0‘zbekiston milliy ensiklopediyasi: Davlat ilmiy nashriyoti Toshkent 2005

- 
bu: 
a) O 'rta Osiyo m arkazi; b) Old Osiyo m arkazi; v) Janubiy Am erika m arkazi; g) a+b.
18. Tok, asosan qanday o‘simlik? 
a) chala butasim on; b) о 'tsim on; v) chirm ashib usuvchi liana; g) yarim daraxtsim on.
19. Rus olimi A. Negrul ta’limotiga ko‘ra Yevropa Osiyo tokiga oid madaniy navlar 
guruhlari - bu: 
a) Sharqiy; b) G'arbiy Yevropa; v) Qora dengiz sohillari;g) noto'g'ri javobyo'q.
20. Seleksiya ishlarida ahamiyatli tok turlari
 - 
bu: 
a) Vitis arizonika; b) Vitis berlandieri; v) Vitis rupestris; g) a+b+v. 
29 

---

3. TOK BIOLOGIYASI 
Т ок biologik xususiyatlariga ko„ra issiqsevar, chirmashib o„suvchi ko„p yillik 
gulli o„simlik. Yuqorida aytilganidek, tokdoshlar oilasi - Vitaceae Juss ning 
hozirgi zamon vakillari ming yillarni o„z ichiga olgan murakkab evolyusion davrni 
(irsiy 
o'zgaruvchanlik, 
yashash 
uchun 
kurash, 
tanlash, 
tashqi 
muhitning 
o„zgaruvchan sharoitlariga moslashish va h.k.) o„tagan. T okdoshlar a vlodining 
dastlabki vakillari tik o'suvchi buta shaklida bo„lib, ular monopodial (oddiy) tipda 
o„sib, jingalaklari bo'lmagan. Ochiq joylarda o'sganligi tufayli ularning yorug'likka 
bo„lgan talabi ham orta borgan. Keyinchalik qalin tropik o„rmonlar paydo bo„la 
boshlashi sababli tokdoshlarning avlodlari butunlay yo'qolib ketish havfi ostida, 
yoki bo'lmasa ular o„sayotgan joylarning tashqi muhit sharoitlariga moslashishiga 
majbur 
holatda 
bo„lgan. 
Natijada 
ularning 
tuzilishi, 
o„sishi, 
rivojlanishida 
o'zgarishlar sodir bo„lib, tokning hozirgi mavjud hayotiy shakllari shakllangan.
Oxir 
- 
oqibat 
tok 
zarur 
morfologik, 
fiziologik 
hamda 
biokimyoviy 
xususiyatlarga 
ega 
bo 
lib, 
daraxtsimon 
liana 
(chirmashib 
o'suvchi) 
shaklga 
aylangan. T ok suyanchiqsiz tik holatda o„sa olmasligi tufayli ularga o'rmon 
daraxtlari suyanchiq vazifasini o„tagan. T okning xarakterli xususiyatlaridan biri, 
uning yorug„likka intilib jingalaklari yordamida biron bir suyanchiqqa tirmashib 
tepa tomon o„sishidir. 0„sish kuchining yuqoriligi sababli (novdalari bir sutkada 10 
sm.gacha o„sishi mumkin) tokning poyasi, katta barg sathi daraxt tepasida 
joylashgan. T okning yana bir biologik xususiyati, undagi qutblikdir. Bo„ylama 
(tik), enlama (yassi) yoki dorzivental qutblikla r boladi.