0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va
kg /ga ( O 'z b e k i s t o n m e v a c h ilik , u zu m ch ilik va v i n o c h i li k instituti)
Download 5.63 Mb. Pdf ko'rish
|
|
kg /ga ( O 'z b e k i s t o n m e v a c h ilik , u zu m ch ilik va v i n o c h i li k instituti) Mevali daraxt turi H o sil, t /g a
p 2 o 5 K20 CaO O lm a 6 1 , 5 67 18 72 73 N o k 2 2 , 0 34 8 38 4 4 Olxo'ri 9 , 9 34 10 4 4 4 7 Shaftoli 2 3 , 4 85 20 82 130 Belii 2 1 , 0 52 17 65 74 Q iz il s m orodina 20,1 133 51 82 174 Q o ra sm orodina 7,3 63 25 34 9 4 Q u lu p n a y 10,8 156 35 184 - R.R. Shreder nom idagi 0 ‘zbekiston bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik instituti m a ’lum oti bo'yicha olm a 120 s/ga hosili hilan tuproqdan 80—85 kg azot, 25—30 kg fosfor va 85—90 kg kaliyni olib ketadi. M a’lumki, mevali daraxtlar to ‘la hosilga kirgunga qadar bir nechta bosqichni bosib o 'tad i. H a r bir bosqich uchun o ‘ziga xos o 'g 'it m e’yor- lari belgilanadi. Bog‘ yaratish daraxt ko‘chatlarini yetishtirishdan boshlanadi. K o‘- chat yetishtirish esa bir necha (2—3) yil davom etadi. Bu davrdagi tadbirlar tizim ida tu p ro q la rn i m adaniylashtirishga alohida e ’tibor beriladi. Tuproq kuzda 30—45 sm chuqurlikda haydaladi. Shudgor oldidan tuproq unum dorligini hisobga oigan holda gektariga 30—100 t chala chirigan go‘ng, 60— 100 kg fosfor, 70—80 kg kaliy sochib chiqiladi (bedapoya o ‘rnida b arpo etiladigan ko'chatzorlarga mahalliy o 'g ‘itlar kiritilmasa ham b o ‘ladi), so‘ngra siderat sifatida bironta dukkakli- don ekin yetishtiriladi. Mevali daraxt uru g‘i ekiladigan maydonga kuzda 20—5 0 1 miqdorda chala yoki to 'la chirigan go ‘ng, 100—150 kg fosfor va 60—90 kg kaliy kiritiladi. Ekish bilan bir paytda gektariga 20 kg P20 5 berilsa, urug'lar tez va qiyg'os unadi. Bu davrda azotli o ‘g ‘it qo'llash salbiy natija beradi.
N ihollar o ‘zini yaxshi tutib olgandan keyin (3—4 chin barg davri) gektariga 40—50 kg azot kiritib, birinchi q o 'sh im c h a oziqlantirish, orad an 20—25 kun o ‘tgach shu m e’yo rdagi a z o t bilan ikkinchi qo'shim cha oziqlantirish amalga oshiriladi. Oziqlantirish uch u n go'ng shaltog'i va parran d a axlatidan ham foydalanish m um kin. Bunda go 'n g shaltog'i 5— 10 m arta suyultiriladi va gektariga 10— 15 t hisobida 4—5 sm chuqurlikka kiritiladi. Parranda axlati suv bilan 1:2 nisbatda aralashtiriladi va bir n echa kun qoldiriladi. Keyin 8—10 m arta suyultirilib, gektariga 0,8—1,0 t hisobida kiritiladi. O 'zini tutib oigan nihollar ikkinchi yilning bahorida 100—150 kg, iyun oyida 75—100 kg m e’yorida azot (N) bilan oziqlantiriladi. Danakli mevalarning nihollari uchun bu m e’yor 1/3 — 1/4 m arta kamaytiriladi. M evali daraxt k o ‘chatIarini oziqlantirish. Y etilgan n ih o llarn i k o'ch at qilib o'tq azish d a ko'proq xandaq (eni 40 —50 m chuqurligi 50—60 sm) usulidan foydalaniladi. M ahalliy o ‘g ‘it yillik m