zalligi  ham   pok  qalbli 
insonning go4zalligi  tufaylidir.  (/?. 
F.)
  7.  Lekin  yoshligida 
zo ‘r  qilichboz  o ktgan  Q o‘nonboy  bo‘sh  kelmadi  m ay y o r- 
ni  qim irlagani  q o ‘ymadi.  (A/. 
A.)
  8.  Y o lc h i  dalaga  katta

yerga  kelgandan boshlab bundagi  qarollar  m ardikorlar b i­
lan apoq-chapoq bollib ketishdi.  ( 0 .)  9.  Ulug‘ sabzavoming 
erka o ‘g‘lini yo‘q qiluvchi kim?  10.  Solijon m ashinani tez- 
latd i  otaning smenasi tugaydigan vaqt bo'libdi  tezroq uyga 
borib m ashinani zavodga yuborishi kerak. 
(Asq.  M.)
  11.  Uy 
sohibi  shoir o ‘z  o d aticha  bir  nafas  qo'nm adi.  ( 
0
.)
QAVS
1.  Ifodalanayotgan  fikrga  yoki  uning  biror  b o ‘lagiga 
q o ‘shim cha  izoh beruvchi  so ‘z yoki  iboralar qavsga olina- 
di: 
Viktor (Lizaning ukasi) ishchi yoshlar maktabini, kichkina 
Liza  bilan  Karomat (bunisi Salomat xolaning qizi)  ikkinchi 
smenada  o ‘qishadi.  (Asq.  M.)
®
E sla tm a .  Q avsdan  o ld in g i  tin ish   belgilari  (ver- 
gu l,  tire ,  ikki  n u q ta ,  n u q ta li  vergul)  qavsdan 
keyinga  k o ‘chiriladi: 
Erkaklaming biri
 — 
markaziy 
gazetaning  muxbiri,  ikkinchisi — injener  (Mavlonbek  uni 
Fyodor Makarovich  der edi.  U qiz esa  Moskvada  institut- 
ni  bitirib,  hozir shu  injenerning qo'lida  tajriba  k o ‘rib y  ur- 
gan ekan).  (A.Q
.)
2.  K irish   g a p la r  yo k i  re m a rk a la r  qavsga  o lin a d i: 
QirgHz  0 (roz  belbog4iga  mahkam  chandib  tugilgan  bit
- 
tagina  soHkavoyni  ( kim  biladi,  buni  qachonlardan  beri 
saqlab yurgan)  chiqarib,  sekingina tashladi.  (0 .)  Maryam
- 
xonim  (yigiab):  Majburiyat  keltirdi  meni! (H.  H.)
3.  M isol  yoki  k o 'c h irm a n in g   m anbayini  k o ‘rsatadi: 
Oh,  Hirot,  H iro t!(0 .)
 
„Turkona  uslub
“  (
Navoiy)  turkiy 
tillarga xos uslubdir.  Otam  ,Mirzo
 “ 
va  ,,G‘ulom “ taxal- 
luslari  bilan  talay  she 'rlar yozgan.  (G ‘.G \)
4.  Izoh  m a’nosidagi  so‘z  yoki  iboraga  oid  tinish  belgi- 
la r qavsning ichiga olinadi:  ’
Bu yerlarda  u,  kuychi,  xayolchan yurdi,
(Bolalikdan  chanqoqdi  bilimga
, 
kuyga!)
Fikrida  ne-ne  go'zal  rejalar qurdi.  (0 .)

QO'SHTIRNOQ
Eslang.  Q o 'sh tim o q  quyidagi o ‘rin lard a q o ‘yiladi:
1.  K o‘c h irm a   gaplarni  ajratib  k o ‘rsatish   u chun: 
„ 
O ‘rtoq Ahmedov,
  — 
dedi O \rmonjon
, 
— ertaga bayram oldi 
majlisimiz bo‘ladiu.  (A.  Q.)
2. 
Ayrim so‘z va so‘z birikmalari ham  q o ‘shtim oqqa oli- 
nishí mumkin. Q o'shtim oqqa oiingan bu xil so ‘zlar ko‘chm a 
m a ’noda  yoki  kinoya  m a ’nosida  q o ‘llanishi,  shartli  nom  
yoki  taxallus  b o ‘lishi  mumkin: 
Metallurglar  to ‘pni  yana 
Jushman
 " 
darvozasiga  qarab  haydab  ketdilar.
  (
Asq.  M.) 
Odamlar  noiloj  ,pcosiyatli
" 
giyoh  tomiridan  voz  kechdilar. 
(P.  T.)  Telefonistka  (suyunib):  „To'rtinchi!“  „To‘rtinchi!“ 
,,Yigirma“ga  quloq  sol!...
  (X ) 
„Qahramon “ jamoasi paxta 
rejasini  bajardi.
n
Eslatm a.  Agar  q o'shtím oqqa  olinishí  zaru r  bo'Igan 
so‘z turlovchi q o ‘shimchaga ega b o ‘lsa, bu q o ‘shim - 
ch alar  q o ‘sh tirn o q d a n   keyin  q o ‘yiladi:... 
erining 
,Jcirdikori“dan  xabardor  boUganday  o'sm oqchiladi 
Shakarxon.  (H.  N.)
Q avs  va  qo‘shtirnoqning  q o ‘llanishiga 
oíd  m ashqlar
59- 
mashq. Tinish belgilarini qo‘yib ko‘chiring.  Nima sabab- 
dan qo‘shtimoq yoki  qavsning qo‘llanishini izohlab bering.
1. 
M en  nim a qila olam an  d o k to m in g   o ‘zi yaxshi biladi 
dedi  Solijon  M anzuraning  oldida ja n jal  b ilan   ovora  b o ‘lib 
qolganiga o ‘n g ‘aysizlanib.