e’yorining yarmi xandaq kovlash uchun rejalashtirilgan chiziq bo'ylab va qolgan yarmi xandaq ostiga tashlanadi. Azotli o ‘g ‘itlar kiritilm aydi. Fosfor va kaliy ham xandaq ostiga tashlangach, buldozer bilan ko'm iladi va ko'chatlar m exanizm lar yordam ida o'tqaziladi. Fiar bir ko'chat o'rasiga 20—30 1 suv quyiladi va ko‘chat tanasining atrofi torf, kom post yoki go‘ng bilan m ulchalanadi. K o'chat uchun kovlanadigan o'raning kattaligi quyidagicha: olm a va nok uchun 100—60—0,5; olcha, gilos va olxo'ri uchun 80—40—0,3; sm orodina, m alina va boshqa butasim onlar uch u n 50—30—0,15. Bu yerda birinchi raqam o ‘raning enini (sm), ikkinchi raqam chuqurligini (sm) va uchinchi raqam hajmini (m 3) ifodalaydi. 102-jadvalda bitta ko'chat o ‘rasi uchun belgilangan o ‘g‘it m e'yorlari keltirilgan. Agar ko'chat o'rasining hajmi oshirilsa, shunga mos ravishda o ‘g‘it m e’yori ham o ‘zgartiriladi. 102-jadval Bitta ko‘chat o'rasi uchun belgilangan o ‘g ‘it m e’yori, kg/ga ( O 'z b e k is to n m ev a ch itik , u z u m c h ilik va v i n o c h i l i k ínstituti) 0 ‘g‘it turi U ru g 'li mevalar
D anakli m evalar
B utasim on mevalar
G o ' n g ( t o l a c h i n g a n ) 2 0 - 3 0 1 0 - 1 5 8 - 1 0 A m m i a k l i selitra 0,0 6 0 , 0 4 0,0 2 Kaliy sulfat 0,1 5 0 ,0 6 0,04 Superfosfat 1,0 0,4 0.2 Jami: o z iq m o d d a l a r ( s o f m odd a) N - 2 0 P - 2 0 0 K - 6 0 N - 1 4 P - 8 0 K - 3 0 N - 7 P - 4 0 K - 18 K o'chat o 'ralariga yangi yoki chala chirigan go'ng tashlash m aq- sadga muvofiq em as, chunki ularning chirishidan tuproq qatlam larida hosil bo'ladigan chala oksidlangan birikmalar ko'chatlarni tutib ketishini qivinlashtiradi. Shuningdek, kaliyli o 'g 'it sifatida kaliy sulfat topilm asa, kaliy xloriddan ham foydalanish mumkin.Yosh va hosilga kirgan mevali daraxtlarni oziqlantirish. K o'chat o'tqazilgandan keyin yosh mevali daraxtlarni oziqlantirish muhim ahamiyaiga ega. Bu davrda daraxt- larning jussasi kichik bo'lgani uchun qator oralarida kartoshka, sabzavot ekinlar, xashaki ildiznievalilar va beda yetishtirish mumkin. Lekin m azkur ekinlarga tuproq unum dorligini yanada oshirishni ta ’minlaydigan darajada mahalliy va mineral o 'g 'itlar kiritiladi. Yengil mexanikaviy tarkibli luproqlarda lyupin, xantal yoki vika va suli aralashmasi ko ‘kat o 'g 'it sifatida yetishtiriladi. Tuproq-iqlim sharoitlarini hisobga olib, bitta daraxt tanasi atrofida I kv. m yuzani o'g 'itlash uchun 3—4 kg go'ng, 5— 10 g azot, 4 — 10 g fosfor va 3—5 g kaliy lavsiya etiladi. Keltirilgan raqam lar gektariga 30—40 t go'ng va 30— 100 kg sof oziq m oddaga ekvivalentdir. Mevali daraxtlarga beriladigan o 'g 'it m e’yori ularning yoshiga bog'liq ravishda o'zgartirib boriladi. Masalan, daraxtning yoshi 6 ga teng: u holda ildizining tarqalish diametri 3 m ga (6 : 2), yuzasi esa 7 kv m ga teng bo'ladi. Agar I kv.m yuza uchun 4 kg go 'ng, 5 g azot, 5 g fosfor va 5 g kaliy lozim bo'lsa, 6 yoshIi daraxt uchun bu raqamlar 28 kg go'ng va 35 kg dan azot, fosfor, kaliyga to 'g 'ri keladi. Shu yo'l bilan turli yoshdagi mevali daraxtlar uchun o 'g 'it m e’yorini hisoblash mumkin ( 103-jadval). Yetuk m evali b o g'larnin g qato r o ralarid a qo 'sh im ch a ekin lar yetishtirilmaydi, faqat ko'kat o'g'it sifatida ayrim dukkakli-don ekinlari yetishtirish tavsiya etiladi. Ularga fosforli va kaliyli o 'g 'itlar va go'ngning 2—4 yillik zaxirasi bir yo'la kiritiladi. / 03-1ad va I Turli yoshdagi mevali d a ra x tlar uchun belgilangan o ‘g ‘it m e’yori ( O 'z b e k i s t o a m e v a ch il ik , u z u m c liilik va v i n o c h i l i k institut!) D a r a x t n i n g y o s h i G o ‘ng, M i n e r a i o ‘g ‘i t la r , g kg N p2o5 K . 0 2 4 5 - 1 0 4 - 1 0 3 - 5 4 20 2 2 - 4 5 2 0 - 4 5 1 5 - 2 0 6 30 3 5 - 7 0 3 0 - 7 0 2 0 - 3 0 8 4 0 5 0 - 1 0 0 4 0 - 1 0 0 3 0 - 5 5 1 0 - 1 2 5 0 - 5 5 6 0 - 1 2 0 5 0 - 1 2 0 5 0 - 6 0 Tokni o‘g‘itlash Tok o ‘zining serhosilligi va o'g'itlarga talabchanligi bilan ajralib tu ra d i. Shu bois to k z o r u c h u n a jra tila d ig a n m ay d o n tupro qlari unum dorligini oshirish uchun haydashdan oldin 50 t gacha go‘ng, 700—750 kg fosforli o ‘g‘it va 100— 150 kg kalivli o ‘g ‘it kiritiladi. M um- kin qadar tarkibida xlorni tutm aydigan kaliyli o ‘g ‘itlardan foydalanish kerak. K o‘chatlarning avji past b o ‘lsa, m ay-iyun oylarida 50 kg azot, va 40—50 kg fosfor bilan qo'shim cha oziqlantiriladi. Hosilga kirgan toklar har yili gektariga 100 kg azot, 90 kg fosfor va 30—40 kg kaliy bilan oziqlantirib boriladi. B irinchi oziqlantirish may oyida (60 kg azot, 45 kg fosfor, 15 kg kaliy), ikkinchisi esa iyunda (40 kg azot, 45 kg fosfor, 15 kg kaliy) o'tkaziladi. H ar ikki yilda bir m arta 20—30 t/ga m iqdorida go 'n g kiritiladi. Kom postlar va eski devor qoldiqlarini qoMlash uzum hosili va sifatini oshiradi.
Tut mevasi hosildorligini oshirish va barg sifatini yaxshilashda m inerai ham da m ahalliy o‘g ‘itlarning aham iyati katta. T ut y etish tirish rejalash tirilg an m ay d o n tu p ro q la ri o ld in d a n m adaniylashtiriladi (30—40 t/g a go ‘ng, 60—80 kg/ga fosfor va 45—50 kg/ga kaliy bilan) va ko'chat yetishtiriladi. Yetilgan ko 'ch atlar ko'chirib o 'tq az ish d a gektariga 60— 180 kg azot va 30—J00 kg fosfor bilan oziqlantiriladi. M ineral o ‘g ‘itlar ikki muddatda: ko‘chatlar ekib bo‘lingach azot yillik m e’yorining 50% i, oradan bir oy o'tgach azotning qolgan qis- mi va fosforning yillik m e’yori toialigich a kiritiladi, izidan sug'oriladi. H ayotining ikkinchi yilidan boshlab gektariga 100—250 kg azot, 50—100 kg fosfor va 30—50 kg kaliy tavsiya etiladi va o'g 'itlarnin g yillik m e’yori to'laligicha erta bahorda sug'orish oldidan tuproqqa kiritiladi. Tutga o ‘g ‘it m e’yorlarini belgilashda maydon tuproqlarining agro- kim yoviy x a rita n o m a si m a ’lu m o tla rid a n unum li foy d alan ish va rejalashtirilgan hosilni ham hisobga olish maqsadga muvofiqdir. 0 ‘g ‘itIardan olinadigan iqtisodiy samara va uni hisoblash 0 ‘g‘it q o ‘llashda albatta ulardan olinadigan iqtisodiy sam ara hi sobga olinishi lozim. O datda, iqtisodiy sam ara gektaridan olinadigan qo‘shim cha hosil (s/ga), tuproqqa kiritilgan o ‘g ‘it birligining don, tola yoki o zuqa bilan qoplanishi va shuningdek sof darom adning miqdori (so‘m) bilan ifodalanadi. M a m la k atim iz va xorijda am alga oshirilgan ko‘p sonli dala tajribalari asosida, m ineral o 'g ‘itlar tu p ro q q a o ‘rtacha m e ’yorda kiritilganda, bir kg ta ’sir ko‘rsatuvchi sof modda qo‘shim cha ravishda 2,7—5,7 kg d o n , 4 ,7 —7,1 kg niakkajo‘xori doni, 6— 11 kg sholi, 20—32 kg kartoshka, 26—52 kg qandlavlagi, 2,3—5,6 kg paxta tolasi, 2,0—3,5 kg kungaboqar urug‘i olish imkonini berishi aniqlangan. Turli tuproq va iqlim sharoitlarida o ‘g‘it qo'llash bilan bogMiq bo‘lgan bir so ‘mlik sarf-xarajat 1,5—8,0 so‘mlik sof darom ad keltiradi. Mahalliy o ‘g ‘itlarni qoMlash uchun sarflangan bir so‘m 1,5—5,0 so‘m bilan qoplanadi. Ishlab chiqarish sharoitidagi iqtisodiy samaradorlikni aniqlash uchun o ‘g‘itlangan va o'gMtlanmagan maydonlardagi hosil miqdori o ‘zaro taqqoslanadi. Shartli so f daro m ad n i hisoblashda qo 'sh im ch a m ahsulotning qiymatidan hosilni yetishtirish uchun sarflangan barcha xarajatlarning qiymati chegirib tashlanadi. 0 ‘g ‘it qoMlash hisobiga olinadigan so f d arom adning m iqdori quyidagi form ula yordam ida hisoblab topiladi:
- X
bunda: C D — sof darom ad m iqdori, so‘m; Qq— o ‘g‘it hisobiga olingan q o'shim cha hosilning qiym ati, so‘m; Q — shu asosda olingan oraliq m ahsulotning qiym ati, so'm ; X — barcha xarajatlarning yig'indisi, so ‘m. 0 ‘g ‘it kiritishning rentabelligini hisoblab topish uch un quyidagi form ula tavsiya qilinadi: ( Q - Q J - x R = '■ ------- 100 X Yuqoridagi form ulada (Q + Q q) — X = Cd boMganligi sababli: R = £ n - .\ 0 0 X bunda:
R — o 'g'itning renlabelligi, % Rentabellik — sof darom adni qo'shim cha sarf-xarajatlarning unuimiy m iqdoriga nisbatini ko‘rsatuvchi kattalikdir. Sobiq Butunittifoq o ‘g‘it va agrotuproqshunoslik ilmiy tadqiqot instituti va Butunittifoq qishloq xo'jaligi iqtisodiyoti ilmiy tadqiqot instituti olimlari ilgari surgan usulda o ‘g‘itlardan olinadigan iqtisodiy sam araning asosida qiymat bahosi yotadi. M ehnat unumdorligining o'zgarishini quyidagi form ula yordamida hisoblab topilishi murnkin: X
M . = — va M . - ---------- 4- 0 s M u M + M q ■ bunda: M n.s va Mo. — o ‘g ‘itsiz va o ‘g ‘itlangan m aydonlardagi m ehnat unum dorligi, s/kishi • kun; X va Xq — o ‘g ‘itsiz o lin g a n hosii va o ‘g ‘it hisobiga olingan q o ‘shim cha hosil, s/ga; M va M q — o ‘g‘itsiz yetishtirilgan m ahsulotga ketgan m ehnat sarfi va o ‘g‘it kiritish bilan b o g ‘liq q o ‘shim cha sarf-xarajatlar, kishi x X kun/ga. Yuqoridagi form uladan m eh nat unum dorligining ortishi quyi-
dagicha topiladi: U = — ^ \ 0 0 bunda: U — inehnat unum dorligining o ‘sishi, % Sinov savolluri 1. O 'g'itlash tizimining nw qsadi va vazifalari nim adan iborat? 2. Q ishloq x o ja lik ekinlaríning o'g'itga tidahining fiziologik asoslari qanday a n iq la n a d i? 3. O ziq m oddalarning liosil bilan olih chiqib ketilish yo'Ilari qan day? 4. 0 ‘sim lik la r tomonidan tuproq oziq moddalarining o'zlashtirilishi q an day so d ir ho ‘la d i ? 5. Tari i o m illar organik va m in eral o'g'itlar sam aradorligiga q a n d a y ta'sir ko ‘r s a ta d i? 6. O 'g'it qo'llash turiari, usullari, m uddatlari va texnikasi qan day? 7. Q ishloq x o ja lik ekinlariga o'g'it m e yorlari qanday belgilanadi? 8. O 'g'it m e'vorini dala tajribalarining niitijalarí asosida qanday belgilanadi? 9. O 'g 'itla r m e'yorini balans usulida qanday aniqlanadi? 10. O 'g 'itla r m e'yorini qoplam a koeffitsientlar asosida qanday hisoblanadi? II. O 'g 'it m e'yorin i rejalash tirilgan qo'shim cha hosil a so sid a q a n d a y h is o b la n a d i ? 12. A sosiy qishloq x o ja lik ekinlarini o ‘g'itlashda nimaga e 'tibor beriladi? 13. O 'g'itlardan olinadigan iqtisodiy sam ara qanday hisoblanadi? X II bob. T U P R O Q L A R N I A G R O K IM Y O V IY X A R IT A L A S H VA 0 ‘G ‘IT L A R D A N D I F F E R E N S IA L F O Y D A L A N IS H Qishloq xo'jaligida kimyolashtirish jadal sur’atda rivojlanayotgan bir paytda, xo'jaliklar va m utaxassislar oldiga m ineral va organik 0 'g ‘itlar, shuningdek, yerlarni kimyoviy melioratsivalash vositalaridan oqilona va unum li foydalanish vazifalari qo'yilm oqda. 0 ‘g ‘itlardan maqsadga muvofiq ravishda foydalanish, kimyoviy melioratsiya tadbir- larini ilmiy asoslangan holda o'tk azish , k o 'p jihatdan xo'jalik tu p ro q sharoitlarini liar tam onlam a o ‘rganishga bog'liqdir. Tuproq xaritalarida, asosan ularning unum dorligini baholashda muhim hisoblangan tuproqlarning morfologik va genetik xususiyatlari aks ettirilgan bo‘ladi. Bu xarita tuproqlarining tiplari, tipchalari, turlari, granulometrik tarkibi, chirindi qatlam ining qalinligi, madaniylashganlik darajasi va boshqa bir qator xossalari haqida fikr yuritishga im kon beradi. Biroq bu ko'rsatkichlar agronom ik nuqtayi nazardan k o 'p g in a masalalarni liai qilishda, jum ladan, o ‘g ‘it q o ‘llash sistcm asining ishlab chiqishda yetarli bo'lmaydi. 0 ‘sim liklarning alohida o 'g ‘it turlariga b o‘lgan talabini aniqlash uchun, tuproq haydalma qatlam idagi asosiy oziq clem en tlari-azo t, fosforva kaliyning o ‘simliklar o ‘zlashtira oladigan, harakatchan shakil- larining m iqdorini bilish kerak. Ohaklash talab qilinadigan kislotali tuproqlarning kislotalilik darajasi, gipslashga muhtoj sho'rxok va sh o 'rto b tuproqlarning sho'rlan gan lik darajasi va ulardagi singdirilgan natriy m iqdorini bilish kerak. Ayrim hollarda, agrokimyoviy tekshirishlari tuproqlarning ishqoriylik darajasi va m ikroelem entlarning harakatchan shakllarini aniqlash bo ‘yicha ham o'tkaziladi. Qumli va qumoq, kislotali tuproqlar uchun asosiy k o 'rsa t- kich, oson harakatlanuvchi m agniy m iqdori hisoblanadi. Yuqorida sanab o'tilgan b arch a ko'rsatkichlarni aniqlash u c h u n , xo'jalikda tuproqlarni agrokimyoviy tekshirish va xaritalash ishlari bajariladi. Tuproqlarning agrokimyoviy xaritanom alari mineral o 'g 'itla r va kimyoviy melioratsiyadan jadal foydalanadigan xo‘jalik tu p ro q larining o lg ‘itlarga boMgan ehtiyojini aniqlashda zarurdir. Tuproqlarni mufassal ravishda agrokimyoviy tekshirish ishlari hay- dalm a qatlam dan aralash tuproq namunalarini olish, ularning bir qator agrokimyoviy ko‘rsatkichlarini analiz qilish va olingan natijalar asosida, agrokimyoviy xaritanom alar tuzishini o'z ichiga oladi. Agrokimyoviy xaritanom a xo'jalikning yerdan foydalanish xaritasi bo'lib, unda tuproqlarning alohida oziq elem entlari bo'yicha ta'm in- langanlik darajasi shartli belgilar tarzida ifoda etilgan b o ia d i. Yirik masshtabli agrokimyoviy xaritanom alar o ‘g‘itlardan ilmiy asoslangan holda foydalanish uchun m uhim hujjat b o iib xizm at qiladi. Agro kimyoviy xaritanom alar, agronom va brigadirlarga o'sim liklarning o ‘g‘itlarga bo ‘lgan talabini aniqlash va o ‘g‘it m e’yorini belgilashda, agrokim yoviy analiz n a tija la rid a n ko'rgazm ali ho ld a foydalanish im konini beradi. M am lakatim izda tuproqlarni agrokimyoviy tekshirish, xovjaliklar uchun agrokimyoviy xaritanom alar tuzish ishlarini zonal agrokimyoviy laboratoriyalar yagona qabul qilingan uslubiyat asosida amalga oshiradi. Tuproqlarni agrokimyoviy tekshirish va xaritalash quyidagi bo'lim - larni o 'z ichiga oladi: 1. Agrokimyoviy tekshirishga tayyorgarlik ishlari. 2. Dalada bajariladigan tekshirish ishlari. 3. Laboratoriya sharoitlaridagi analitik ishlar. 4. Agrokimyoviy xaritanom a tuzish. 5. X aritanom a asosida o ‘g ‘itlardan differensial foydalanish rejasini tuzish.
AGROKIMYOVIY TEKSHIRISHGA TAYYORGARLIK ISHLARI Xo‘jalik tuproqlarida agrokimyoviy tekshirish o ‘tkazish va agrokim yoviy xaritanom a tuzish uchun xo'jalik ekin m aydonlarining chegarasi tushirilgan yerdan foydalanish plani bo'lish kerak. Ana shu plan asosida, tek shirish obyekti (a lo h id a alm ashib ekish m ay do nlari b o 'y ich a haydalm a yerlar, bog‘lar, o ‘tloqlar, yaylovlarva hokazo), bajariladigan ish hajmi va nam una olish tarkibi belgilanadi. Agar xo‘jalikda ilgari tuproqlarning yirik masshtabli tekshirish ishlari olib borilgan bo‘lsa ham da tuproq xaritasi yoki boshqa m ateriallar mavjud b o ‘lsa, ularni batafsil o ‘rganib chiqiladi. Shuningdek, dala- larning tarixi kitobi, o ‘g ‘it qo 'llash va kimyoviy melioratsiya o ‘tkazish m a ’lum otlari, keyingi 3—4 yil davomida amalga oshirilgan agrotexnika
va olingan hosildorlik to'g'risidagi m a ’lum otlar bilan tanishib chiqish kerak.
X o‘jalikning tuproq tavsifi b o ‘y ich a tarixi, o ‘g‘itlar q o 'lla n ish i va shu kabilar to ‘g‘risidagi m a’lu m o tla r «Agrokimyoviy tek shirishnin g d a la k u n d a lig i» deb n o m la n u v c h i m a x su s d a fta rg a y o z ila d i. K undalikda quyidagilar qayd qilinadi: viloyat, turnan va x o ‘ja lik n in g nom i, b o 'lim yoki birigada n o m eri, alm ashlab ekish turi, alm ash lab ekish dalasining nom eri va m ay d o n i, tekshirilayotgan m a y d o n n in g joylashgan o ‘rni, uning yo‘llar va relefga nisbatan joylanishi, d a la n in g tuproq qoplam i, uning g ran ulom etrik tarkibi, toshliligi, eroziyag a uchraganlik darajasi m aydonning h o lati (haydalm a yerlar u c h u n : | o 'zlashtirilgan m uddati, haydalm a q atlam qalinligi, u n u m d o rlig in in g | tavsifi, o ‘sim liklarning turlari; o ‘zlashtirilm agan m ayd on lar u c h u n : o ‘sim lik dunyosi, joyning m ah suldorligi), yerdan foydalanish tarix i, keyingi y illardag i ekinlarni n a v b a tla b ekish, o ‘g‘it va k im y o v iy 1
I Bir vaqtning o'zid a dala ishlarini bajarish uchun kartografik asos ( tay y o rlan ad i. B uning u ch u n , yan g i tu zilg an y erdan fo y d a la n is h | planidan tuproq konturlarini ifodalagan holda, nusxa ko‘chirib o lin adi. ¡ C hizib olingan kartografik asos b ir n e c h a nusxada k o ‘p ay tirilad i. Shulardan bir nusxasi dala ishlarini o ‘tkazishda ishlatiladi, qolganlari i esa oziq elem entlarining h arak atch an m iqdori va chirindi b o ‘yich a agrokim yoviy x aritan o m a tu zish u c h u n zarurdir. S h u n d a n s o ‘ng ag ro kim y o y e rd a n foy d alan ish p la n id a n k o ‘c h irilg a n n u s x a va agrokim yoviy tekshirishning d ala kundaligini olib, ag ro n o m b ilan birgalikda xo'jalikning tuproq n am u n asi olinadigan yerlarini k o ‘zdan ' k ech irib c h iq a d i, y a’ni te k s h irila d ig a n m aydon re k o g n o ssiro v ik , k o 'rik d a n o ‘tkaziladi. Bunda k a rto g rafik asosda a lm ash lab ekish m aydonlari doirasidagi alohida ekin turlarining chegaralari an iq lan ad i, yangi paydo bo'lgan oriyentirlar (qurilishlar, yo'llar va h.k.) belgilanadi. D ala kundaligida almashlab ekish dalalari, relef, dalalarning sh u d - gorlanganligi va eroziyaga uchraganligi, ekilgan ekin turlari, u larn in g holati va begona o ‘tlar bilan ifloslanganlik darajasi to ‘g‘risidagi kuzatish natijalari yoziladi. M aydonlar rekognossirovik k o 'rik d a n o ‘tkazilgach, agrokim yoviy tekshirish ishlarining rahbari yig‘ilgan b archa m a’lum otlarni o 'rg a n ib chiqadi va shu asosida dala ishlarining kalendar rejasini tuzadi, a lo h id a m aydon va alm ashlab ekish dalalari uch u n agrokimyoviy tekshirish o ‘tkazish tartibi, relef tuproq qoplam i va xo‘jalik sharoitlariga b o g ‘liq 25 - A g ro k im y o 3 8 5
holda alohida m aydonlardan olinadigan tuproq nam unalarining sonini belgilaydi. Shundan so 'n g, dala ishlarini o'tkazish uchun kartografik m aterial tayyorlashga kirishiladi. Buning uchun rekognossirovik ko'rik natijalari bo'y ich a a n iq lik la r kiritilgan kartografik asosdan nusxa k o 'c h irib olinadi. Bu xarita nusxasi
deyiladi. Ishchi xaritadagi agrokimyoviy tekshirish o'tkaziladigan hudud elem entar I uchastkalar deb nom lanuvchi katakchalarga bo'lib chiqiladi. Uchast- kalarning shakli im koniyatiga ko'ra, to 'g ‘ri to 'rtburchak yoki kvadrat k o ‘rinishida bo‘lgani m aqsadga muvofiqdir. S o ‘ng, har bir e le m e n tla r uchastka tartibli ravishda nom erlab chiqiladi. Tekshirish ishlarida qulay bo‘lishi uchun, butun xo'jalik hududi bo'yicha yagona um um iy nom erlashni qabul qilish kerak. X aritada nom erni ifodalovchi raqam elem entar uchastkaning o ‘ng tom ondagi yuqori burchagiga yoziladi. Uchastkaning tartib nomeriga keyinchalik shu uchastkadan olinadigan o'rtacha tuproq namunasining nom eri mos kelishi kerak.
Download 5.63 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|